24/05/2024
معلومات عمومی در باره Platelet
خون چیست؟
خون یکی از عوامل مهم در زنده ماندن انسان و سلامتی است. وظیفه آن، رساندن Oxygen و غذا به اندام های مختلف بدن است. به کمک گردش خون مواد زائدی چون Carbondioxid و دیگر مواد اضافی از بدن دفع می شوند. در بدن انسان حدودا (۵) لیتر خون وجود دارد.
خون دو بخش دارد:
یک بخش مایع و یک بخش جامد.
۱- بخش مایع آن که Plasma است
۲- بخش جامد آن حجرات خون است که از حجرات سفید یا WBC، حجرات سرخ یا RBC و Platelet ها تشکیل شده است.
اگر خون را در دستگاه سانتریفیوژ بریزیم، خواهیم دید که قسمت جامد آن از قسمت مایع آن جدا می شود. (۵۵) درصد حجم آن Plasma است و ۴۵ درصد حجم آن را انساج خونی تشکیل می دهند. دیواره داخلی عروق مانند ظروف لایه دارای چارچ منفی هستند. حجرات سفید و سرخ هم چارچ منفی دارند. بنابراین به دیواره رگ نمی چسبند و خون با پمپاژ قلب، بسیار روان و بدون اصطکاک در تمام شریان ها جریان می یابد.
وظایف خون چیست؟
Hemoglobin -1 وظیفه اکسیژن رسانی به انساج را دارد.
Amin acid-2 ها، ګلوکوز و اسیدهای چرب با گردش خون به اندام های بدن منتقل می شوند.
WBC-3، از بدن در برابر امراض محافظت می کند.
-4مواد اضافی توسط خون مانند دی کاربن دای اکساید، لاکتیک اسید، توسط آن دفع می شوند.
-5 خون میزان PH بدن را تنظیم می کند.
-6خون باعث تنظیم درجه حرارت بدن می شود.
-7یکی از بهترین عملکردهای خود بهبودی در بدن انسان، انعقاداست که توسط Platelet ها انجام می شود.
-8 با انتقال هورمون ها نقش پیام دهی را در بدن ایفا می کند.
۹۱ درصد Plasma از آب، ۷ درصد آن از پروتئین، ۱ درصد آن از املاح معدنی و بقیه از ویتامین ها و مواد قندی، مواد لیپیدی، هورمون ها و Aminacid ها تشکیل شده است.
پروتئین های موجود در Plasma وظایف زیر را بر عهده دارد:
-1حفظ فشار
-2انتقال مواد
-3تنظیم PH
-4اCoagulation
Immunity-5
حجرات سرخ یا RBC
حجرات سرخ، بیشترین ماده جامد خون است. رنگ سرخ آن به دلیل حجرات سرخ موجود در آن است. پروتئین اصلی موجود در آن ، هموگلوبین است. هموگلوبین در خود اتوم های آهن دارد. در زمان خون ریزی، مولکول های اکسیژن و کاربن دای اکساید به اتوم آهن هموگلوبین می چسبد و باعث انتقال اکسیژن و کاربن دی اکسید به وسیله خون می شود.
متوسط عمر حجرات سرخ یا RBC ۱۲۰ روز است. یعنی به طور منظم حجرات سرخ تخریب می شوند و حجرات دیگری ساخته شده و جایگزین آنها خواهند شد.
پروسه تخریب حجرات سرخ آسیب دیده در کبد و طحال انجام می شود. در این فرآیند، اتوم آهن آزاد می شود. آهن آزاد شده یا در کبد ذخیره می شود یا برای ساخت دوباره حجرات های سرخ استفاده خواهد شد
حجرات سفید یا WBC
حجرات سفید ، نقش دفاع از بدن در برابر امراض و عوامل خارجی را بر عهده دارند. حجرات سفید هسته دارند و در قسمت های مختلف بدن پراکنده هستند. محل اصلی ساخت حجرات سفید و حجرات های سرخ، مغز استخوان است.
(صفحات دمویه یا Platelets)
Platelet اجسام کروی یا بیضوی کوچکی به قطر ۴–۲ میکرون هستند که از قطعه قطعه شدن سیتوپلاسم انساج بزرگی به نام Megakaryocyte (مگا کاریوسیت) در مغز استخوان حاصل میشود، فاقد هستهاند. Platelet سیتوپلاسم وسیع و گرانولهای گرد متعدد دارند. Plateletها را ترومبوسیت نیز مینامند. تعداد Plateletها ۴۰۰–۱۵۰ هزار در هر میکرولیتر خون میباشد؛ و عمر آنها ( ۷-۱۰ ) روز میباشد. هر Platelet توسط غشایی غنی ازGlycoprotein (گلیکوپروتئین) محصور شده
Platelet ها خونی بقایای انساج های بزرگ هستند که به صورت دانه های ریز و کوچک در خون وجود دارند. Platelet ها باعث کمک به انعقاد خون و تشکیل لخته می شوند. Platelet ها انساج های بی رنگ و بی هسته هستند؛ اما در داخل آنها دانه های زیادی وجود دارد. اندازه Platelet از حجرات سفید و سرخ کوچک تر است.
وقتی در قسمتی از بدن جراحتی ایجاد شود خونریزی آغاز می شود، میزان اکسیژن آن کم می شود، فشار خون کاهش پیدا می کند و تعداد ضربان قلب بیشتر می شود. در اینجاست که وظیفه Platelet ها برای انعقاد خون آغاز می شود.
اگر خونریزی محدود باشد، این Platelet ها در محل آسیب دور هم جمع می شوند، به هم می چسبند و پوشی را ایجاد می کنند. این درپوش، مانع از خروج خون از رگ آسیب دیده می شود. حالا اگر خونریزی شدید باشد، Platelet ها برای تولید لخته دست به کار می شوند. آنها مواد خاصی را ترشح می کنند و با کمک پروتئین هایی مانند فیبرونوژن لخته را ایجاد می کنند. وقتی لخته تشکیل می شود، میزان خونریزی کمتر شده و به تدریج بند میشود.
وظایف Platelet :
کار اصلی Platelet جلوگیری از خونریزی است؛ که این عمل با چسبیدن Plateletها به همدیگر و محل آسیب دیده رگ و ترشح مواد دخیل در Coagulation انجام میگیرد. تحریک Plateletها در محل آسیب عروقی باعث ترشح ADP) Adenonzindifosfat (میگردد که ADP چسبیده به سطح Platelet موجب چسپیدن Plateletها بهم و تشکیل توده Platelet را میکند که به صورت درزگیر عمل کرده و از ادامه خونریزی جلوگیری میکند. حال اگر قسمتی از دیواره داخلی رگ ها و مویرگ ها دچار زخم یا آسیب و سوراخ شدگی شود Platelet ها فورا در محل مورد نظر تجمع می یابند و به آن می چسبند تا به اصطلاح رگ را «پنچرگیری » کنند. وظیفه Platelet ها بسیار مهم است، زیرا زندگی به طور دایم با احتمال ضربه های مختلف همراه است و رگ ها و مویرگ های بسیاری هر روز در بدن دچار پارگی می شوند. اگر Platelet ها با چسبندگی خود این پارگی ها را برطرف نکنند، جان انسان به خطر می افتد. در پارگی های بزرگ تر عروق هم Platelet ها منقبض شده و با ترشح موادی خاص، از سیستم انعقاد خون درخواست کمک می کنند. همچنان قابل یادآوری است که آسپرین تعداد Platelet ها را کاهش نمی دهد، اما کارایی آن ها را کم می کند. البته این دوا به صورت عامیانه و به قصد جلوگیری از سکته قلبی مصرف می شود و Platelet خون را غلیظ نګهداری میکند.
میزان نرمال Platelet خون چقدر است؟
تعدا Platelet نورمال در خون می بایست بین ۱۵۰۰۰۰تا ۴۵۰۰۰۰ در هر میکرومیلیلیتر باشد. Platelet بالای ۴۵۰۰۰۰ را امراض ترومبوسیتوز (Thrombocytosis)و Platelet های کم تر از ۱۵۰۰۰۰ را امراض ترومبوسیتوپنی(Thrombocytopenia) می نامند. شما می توانید تعداد Platelet خون تان را با انجام معاینه بنام شمارش کامل خون (CBC) مشخص کنید.
اسباب Thrombocytopenia:
۱-بزرګ شدن طحال
۲-خون ریزی شدید و مصرف platelet خون
۳- سرطان خون
۴- انواع ارثی کمبود Platelet
۵- انعقاد منتشر خون در داخل رگ ها
۶- تداوی شیمیایی بعد از سرطان
۷- انتانات
۸- نارسایی مغز استخوان
۹- مصرف الکول
۱۰- استفاده از بعضی دواها مانند Heparin, Acetaminophen , Aspirin , Diclofenac , Furosemide , Famotidine , Linezolid , soma statin , Quinine , Vancomycin Cotrimoxazole , Ribavirin , Cefotaxime
۱۱- (ITP)یا (Immune Thrombocytopenia( purpura
علایم Thrombocytopenia:
۱- کبود شدن بدن
۲-petechia
۳- Ecchymosis
۴- خونریزی مکررلثه،
۵-Epistaxis
۶-GI – Bleeding
۷- Hematuria
۸- Melena
۹- یکی دیگر از علایم ناشی از افت Platelet، احساس اضطراب و بی قراری است. البته علت این موضوع هنوز به طور کامل شناخته نشده است. مریضان مبتلا به افت Platelet، اغلب در فواصل کم آزمایش شمارش خون انجام می دهند تا از میزان Platelet های خود باخبر شوند.
اختلاطات یا Complication (Thrombocytopenia)
(DIC)Disseminated intravascular coagulation -1
Acute kidney injury -2
Respiratory dysfunction -3
Hepatic dysfunction -4
Hemothorax -5
Intracerebral Hematoma -6
Gangrene and loss of digits -7
Shock -8
Death-9
Platelet خون بالا یا Thrombocytosis چیست؟
اصطلاح طبی داشتن Platelet زیاد یا افزایش Platelet ترومبوسیتوز نامیده می شود و به دو دسته بندی زیر تقسیم می گردد:
۱- Primary Thrombocytopenia:
در این امراض انساج های ناهنجار در مغز استخوان باعث ساخت مقدار زیادی Platelet می شوند، اما دلیل تغییر هنجار انساج نامعلوم است.
۲- Secondary Thrombocytopenia:
شکل این امراض مانند نوع اولیه است، اما دلیلش می تواند به خاطر، کم خونی، سرطان، التهاب یا انتانات باشد.
در ترومبوسیتوز نوع اول و دوم علائم امراض در بدن یکسان است. این علائم شامل لخته های خون در دست ها و پاها می شود
اختلاطات : درصورتیکه تداوی نشوند ممکن است به سکته قلبی منجر شود.
تداوی ترومبوسیتوز اولیه و ثانویه:
• برای تداوی ترومبوسیتوز اولیه می بایست، خون را تصفیه کرد و Platelet را از خون جدا نمود، تا سطح آن به میزان طبیعی برسد.
• اما در ترومبوسیتوز ثانویه، برای تداوی می بایست علت آن معلوم شود، و سپس با تداوی آن علت مانند تداوی سرطان یا کم خونی، ترومبوسیتوز نیز تداوی می شود.
افت Platelet بر اثر حمله سیستم معافیتی
یکی از شایع ترین علل اختلالات کاهش Platelet در جهان، امراض ITP یا Immune thrombocytopenia purpura است که بیشتر در خانم ها و جوانان به دنبال انتانات ویروسی ګذارش شده است مثل Cold یا زکام ، استرس روانی ایجاد می شود. این امراض یک اختلال خود معافیتی است. به عبارت ساده تر، میزان Platelet در این امراض به دلیل فعال شدن سیستم معافیتی علیه بدن، کاهش می یابد. Platelet ها دارای آنتی ژن ها یا مواد پروتیینی و قندی به خصوصی هستند. زمانی که یک عامل انتانی مثل ویروس Cold وارد بدن می شود، سیستم معافیتی توسط حجرات های سفید علیه آن ویروس آنتی بادی تولید می کند تا ویروس را از بین ببرد. گاهی اوقات بعد از نابودی ویروس، سیستم ایمنی Platelet ها را با ویروس اشتباه می گیرد و به نابودی آن ها می پردازد. در این شرایط میزان Platelet ناگهان افت می کند و فرد دچار علایم کاهش Platelet می شود. البته امراض ITP همیشه به دنبال انتانات ویروسی رخ نمی دهد.
گاهی اوقات فرد به دنبال مصرف دواهای خاص هم دچار امراض ITP می شود. در این موارد، دوا به عنوان یک آنتی ژن بر سطح Platelet می نشیند و سیستم معافیتی به آن حمله می کند. امراض ITP در دوران حاملګی هم ممکن است رخ دهد.
توصیه هایی مفید برای کسانی که دچار کمبود Platelet خون هستند
۱-ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان Platelet می شود.ام در واقعات عاجل مریضی Thrombocytopenia باید مریض استراحت باشد.
۲-تابلیت های ضد بار داری یا حاملګی باعث بالا رفتن مقدار Platelet می شوند.
۳-دوای استامینوفن Platelet را کاهش می دهد.
۴-پرهیز از غذاهای سودازا
Contra indication of platelet یا مظاد استطباب platelet :
(TTP) Thrombotic Thrombocytopenic purpura -1
(HUS) Hemolytic uremic syndrome -2
(HIT) Heparin induced Thrombocytopenia -3
(ITP) Immune Thrombocytopenia Purpura -4 در صورتیکه خونریزی موجود باشد.
دوز platelet :
قابل یاد آوری است که ازیک پاینت (۲۵۰ -۳۰۰ سی سی خون) به مقدار (۵۰- ۷۰ سی سی ) سی سی platelet تهیه میشود. و زمانیکه platelet تهیه ګردید بعد از آن در ظرف چهار ساعت باید تطبیق ګردد( از زمان تهیه الی تطبیق) در غیر از آن کیفیت خود را از دست میدهد و همچنان تا تطبیق آن باید platelet به شکل متحرک نګهداری شود چرا که حجرات آن با هم مچسپند.
1 point Blood = 250 – 300 cc Blood
هر پاینت خون به مقدار 1gr Hb یا 3%Hc را بلند میبرد.
1 point Blood = 50 – 70 cc platelet
از یک پاینت خون به مقدار ۵۰ – ۷۰ سی سی platelet جدا میشود.
1 unit platelet = 50 – 70 cc platelet
هر unit platelet به مقدار (۵۰۰۰ – ۱۰۰۰۰) platelet خون را بلند میبرد.
1 point Platelet = 4 – 6 Random donor
هر point Platelet به مقدار (۳۰۰۰۰- ۶۰۰۰۰) platelet را بلند میبرد.
*** برای جراحی صغیره باید platelet از (۵۰۰۰۰) بلند باشد و برای جراحی کبیره (جراحی عصب – جراحی چشم ) باید platelet از ( ۱۰۰۰۰۰) بلند باشد.
چون قبلآ یادآور شدیم زمانیکه مقدار platelet از
• از (۱۵۰۰۰۰) پاین ګردید Thrombocytopenia ګفته میشود
• وقتیکه platelet از ( ۱۰۰۰۰۰) پاین ګردید مریض تحت مراقبت ګرفته شود .
• زمانیکه مقدار platelet به (۵۰۰۰۰) رسید باید نزد مریض platelet Transfusion صورت ګیرد.
• مریضانیکه platelet شان در حدود (۳۰۰۰۰ – ۲۰۰۰۰ – ۱۰۰۰۰) میباشد در خط سرخ قرار دارند که ممکن نزد شان اختلاطات پیدا شود.
اهتمامات ګرفته شده در زمان تطبیق platelet :
تمام اهتماماتیکه برای Blood Transfusion اخذ میګردد برای Transfusion platelet نیز باید ګرفته شود.
۱-تعین Blood Group خون برای مریض
۲- در دسترس قرار دادن ادویه (Hydrocortisone – Antihistaminic )
۳- تطبیق platelet بشکل قطره
۴- از تهیه platelet الی تطبیق آن باید به شکل متحرک نګهداری شود.