Dr Abdullah Abid

13/07/2025

⭕️ 20 شل اړینی پوښتنی چی د طب مسلک هر فارمسست ، نرس او ډاکتر ته باید یاد وی :

۱-فارمکولوژی څه ته وایی.what is pharmacology

فارمکولوژی د ساینس څانګه ده چی د درملو متقابل عمل د ژوندیو موجوداتو سره تر څیړنی لاندی نیسی.

۲-دواه څه شی ده. What is Drug

دواه هغه کیمیاوی ماده ده چی په ژوندیو موجوداتو کی د بیولوژیکی وظیفو د تغیر سبب کیږی.

۳-دوز څه شی دی. What is dose

معین مقدار دواه چی په یو وخت کی تطبیقیږی.

۴- دوزاج څه ته وایی.What is dosage

د دوز مرتبی یا دفعاتو ته دوزاج وایی یعنی یو درمل څو ځلی تطبیق کیږی.

۵- د دماغی وینی مانعه څه شی ده.What is blood brain barrier

د دماغ د اندوتیلیل تنګی حجری او د دماغ د صفحیه دمویاتو ګالیل حجری دی.
هغه موادو ته چی په شحمو کی غیرمنحل دی د تیریدلو اجازه نه ورکوی اما هغه دواګانی چی په شحموکی منحل دی په آسانۍ سره له دی مانعی څخه تیریږی. لکه

پراستامول،تیوفینتل، دیازیپم او فینوباربیتال.

۶- د توزیع حجم څه شی دی. what is volume of distribution
د بدن په ټولو مایع برخو کی د دواه مقدار چی پلازما ته داخلیږی.

T.V.D= Total Amount of Drug/concentration of drug in the blood plasma.

۷- قدرت یا ځواک څه شی دی.What is potancy

قدرت یا پوټانسی نظر د دواه وزن ته دهغی تاثیرات ښیی.

مثال: یو دواه په ډیر کم وزن زیات تاثیرات ښیی نو د دی دواه قدرت یا پوتانسی زیاته ده.
بله دواه زیات وزن لری خو عین تاثیرات ورکوی نو د دی درملو قدرت کم دی.
مثلا میتایل ډوپا چی د فشار ضد درمل دی د ۵۰۰ میلی ګرام څخه تر ۲۰۰۰ میلی ګرام پوری تاثیرات ښیی په داسی حال کی چی کلونیدین عین تاثیرات د ۰.۲-۰.۳ میلی ګرامه پوری ورکوی نو د کلونیدین قدرت تر میتایل ډوپا څو ځلی زیات دی.

۸- موثریت څه شی دی. What is Efficacy

که په هر اندازه د یو درمل دوز زیات کړو په همغه اندازه یی اغیزی هم زیاتیږی یعنی په عظمی دوز کی آخری تاثیرات ښیی همدغه زیات دوز کی لوړ تاثیرات د موثریت په نوم یادیږی.

۹- تیراپیوتیک ایندیکس.Therapiotic index

د تاثیر کونکی او توکسیک دړز ترمنځ نسبت ته تیراپیوتیک ایندیکس وایی.

۱۰- آیدیو سنکراسی.What is idiosyncrasy

د درملو د تاثیراتو هغه شکل دی چی په کمه اندازه رامنځته کیږی او په کم دوز سره هم ممکن واقع شی د مثال په ډول کلورامفینکول په کمه اندازه د اپلاستیک انیمیا سبب کیږی.
۱۱- لوړ حساسیت څه شی دی. What is Hypersensitivity

د درملو په وړاندی د الرجی یا امینولوجیکل غبر ګون څخه عبارت دی.

۱۲- تحمل یا زغمل.What is Tolerance

د درملو دایمی کارول په بدن باندی د تاثیر د کموالی سبب کیږی نو لازمه ده چی د درملو دوز زیات شی همدغه د دوز زیاتیدل په بدن باندی د تحمل په نوم یادیږی.

۱۳- آخذی څه شی دی.What is Receptors

آخذی لوی مالیکولونه دی چی پروتینی جوړښت لری زیاتره درمل له آخذو سره نښلی او خپل تاثیرات ښیی.

۱۴- جانبی اغیزی څه ته وایی.What is side effects

د درملو ناغوښتونکی اغیزی دی چی په نارمل دوز سره رامنځته کیږی.

۱۵ شاک څه ته وایی.What is shock

شاک یو کلینیکی وضعیت یا حالت دی چی په د حالت کی دبدن انساجو ته پوره وینه نه رسیږی. او لاندی ستونزی رامنځته کیږی.
- د فشار ټیټیدل
- د تشو متیازو کموالی
- میتابولیک اسیدوزس

۱۶ کلیرانس څه ته وایی.What is drug Clearance

کلیرانس د هغی وینی یا پلازما حجم ته ویل کیږی چی یو درمل په څومره وخت له پلازما څخه وزی.
کلیرانس په واسطه موږ کولای شوچی د یو درمل میتابولیزم، اطراح وخت وپیژنو او معین دوز وټاکو.

۱۷ - د درملو وتل یا خارجیدل.What is drug Excration

له بدن څخه د درملو بهر کیدلو ته ته اطراح وایی.

۱۸- توکسیکولوژی څه ته وایی.What is Toxicology

توکسیکولوژی د فارمکولوژی یوه څانګه ده چی د درملو سمی او توکسیک اغیزی تر څیړنی لاندی نیسی.
ترڅو درمل یواځی د تداوۍ په مقصد وکارول شی او د تسمم مخه یی ونیول شی.

۱۹- انتی دوت څه شی دی.What is Antidot

انتی هر هغه موادوته وایی کوم چی د درملو د زهری تاثیراتو په ضد کارول کیږی او کوم خطر منځته نه راوړی.

۲۰- بیواویل بیلیټی څه شی دی.What is bioavilbility

د درملو هغه ټاکلی مقدار چی وروسته له تطبیق څخه د وینی دوران ته داخلیږی د بیواویل بیلټی په نوم یادیږی.

13/07/2025

پری ایکلمپسیا او ایکلمپسیا :
یا دحاملګي دوخت لوړ فشار
Hypertension State of Pregnancy:

ـ کوم حالت ته ویل کیږی؟
ـ دکوم سبب څخه منځته راځی؟
ـ کوم عوامل یا دخطر فکتورونه یی رامنځته کوي؟
ـ کوم اهتمامات ورته نیولی سو؟
ـ درملنه یې څنګه کوو؟
ليکنه کي مې موضوع پوره راخیستي ده ترډیره حده..

تعریف:
لوړ فشار د حمل په دوران کې داسې تعریف کیږي :
که چیرې د وينې Systolic یا لوړ فشار یې 140mm Hg يا ددې څخه هم لوړ وی او د وينې تیټ فشار یا Diastolicیط فشار 90mm Hg یا ددې څخه پورته ته ورسيږي په دوه جلاجلا وختونو کی دفشار الی په واسطه اندازه کړل سی نو دې ته د امیدوارۍ لوړ فشار وايي چې د دغه لوړ فشار په لاندې شكلونو وي.

ـ Preeclampsia
ـ Eclampsia .

1ـ : Preeclampsia

که چیرته په ناروغه کې لوړ فشار Odema یاپړسوب او Protein Urea یا په بولو ک دپرتینونو خارجیدل د حمل د (20) هفتی څخه وروسته رامنخته سی نو دې ته Pre-Eclampsiaوائي.

2 ـ Eclampsia:
او هر کله چې د Pre-Eclampsia اعراضو سره Convulsion او Seizure یا اختلاجات يو ځاي شي دې ته Eclampsia وايي.

مساعد کونکی فکتورنه یا کوم عوامل دا حالت رامنځته کوی:

لاندې عوامل یی په رامنځته کولو کي رول لري:
ـ چې لومړی اولاد یې وي
ـ تور پوستکی لرونکو ښځو کي
ـ د مور عمر د 20 کالو څخه لږ او د 35 کالو څخه ډېر وي.
ـ اقتصادي وضعه يې ښه نه وي.
ـ دپخوا څخه هم لوړ فشار ولري.
ـ چې ډیر زیات اولادونه یې زیږولی وی.
ـ مولر حمل یعنی هغه حمل چي ماشوم یې په نس کي خراب او اوبه سوی وي يو بوټی غوښه سوی وي .
ـ چې ډیره چاغه وي
ـ چې امنیو تیک مایع یي ترنارمل اندازی زیاته وي.
ـ مخکنی تاریخچه دبریکلمپسیا ولری.

دفشار دلوړیدو سبب یې څه شی ده:

فشار ځکه لوړیږی چې په پلاسنتا کي غیر نارمل تنګ رګونه جوړیږي چې ددی میکانیزم په اساس فشار لوړیږي.

کلیکنی نښی نښانی یا اعراض او علایم یې څه شی دي:

✔ لوړ فشار بی140/90 mmHg یا تردی هم لوړ وي.
✔ پړسوب دبدن به لری
✔ په بولو کي بي پروتین خارجیږي.
✔ ناروغه به اختلاجات لری
✔دسر درد
✔ په لیدلو کي به ستونزه لری
✔ دنس درد به لری
✔ دسږو لوړ فشار به لري.

درملنه:
څنکه یې درملنه کولی سو،چې په درملنه کي یې لاندی پنځه مرحلي شتون لري:
1 ـ لومړني اهتمامات نیول:
په لومړنی اهتماماتو کې لاندی شیان وکتل سی.
ـ په هرو پنخو دقیقو کی حیاتی علایم یا vital sign ( فشار،دتنفس تعداد، دزړه زربان ، نبض) کتل او چک کول.
ـ مریض ته په ارام ځای کی استراحت ورکول
ـ پولی کتیتر ورته اچول دبولو داندازی معلوملو لپاره.
ـ داړتیا په وخت کی ورته Dextros 5% ورکول.

2ـ دلوړ فشار کنټرول کول:
دلوړ فشار دکنترول لپاره ورته ورته امپول Hydralazin 20mg/ ml وجود لری چې دا پیچکاری به 5 mg د رګ IV دلاري په کراره ورته ولګوی او بیا به د 15-30 دقیقو وروسته بیا 5 mg درګ دلاری ورته ولګوی چې تر څو یې فشار 110/80 یا 120/80 ته راکښته شی.

3ـ داختلاجاتو مخنوی کول:
داختلاجاتو لپاره به ورته مګنیزیم سلفاټ Mgso4 په Dextros 1000cc سیروم کی واچول سی او دانفیوژن په شکل به یط درګ IV دلاری ورته کرار کرار لګول کیږي،
ـ وروسته دسیروم لګولو څخه ورته هر څلور ساعته وروسته Lignocain 5mg د یو 1cc محلول سره ګډوو او په Buttok یا غوښه کي ورته لګول کیږی،درملنی ته ترهغه وخته ادامه ورکول کي چی ترڅو ناروغه سټیبل یا جوړه سی او ولادت ورکړی.

4- ولادت ورته کول:
که چیري حمل د 32 هفتو څخه کم وي او درحم عنق توسع نه وي کړي بیا ورته جراحی سیزارین C/S کیږي.

5ـ که یې اختلاطات ور کړی و دهغو درملنه یې کول.

13/07/2025

د يو جاپاني ډاکټر حیرانوونکې څېړنه!

د معدې د تيزابيت سبب ګډوډ خوراکونه نه دي، بلکې بې کراري د معدې د تيزابيت تر ټولو ستر سبب دی.
د فشار لوړېدو لامل په خوراک کې د مالګې زياتوالی نه، بلکې د احساساتو او جذباتو نه کابو کول د فشار لوړېدو اصلي لامل دی.
د انسان په بدن کې د وينې غوړ د وازګې له امله نه، بلکې د سستيا له امله زياتېږي.
د سينې د ټولو ناروغيو سبب د اکسيجن کمی نه، بلکې غم او خپګان کول، انسان د سينې په ګڼو ناروغيو اخته کوي.
د شکرې لامل په بدن کې د ګلوکوزو زياتوالی نه، بلکې غرور او په خپلې خبرې کلک درېدل د شکرې ناروغۍ ته بلنه ورکوي.
د جګر (ينې) ناروغيو سبب بې وخته خوب او رواني خلل نه، بلکې مايوسي او زړۂ ماتېدنه هم د ينې د ناروغيو په اسبابو کې شامل دي.
د زړۂ د ناروغيو سبب د وينې کمی نه، بلکې د اطمینان او سکون نشتون د زړۂ د ناروغيو اصلي سبب دی.

لنډه دا چې پورتني مرضونه چې د کومو اسبابو له امله پيدا کېږي، فيصده يې په لاندې ډول ده:
۵۰٪ روحاني اسباب
۲۵٪رواني اسباب
۱۵٪ ټولنيز اسباب
۱۰٪ کيمياوي اسباب
نو! که چېرې تاسې يو صحتمند او روغ ژوند غواړئ؛ د خپل زړۂ او دماغو ساتنه وکړئ او له کينې، حسد، نفرت، غوسې، تکبر، سستيا، کنځلو او د نورو له سپکولو ډډه وکړئ!

19/06/2025

⚠️ خبرداری! ځینې درمل یو ځای مه استعمالوئ، ځکه خطرناک دي!

👇 لاندې درمل که یو ځای وخوړل شي، نو د زړه، عضلو، وینې یا مغز خطرناک ضررونه ورکوي:

❌ Azithromycin + Cetrizine

دا دوا دواړه د زړه د ضربان د ګډوډېدو سبب کېږي. یو ځای مه استعمالوئ!

❌ Statin درمل (Atorvastatin, Simvastatin...) + Gemfibrozil

یو ځای خوړل د عضلو شدید درد یا ضعف پیدا کوي. یو ځای مه ورکوئ!

❌ Ciprofloxacin یا Clarithromycin + Theophylline

دا ترکیب د مغز د حملې یا مړینې خطر زیاتوي. ډاکتر ته ووایئ مخکې له کارونې!

❌ Aspirin یا Warfarin + Omega-3

دا درمل وینه نری کوي. یو ځای خوړل د خطرناک وینې بهېدنې سبب کېږي.

❌ Amlodipine یا Nifedipine + Nitroglycerin

دواړه فشار ښکته کوي. یو ځای خوړل فشار ډېر ټیټوي، سر ګرځوي، حتی بې‌هوشي راولي.

❌ Tetracycline یا Doxycycline + Amoxicillin

پنسیلین یوازې پر ژوندي مکروب کار کوي، خو دا دوا یې اثر له منځه وړي.

❌ Furosemide + Gentamicin

دا دوا دواړه غوږ ته ضرر رسوي، یو ځای خوړل کوڼوالی راوستلی شي.

❌ Ibuprofen یا Aspirin + Warfarin

وینه نری کوي. یو ځای خوړل خطرناک وینې بهېدنه راولي.

❌ Clopidogrel + Omeprazole

دا ترکیب د زړه لپاره مفید درمل بې‌اثره کوي. بل PPI غوره کړئ.

❌ Iron + Antacid یا Sucralfate

د اهن (Iron) جذب کمېږي، د کم‌خونۍ علاج بې‌فایدې کېږي.

❌ Sildenafil (ویاګرا) + Nitroglycerin

یو ځای خوړل خطرناک فشار راکمولی شي، حتی د مرګ سبب ګرځي.

❌ Tramadol + Ondansetron

د درد ضد اثرات ختمېږي او سر ګرځېږي.

✅ تل له ډاکتر نه پوښتنه وکړئ چي کوم دوه درمل یو ځای خوړل کېږي!

18/06/2025

💢 ښاغلو، د امیندوارۍ له ۱۸مې اونۍ وروسته له خپلې مېرمنې سره شخړه یا جنگ مه کوئ!

*ځکه چې جنین (ماشوم) اورېدلی شي، او څېړنو ښودلې چې د مور او پلار د شخړې پر مهال د جنین د زړه ضربان دوه برابره ډېرېږي او حتی د حمل د ضایع کېدو لامل هم کېدای شي ..*

*شخړه نه یوازې د مور ذهن خرابوي، بلکې د جنین فزیکي او ذهني ودې ته هم زیان رسوي. ښه دا ده چې دا وخت له مینې، صبر او مهربانۍ سره تېر شي، څو ماشوم سالم او ارام پیدا شي.*په دوګوني ولادت کې د پلاسنتا (placenta) شمېر د دوو ماشومانو له ډول (identical یا fraternal) او وخت د ویش څخه تړاو لري:

1. *ناهم‌شکلي (Fraternal Twins):*
- له دوو بېلابېلو هګیو څخه پیدا کېږي.
- *تل دوه جلا پلاسنتا (placenta) لري.*

2. *هم‌شکلي (Identical Twins):*
- که د القاح وروسته *په لومړیو ۳ ورځو* کې وویشل شي، نو *دوه پلاسنتا* لري.
- که د *۳ نه وروسته تر ۸ ورځو* پورې وویشل شي، نو *یوه پلاسنتا* لري، خو دوه جلا امیونیک کڅوړې.
- که د *۸ ورځو وروسته* وویشل شي، نو *یوه پلاسنتا او یوه امیونیک کڅوړه* وي (دا حالت ډېر نادر او خطرناک وي).*

08/06/2025

08/06/2025

Eid Mubarak to all Muslims around the world! 🌙✨
May this blessed day bring peace, joy, and countless blessings to you and your loved ones. May your prayers be accepted, your hearts be filled with gratitude, and your homes with happiness.

Taqabbal Allahu minna wa minkum – May Allah accept from us and from you.

🕌🌸🐑

30/05/2025

د نارینه اولاد او ښځینه اولاد د پیداکیدو علت او دلیل

د جنس(ښځینه یا نارینه )تعينولو ځانګړنه الله ج په نارینه کې ایښې، چې ورته سیکس کروموزوم ويل کېږي.

*‏‎کروموزومونه هم په ښځه او هم په نر کې موجود دي چې له یو ځای کېدو څخه يې نوی موجود منځته راځي.*

‏‎پۀ ښځه او نر کې دا کروموزومونه X او y پۀ نومونو یادېږي پۀ ښځه او نر دواړو کې دوه عدده شتون لري، د ښځې دواړو کروموزمونه X او د نارینه هغه يې دواړه د XY په نومونو نومول شویدي.

‏‎دنسل منځته راتګ یو حیرانونکي نظام ځکه دی، چې کله د نر او ښځې کروموزومونه سره یوځای شي یو موجود منځ ته راوړي.

‏‎که چیرته د پلار X د مور له X کروموزوم سره یو ځای شي، دا به د لَوراند خدای ج رحمت ( لور )وي.
‏‎که چېرته بیا د پلار Y کروموزوم د مور له X کروموزوم سره یوځای شي، نو دا به يې نعمت (زوی) وي؛ ‎نو په دې توګه ویلای شو، چې د جنس ۰نجلۍ او هلک ) پۀ ټاکلو او یا منځته راوړلو کې د پلار کروموزومونه رول لري، نۀ د مور.

*‏‎که چېرته دچا لور پېدا کېږي، یا يې زوی پېدا کېږي په دې کې دسړي رول تر مېرمنې زیات دی او د ښځې لاس پکې نشته.*

‏‎یا پۀ بله معنا که چېرته کومه کورنۍ خدای مه کړه د لور په راوړلو سره خفه کېږي په دې کې يې د مور هیڅ ګنا نشته بلګه دا ټاکنه يې الله ج په پلار کې ایښې ده.
‏‎څرنګه چې داسې ده نو ویلی شو چې د جنس د( نر او ښځې) منځ ته راتګ د پلار لۀ کروموزومو سره تړاو لري.
‏‎ښځو ته خدای ج یوازي د ځانګړو اندامونو پۀ لرلو سره دا توان ورکړی، چې د نسل د منځ ته راوړلو وړتیا ولري، او د مځکي پر مخ يې د نسل د پایښت لپاره لاره هواره کړې.

16/05/2025

سیزارین سکشن، Cesarean Section
د خیټی یا بطن د لاری د ماشوم راویستل

کله چې د عملیات له لارې زېږون
C-section یا cesarean birth)
اړین وي،
#میندې اکثره دا اندیښنه لري چې دوی څو ځله کولی شي د سیزارین له لاری زېږون وکړي؟

#او د دوو عملیاتو ترمنځ څومره فاصله (recommended interval) مناسب ده؟
تر څو د مور او ماشوم دواړو روغتیا او خوندیتوب تضمین شي.
دا پوښتنه د ډېرو میندو لپاره یوه عامه اندیښنه ده، ځکه چې احصایې ښيي چې شاوخوا ۴۰-۶۰ ٪ ښځې د سیزارین له لارې زېږون کوي. د دې پوښتنې د ځواب لپاره چې “یوې ښځې ته څو ځله د سیزارین اجازه ده؟
دا مهمه ده چې میندې د سیزارین CS
ګټې او تاوانونو باندی پوه شی.

1 - ⁠(Benifit Cesarean Section)

د نسایی ولادی د متخصصینو له نظره
سیزرین یو غوره طریقه ده چې د زیږون پر مهال د اختلاطاتو د خطر د کمولو لپاره کارول کېږي، او د مور او ماشوم دواړو خوندیتوب تضمینوي، په ځانګړي ډول هغه وخت چې مور له ځانګړو طبي ستونزو سره مخ وي، لکه د
👈 زړه ناروغۍ (cardiovascular diseases)،
👈 د امیندوارۍ ستونزې (pregnancy complications)،
👈 ډېر غټ ماشوم،
👈 یا د زېږون پر مهال د جنین ډیسترس
(fetal distress).
👈 سیزرین سکشن (C-section)
یوه طبي پروسیجر ده چې پکې مور ته
(local anesthetic)
د ملا تېر یا اپيډورال ځای (epidural space)
ته بی حس کوونکی مواد زرق کېږي، څو د زېږون پر مهال درد احساس نه کړي. د دې له امله، مور د زېږون د اوږده او دردناکه مراحلو. نه خلاصیږی طبیعي زېږون (natural birth) څو ساعته وخت نیسي، خو سیزرین معمولا ۳۰ تر ۴۵ دقیقو کې بشپړېږي.
👈 که چیرې مور د امیندواری پر مهال له ځینو روغتیایي ستونزو لکه د تخمدان سیست
(ovarian cysts)
یا د رحم غوټی
(uterine fibroids
ولری ، نو د سیزرین له لارې د دغو ناروغیو درملنه یا لرې کول هم ممکن دي، البته دا د حالاتو پورې اړه لري.

2-
(Disadvantage of Cesarean Section)

👈 د سیزرین عملیات پر مهال کارېدونکي بې‌حس کوونکي (anesthetics)
کولی شي څو اړخیزې ناوړې اغېزې ولري، لکه د شیدو کیفیت ته زیان رسول، د وینې فشار کمول
(drop in blood pressure)،
یا د انستیزی موادو او دواګانو سره حساسیتی عکس العمل
(allergic reactions)
رامنځته کول.
👈 د سیزرین وروسته، د مور د روغېدو موده نسبتاً اوږده او له زیات درد سره مل وي، په داسې حال کې چې د طبیعي زېږون (vaginal birth)
وروسته دا بهیر ژر سر ته رسېږي.
👈 که د عملیاتو زخم
(surgical wound)
په سمه توګه پاک او پاملرنه یې ونه شي، نو د انتان، د مثانې التهاب، یا په راتلونکو حملونو کې د ماشوم ځای یا پلاسنتا
د پخواني زخم پر ځای د نښتېدو (placenta accreta) خطر موجود دی. په ځانګړي ډول، که بل حمل د سیزرین له زېږون نه کم تر ۲ کلونو دننه پېښ شي، نو د زخم د څیری کیدلو (incision tearing)
خطر ډېر وي.

هر څومره چې د یوې ښځې سیزرین زیات شي، په هماغه اندازه د اختطلاطاتو خطر لوړېږي. په ځانګړي ډول، که د پلاسنتا د بستر ځای د پخواني زخم د سکار یا ندبی په ساحه کې وي، نو دا کولی شي د زخم خرابېدل، د حمل ستونزمن تثبیت، او سخت جراحي ته لاره هواره کړي.

👈 له دې امله چې د مور بدن په بشپړ ډول ندی رغېدلی، ممکن څو ورځې وخت ونیسي چې د مور له سینه شیدې جوړې شي.
👈 په سیزرین زېږون کې ماشوم د مور د تناسلي لارې له طبیعي مکروبي چاپېریال
(vaginal microbiome)
سره تماس نه نیسي، چې دا کار د ماشوم د معافیت سیستم (immune system)
کمزوری کېدو لامل کېدلی شي.
👈 هغو میندو په پرتله چې طبیعي زېږون کوي، د سیزرین درلودونکو میندو په راتلونکو حملونو کې د امیندوارۍ ستونزی
(pregnancy complications)
ډېرې وي.
👈 هغه مور چې یو ځل سیزرین کړې وي، ډېری وخت اړ کیږي چې په راتلونکو حملونو کې هم د C-section له لارې زېږون وکړي.
👈 هغه ماشومان چې د سیزرین له لارې دنیا ته راځي، نسبت هغو ته چې طبیعي زېږېدلي وي، د تنفسي ستونزو
(respiratory distress)
د رامنځته کېدو خطر یې لوړ وي

3- ؟

د هغو زیانونو له امله چې پورته بیان شول، ډاکټران عموماً سپارښتنه کوي چې سیزرین باید یواځې په ځانګړو او ضروري حالاتو کې وشي، لکه
لاندې موارد:

👈 که مور دوه ګونی یا څو ماشومان لري (twins or multiple babies)
👈 که د امیندواری لاندی جدي ستونزې موجودې وي،:
• Placenta previa:
پداسې حالت کې چې ماشوم ځای یا (placenta) د رحم په ښکته برخه کې ځای نیولی وي
• Placental abruption:
د زېږون له پیل مخکې د ماشوم ځای بېلېدل
• Preeclampsia:
د امیندوارۍ له ۲۰ اونیو وروسته نوی لوړ فشار موجودیت یا د پخوانی موجود لوړ فشار تشدید کېدل، چې له پروټین یوریا (proteinuria) سره مل وي
* fetal distress
د جنین بې قراري
• د نوم یا سُره ناوخته راوتل
(umbilical cord prolapse)
• که مور پخوا هم سیزرین کړی وي
• که مور د انتان، د پښتورګو ناروغي ، لوړ فشار د امیندوارۍ شکر، د رحم غوټې (fibroids)، یا د تخمدان سیستونه (ovarian cysts) ولري
• که ماشوم دومره لوی وي چې طبیعي زېږون ناشونی وي
• که ماشوم ولادی ابنارملیتی ولري (congenital abnormalities)
• که د ماشوم حالت مناسب نه وي، مثلاً برېچ (breech) یا ډېر پورته موقعیت ولری
• که زېږون له وخت مخکې پیلېږي (preterm labor)
• که د مور د حوصلی Pelvis جوړښت کوچنی یا تنګ وي (small or narrow pelvic structure)

4- (C-section) ترسره کېدای شي؟

کله چې یوه ښځه د خپل لومړي ماشوم لپاره سیزرین (C-section) کوي، نو که د هغې روغتیا ښه وي او د تیر سیزرین پر مهال کومه ستونزه نه وي رامنځته شوې، ډاکټران عموماً سپارښتنه کوي چې اعظمي دوه ځله دې سیزرین وشي.
دا سپارښتنه د مور د روغتیا د خوندي ساتلو لپاره ده، ځکه چې د سیزرین له امله د رحم دیوال (uterine wall) کمزوری کېږي، او هر ځل عملیات کولی شي رحم ته لا زیات زیان ورسوي او د رغېدو پروسه ستونزمنه کړي.

څومره چې د سیزرین شمېر زیاتېږي، همغومره د امیندوارۍ او زېږون پر مهال د جدي پیچلتیاوو خطر ډېرېږي. دا ممکنه ستونزې عبارت دي له:

• Placenta previa
• Placental abruption
• Placenta accreta
• Uterine rupture
(د رحم د دیوال چاودل)
• د زېږون وروسته ستونزې
(postpartum issues)،
• د رحم د نښلونکو انساجو جوړېدل (uterine adhesions – د زخم له امله د نسجونه یو بل سره نښتل یا التصاق)
• د عملیات د زخم په ساحه کې دوامداره درد
• د زخم د بد رغېدو له امله د داخلي اعضاؤ، په ځانګړي ډول مثانې، زیانمنېدل

#دغه خطرونه کولی شي د مور ژوند ته مستقیم ګواښ پېښ کړي.

له همدې امله، ډاکټران توصیه کوي چې سیزرین باید تر ډېره یوازې دوه ځله ترسره شي. همداراز، سپارښتنه دا ده چې د سیزرین وروسته تر بل حمل پورې لږ تر لږه انتظار وشي، ترڅو زخم پوره روغ شي.

که څه هم، په ځینو مواردو کې، ځینې میندې درییم یا حتی څلورم سیزرین هم کوي. خو باید وویل شي چې درېیم یا څلورم C-section د مور او ماشوم دواړو لپاره جدي خطرونه لري. نو دا مهمه ده چې کورنی مخکې له مخکې دا تصمیم ونیسي چې څو ماشومان غواړي، څو راتلونکې د مور، ماشوم او ټولې کورنۍ لپاره خوندي وي.

تر رخصتېدو وړاندې، مور ته د ماشوم د سالم تغذیې او ساتنې په اړه د تغذیې متخصصینو لخوا مشوره ورکول کېږي. د زېږون وروسته معاینات د مور او ماشوم لپاره د نسایی ولادی د ناروغیو (Obstetricians) او ماشومانو متخصصینو (Pediatricians) لخوا تنظیمېږي.

03/04/2025

پر ښي اړخ ویده کېدو کې ساینسي اعجاز!

راځئ 60 ثانیې له خپل وخت څخه ونیسو او دا موضوع یوځای وڅېړو.

د خلکو د خوب ډولونه:
1- ځینې خلک پر خېټه ویده کېږي.
2- ځینې خلک پر شا ویده کېږي.
3- ځینې خلک پر کیڼ اړخ ویده کېږي.
4- ځینې خلک پر ښي اړخ ویده کېږي.

1- پر خېټه ویده کېدل:
دا ډول کسان د ساه تنګي احساس کوي، ځکه د شا دروندوالی او هډوکي د سږو پر مخ راځي، چې دا د ساه اخیستلو لپاره مشکل جوړوي.
پر خېټه ویده کېدل هېڅکله هم روغتیایي ګټه نه لري.

2- پر کیڼ اړخ ویده کېدل:
په عادي ډول، خواړه له 2 تر 4 ساعتونو پورې په معده کې پاتې کېږي، خو که یو څوک پر کیڼ اړخ ویده شي، نو دا به 5 تر 8 ساعتونو پورې دوام ومومي، ځکه:
لویه ښي سږۍ د زړه پر سر فشار راوړي.
لوی ځیګر هم بې ثباته حالت ته ځي.
له همدې امله، پر کیڼ اړخ ویده کېدل هم روغتیایي زیان لري.
3- پر ښي اړخ ویده کېدل:
کیڼ سږی کوچنی دی او دروندوالی نه لري.
ځیګر چې د بدن تر ټولو لوی اندام دی، د طبیعت له مخې د بدن ښي اړخ ته پروت دی، نو کله چې پر ښي اړخ ویده کېږو، نو هضم چټک ترسره کېږي.
دا غوره طریقه ده، چې انسان ته بشپړ راحت ورکوي.

نبوي لارښوونه:
رسول الله ﷺ فرمایلي دي:
"کله چې د خوب لپاره لاړ شې، نو د لمانځه په څېر اودس وکړه، بیا پر خپل ښي اړخ ویده شه او دا دعا ووایه: (اللهم أسلمت وجهي إليك، وفوضت أمري إليك…)"
📖 [متفق علیه]
د خلکو د خوب ډولونه په زړو ویناوو کې:
پر شا ویده کېدل – د باچاهانو خوب.
پر خېټه ویده کېدل – د شیطانانو خوب.
پر کیڼ اړخ ویده کېدل – د شتمنو خوب (د ډېرو خوراکونو له امله).
پر ښي اړخ ویده کېدل – د پرهیزګارانو او عالمانو خوب.
👆 همدا د رسول الله ﷺ د خوب طریقه وه!

29/03/2025

کوچنی اختــــــــــر مو مـــــبارک شــــــه
عیــــــــــــــــــــد الفطر مبـارکـــــ
Eid -ul-Fitar MUBARAK

ښاغلو آغلو دوستانو ،همکارانو!

السلام علیکم ورحمت الله وبرکاته

د لوی څښتن په دربار کې د دعا لاسونه لپه کوم چې زموږ، ستاسو، او ټولو مسلمانانو عبادات، که هغه بدني دي یا مالي، قبول او منظور کړي. الله (ج) دې موږ د دوزخ له اوره خلاص کړي او جنت الفردوس ته د داخلېدو سبب وګرځوي.

هیله لرم چې دا نېکمرغه کوچنی اختر د ټول اسلامي امت، په ځانګړي ډول د افغانانو، د یووالي، سوکالي او زموږ په ګران هېواد کې د امنیتي ثبات لامل شي.

د خوښیو، برکتونو او نېکمرغیو په هیله!
ډاکتر عبدالله عابد

---

Eid-ul-Fitr Greetings

Dear Respected Colleagues and Friends,

I extend my heartfelt congratulations to you and your esteemed family on the joyous occasion of Eid-ul-Fitr. May Almighty Allah accept our worship and devotion, granting us His infinite mercy and blessings. May these sacred acts be a means of our salvation and entry into the highest levels of Paradise.

I also pray that this Eid brings unity, prosperity, and peace to all of humanity, especially to Afghanistan. May it contribute to stability in our beloved country and across the world.

Wishing you a joyful Eid, abundant success, and a life filled with happiness!

Dr. Abdullah Abid

21/03/2025

#انسان ته الله پاک ذهن ورکړی چې په اساس يې د ښو او بدو ترمنځ تفکيک په اسانۍ سره کوي. خو څنګه به مو ذهن پياوړي شي؟
د دې د پياوړتيا لپاره اسلام او ارواپوهنې علماوو ډېر دلايل وړاندې کړی دي.

1:د اسلام مبارک دین د ذهن د پياوړتيا لپاره مستند لارې چاري ښودلې دي،
چې تر ټولو ښه او آسانه لاره يې عبادت کول دي لکه د قران تلاوت، په لمانځه کې اوږده سجده کول، د بدو کارونو نه پرهيز او داسې نور.

2:خو د ارواپوهنې علماوو په اند سوچ پريښودل منفي فکرونه شاته غورځول ښودلې دي، بېځايه منفي فکرونه درته هيڅ ګټه نشی رسولی او هغه ټول شاته خطا کړه، د ذهن په کرونده کې داسې ميوه جات او نيالګيو بوټي کيښنوه چې په حاصل او عايد يې د نړۍ خوشبخت سړی شې.
او تر سيوري لاندې يې ستړی کاروانونه دمه جوړه کړي،
متل دی څه چې کرې هغه به رېبې الله درکړي کمپيوټر په بېځايه عملونو او خواهشاتو کې نه بلکي په داسي ځای په کار واچوه چې ګټه يې له تاوانه څو چنده لوړه وي.

که مو ليکنه خوښه شوه نو پاڼه ختمن درسره فالو کړئ