27/10/2022
Psixoloji şiddət haqqında miflərdən biri budur ki, yalnız bəzi "zəif" insanlar bu şiddətə məruz qalır, və yaxud o insanın özündə psixoloji şiddəti qəbul etməyə bir daxili meyllik olur.
Bəzən deyirlər ki bizim öz qorxularımız bizi şiddət görməyə yatqın edir. Və ya deyirlər ki, bizim öz xeyirxahlığımız, güvənimiz bizi şiddət görməyə yatqın edir.
Lakin bilməliyik ki, bu fikirlər şiddət haqqında yanlış inanclar miflərdir və heç bir ciddi əsası yoxdur.
Psixoloji zorakılıq edən şəxs, şiddət göstərdiyi qurbanının normal insani xüsusiyyətlərindən empatiya, qayğıkeşlik, güvən kimi pozitiv keyfiyyətlərindən, həmçinin, qorxu, həyəcan və s. kimi neqativ keyfiyyətlərindən sui-istifadə edib öz zorakılığını həyata keçirir.
Bu dinamikada problem zərərçəkənin mənfi ya müsbət keyfiyyətləri deyil, zoraki şəxsin o xüsusiyyətlərdən sui-istifadə etməsində olur. Açar söz sui-istifadədir.
Sizin öz dostunuza, valideyninizə, yoldaşınıza güvənməyinizdə, ona qarşı qayğıkeş olmağınızda, ona empatiya hiss etmənizdə yanlış bir şey yoxdur. Bu normaldır və sizin sadəcə sağlam, adekvat insan olduğunuzu göstərir.
Yaxud da, həyatda hansısa qorxularınızın olması, bəzi mövzularda həyəcanlarınızın, hətta aqressiyanızın olması normaldir. Siz insansınız və hər cür müsbət və mənfi cəhətlərə sahibsiz. Insan xarakteri mənfi və müsbət keyfiyyətlərin cəmidir.
Biz şiddətdən qorunmaq üçün özümüzü super ideal utopik bir şəxsiyyətə çevirməyə çalışmamalıyıq. Zira bu mümkün də deyil.
Bəzən ətrafdan sizə məsləhətlər gəlir: "güclü ol", "özündə dəyişikliklər et" və s. Bəzən deyirlər, "heç kimə güvənmə", "heç kimə yaxşılıq etmə", "heç nədən qorxma" və s., və i. a. Bu cümlələr hamısı sizi dəyişdirməyə yönəlib, sizin normal, adekvat insani keyfiyyətlərinizi dəyişməyə yönəlib. Bu cür məsləhətlərə riayət etməmişdən əvvəl düşünün: siz özünüzü super insan etməyə hazırlaşırsınız? Zorakılıqdan qurtulmaq üçün insanın super-utopik, super-ideal, super-güclü bir insana çevrilməsinə ehtiyac yoxdur.
Zorakiliq survivoru olan bir insanın ifadə etdiyi yaxşı bir metaforanı sizə təqdim etmək istəyirəm, bu metaforanı eşidən kimi mən həmisəlik yadimda saxladım. Zorakiliga meruz qalan insanin özündə dəyişikliklər etmək cəhdini en yaxsi gosteren bir metaforadir.
Dedi ki, təsəvvür edin ki, bir yad adam sizin evinizə girib evinizdəki ütünü sizin başınıza çırpır. Başınız qanayır, zədə alırsınız. O hadisədən sonra siz ütünüzü atırsınız ki, bu yaman p*s əşyadır, lazım deyil evdə olmağı, yad adamlar evə girib bunla mənim başımı yarır, istəmirəm ütü. Aparıb ütünü atırsınız zibil qabına.
Insanın zorakılıq sonrası öz xasiyyətlərini dəyişməsi cəhdləri buna oxşayır.
Çünki bizim xarakterimiz bizim həyatda qalmaq üçün alətlərimizdir. Biz güvənə biliriksə, bu bizim bir psixoloji bacarigimizdir. Travmanı alandan sonra güvən bacarigimizi zibil qabina atmamalıyıq, problem bizim güvənməyimizdə deyil, başqa bir insanın bizim güvənimizi sui-istifadə etməsindədir.
Və yaxud, biz qorxuruqsa, bu da bizim şəxsiyyətimizin bir parçasıdır, biz travmadan sonra qorxularımızı ləğv etməli deyilik, problem normal qorxularımızın olmasında deyil, başqa bir insanın bizim qorxularımızı sui-istifadə etməsindədir.
Bəli, bəzən şiddət görən insanın özünü super-ideal utopik bir insana çevirmə cəhdləri olur, insan heç nədən qorxmamağa, yaxud heç kimə güvənməməyə, yaxud insan daha çox işləməyə, daha çox işi çatdırmağa, daha sakit, daha dözümlü olmağa, daha çox məsuliyyəti öhdəsinə almağa çalışır. Lakin, bu şiddətin qarşısını almaq üçün tamamilə faydasızdır. Hətta bu travmaya reaksiyaların bir formasıdır (travma response). Travma response, növləri haqqında bir dəfə başqa yazıda geniş yazaram.
Bəzi hallar zorakiliqdan can qurtarmaga kömək etmir. Əksinə bu transformasiya zamanı baş verən qeyri-sabitlik zorakinin daha çox şiddət göstərməsi üçün, yeni zəif nöqtələr tapmasına imkan verir.
Zorakiliga məruz qalan insanın transformasiya prosesi onun üçün təhlükəli ola bilir. Unutmayın, istənilən transformasiya hüzurlu, güvənli bir mühitdə həyata keçməlidir. Insan yalnız hüzur şəraitində inkişaf edir.
Zərərçəkənə kənar adamların "sən özün dəyişməlisən, özünü ideal aparmalısan ki şiddət görməyəsən" kimi məsləhətlər isə qurban günahlandırma (viktimbleyminq) adlanır. Viktimbleyminq, növləri haqqında da bir dəfə başqa yazıda geniş yazaram.
