21/10/2025
Η τροφή μας έχει γίνει βιομηχανικό προϊόν.
Αλλά δεν είναι όλα τα «υπερεπεξεργασμένα» τρόφιμα το ίδιο επιβλαβή — και το σύστημα NOVA, που τα ταξινομεί, δεν ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα της πραγματικότητας.
Σε μια εξαιρετική ανάλυση, ο Dr. Paul Clayton εξηγεί γιατί το NOVA απλουστεύει υπερβολικά — και γιατί χρειαζόμαστε λεπτή κριτική σκέψη, όχι μόνο ετικέτες.
Μεταφράσαμε και επιμεληθήκαμε το άρθρο του για το ΚΕΦΥ, με επιστημονική ακρίβεια και σεβασμό στην πολυπλοκότητα της διατροφής.
Διαβάστε το πλήρες κείμενο παρακάτω 👇
"Γιατί το σύστημα NOVA δεν ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα της πραγματικότητας — και γιατί τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα δεν είναι όλα το ίδιο
Τα ρακούν, οι αρουραίοι και οι χοίροι είναι ευκαιριακοί παμφάγοι. Η δίαιτά τους περιλαμβάνει έντομα, προνύμφες, πτηνά, ψάρια, φυτά, ερπετά, πτώματα — και, όταν είναι διαθέσιμοι, και άνθρωπους. Κι ο άνθρωπος είναι επίσης ευκαιριακός παμφάγος. Η ικανότητά μας να καταναλώνουμε μεγάλη ποικιλία τροφών συνέβαλε καθοριστικά στην εξελικτική μας επιτυχία. Ωστόσο, τίποτα στην εξελικτική μας ιστορία δεν μας είχε προετοιμάσει για τη σύγχρονη βιομηχανική τροφή.
Πρόσφατα έγραψα για το εξελικτικό αδιέξοδο των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων (Ultra-Processed Foods – UPFs)¹, και ένας φίλος καρδιολόγος με αμφισβήτησε αμέσως, ζητώντας έναν σαφή, επιστημονικά αποδεκτό ορισμό.
Μπορούμε πάντα να αναγνωρίζουμε τα UPFs μόλις τα δούμε; Καθώς τα τρόφιμα γίνονται πιο «επεξεργασμένα», γίνονται αναπόφευκτα πιο ανθυγιεινά; Είναι τα UPFs πάντα χειρότερα από τα βασικά προϊόντα; Και, τελικά, πώς ορίζονται;
Spoiler: Όχι, όχι, όχι — και η απάντηση είναι περίπλοκη.
Ας ξεκινήσουμε με το ευρέως χρησιμοποιούμενο σύστημα ταξινόμησης NOVA. Φαίνεται απλό, αλλά ο ορισμός του γίνεται ασαφής στα όρια — όπως συμβαίνει με τις περισσότερες προσπάθειες να ταξινομήσουμε τον πραγματικό κόσμο — και αφήνει πολλά ερωτηματικά.
Ομάδα 1: Βασικά προϊόντα
Οτιδήποτε μπορείς να εκτρέψεις, να κυνηγήσεις, να αλιεύσεις, να καλλιεργήσεις ή να συλλέξεις. Μπορεί να έχει υποστεί ελάχιστη επεξεργασία (π.χ. καθαρισμός, ξήρανση, κατάψυξη), αλλά παραμένει αναγνωρίσιμο: ένα μήλο, ένα κατεψυγμένο ψάρι.
Ομάδα 2: Επεξεργασμένα συστατικά
Εκχυλίσματα που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα ή τη βιομηχανική παραγωγή: έλαια, λίπη, αλάτι, σάκχαρα, σιρόπια, αλεύρι, ξύδι, τροφικά οξέα (π.χ. κιτρικό, μηλικό), μπαχαρικά, μαγιά, μπέικιν πάουντερ. Εδώ εντάσσεται και το μέλι — ακόμη κι αν συχνά δεν έχει υποστεί καμία επεξεργασία.
Επιστημονική διευκρίνιση: Το μέλι, παρά τη φήμη του ως «φυσικού» προϊόντος, βιοχημικά και μεταβολικά προσεγγίζει τη ζάχαρη τραπεζιού. Το περιεχόμενό του σε αμινοξέα και αντιοξειδωτικά είναι συνήθως αμελητέο.
Ομάδα 3: Επεξεργασμένα τρόφιμα
Προϊόντα της ομάδας 1 που έχουν υποστεί διεργασίες όπως μαγείρεμα, κονσερβοποίηση, ζύμωση και/ή προσθήκη συστατικών της ομάδας 2. Αυτή η κατηγορία είναι εξαιρετικά ασαφής: περιλαμβάνει το κρασί αλλά όχι το ουίσκι, το απλό ψωμί αλλά όχι τα μπισκότα, το τυρί αλλά όχι το cheesecake, το ψάρι αλλά όχι τα fish fingers, το άγλυκο γιαούρτι αλλά όχι τα βιομηχανικά «frogurt».
Προειδοποίηση: Η ομάδα 3 περιλαμβάνει επεξεργασμένα, παστά και καπνιστά κρέατα, τα οποία συνδέονται με καρκίνους του εντέρου. Ο μηχανισμός πιθανόν να περνάει από τη δράση των νιτρωδών αλάτων και τον σχηματισμό N-νιτροζαμινών — γνωστών καρκινογόνων ενώσεων.
Ομάδα 4: Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα (UPFs)
Αυτά τα τρόφιμα έχουν υποστεί πολύπλοκες βιομηχανικές διεργασίες: απόσταξη, τροποποίηση υφής και γεύσης, εξώθηση (extrusion), μούλντινγκ. Περιλαμβάνουν πατατάκια, κέικ, αναψυκτικά, hot dogs, chicken nuggets κ.ά.
Κρίσιμη παρατήρηση: Τρόφιμα που παρασκευάζονται στο σπίτι συνήθως δεν χαρακτηρίζονται ως UPFs, ακόμη κι αν περιέχουν υπερεπεξεργασμένα συστατικά. Αυτό οφείλεται στον ορισμό της NOVA, σύμφωνα με τον οποίο η οικιακή επεξεργασία δεν θεωρείται βιομηχανική — μια διάκριση που δεν είναι απολύτως αδιάβροχη.
Τα όρια είναι θολά — ακόμη και στην ομάδα 1
Οι χυμοί φρούτων (ομάδα 1) δεν είναι σημαντικά καλύτεροι από τα αναψυκτικά (ομάδα 4). Παρά το περιεχόμενό τους σε φυτοθρεπτικά, ο υψηλός γλυκαιμικός δείκτης (GI) και το υψηλό γλυκαιμικό φορτίο (GL) τους σημαίνει ότι πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο. Προτιμότερο είναι το ολόκληρο φρούτο.
Το πρόβλημα των γαλακτωματοποιητών
Ένα απλό Ploughman’s (ψωμί, τυρί, πίκλες) ανήκει στην ομάδα 3. Αλλά η προσθήκη μαγιονέζας μπορεί να το μεταφέρει στην ομάδα 4 — αν η μαγιονέζα περιέχει συνθετικούς γαλακτωματοποιητές όπως πολυσορβάτες (E433) ή καρβοξυμεθυλοκυτταρίνη (E466).
Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αυτών των προσθέτων υπονομεύει τη λειτουργία του επιθηλιακού φραγμού του εντέρου, ενώ η λεκιθίνη (φυσικός γαλακτωματοποιητής) δεν παρουσιάζει αυτά τα επιβλαβή αποτελέσματα.
Όχι όλα τα UPFs είναι επιβλαβή
Η NOVA δεν πρέπει να γίνει θρησκεία. Για παράδειγμα:
Τα baked beans (φασόλια σε σάλτσα ντομάτας) κατατάσσονται στην ομάδα 4, αλλά είναι γενικά υγιεινά, ειδικά σε εκδοχές μειωμένης ζάχαρης.
Το tofu επίσης βρίσκεται στην ομάδα 4 — και βρίσκεται κάπως αμήχανα ανάμεσα σε Toblerone και Twix.
Το πραγματικό πρόβλημα: η δίαιτα UPF
Μια δίαιτα βασισμένη σε UPFs θίγει την υγεία, διότι:
Έχει υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα και χαμηλότερη θρεπτική πυκνότητα,
Παρουσιάζει υψηλότερους GI και GL,
Προκαλεί χρόνια φλεγμονή και δυσβίωση (διαταραχή της ισορροπίας του εντερικού μικροβιώματος),
Επηρεάζει ιδιαίτερα το έμβρυο και το παιδί.
Σημαντική διευκρίνιση: Η αυξημένη θνησιμότητα που συνδέεται με τα UPFs φαίνεται να οφείλεται κυρίως στα αναψυκτικά και τα υπερεπεξεργασμένα προϊόντα κρέατος. Επομένως, η εξάλειψη αυτών των δύο κατηγοριών μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο.
Προοπτική: Μπορούν τα UPFs να γίνουν υγιεινά;
Υπάρχουν εταιρείες που εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση. Η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν UPF προϊόντα που:
παρέχουν κορεσμό,
βελτιώνουν τη διάθεση και την υγεία του εντέρου,
μειώνουν τα επίπεδα γλυκόζης και λιπιδίων,
και διατηρούν ευχάριστη γευστική αποδοχή.
Από προσωπική εμπειρία και δοκιμή, μπορώ να βεβαιώσω ότι ορισμένα προϊόντα το επιτυγχάνουν.
Η συνέχεια θα σερβιριστεί σύντομα.
Dr. Paul Clayton
Σημείωση μετάφρασης:
Η παρούσα μετάφραση του άρθρου του Dr. Paul Clayton «Why NOVA Doesn’t Go» πραγματοποιήθηκε από συνεργάτιδα του ΚΕΦΥ (Scientific Healthcare & Wellness Center), με τη συμβολή τεχνητής νοημοσύνης για την αρχική απόδοση. Η τελική έκδοση υπέστη επιστημονική επιμέλεια, με προσθήκη διευκρινίσεων ορολογίας και επεξηγήσεων για το ελληνικό κοινό, χωρίς αλλοίωση της άποψης του συγγραφέα.
https://drpaulclayton.eu/uncategorised/why-nova-doesnt-go/?fbclid=IwY2xjawNjYNlleHRuA2FlbQIxMQABHkFW4L-X8iBjXHKBnMF3f6NrutXUgw7tH2LGb5t5KrNtQ_TsABXmcLZf4skC_aem_7iAnD9bmsO5vD_cgj05XFw
Racoons, rats and pigs are opportunistic omnivores. Insects, grubs, birds, fish, plants, reptiles and carrion are all on the menu, as are humans when available. We are opportunistic omnivores too. Humans eat a huge variety of things, which is one reason for our evolutionary success. Nothing prepared...