Abdu nasir

03/04/2024

ቤጉማ
====
የቤቲንግ ሱስ ያለባቸው ሰዎች ካልተጫወቱ ይጨንቃቸዋል፡፡
ሲጫወቱ ደግሞ የበለጠ ይጨንቃቸውና ከፍ ባለ ገንዘብ
ይጫወታሉ፡፡ አንዳንዴ በቁማሩ ምክኒያት ገንዘብ እያባከኑ ወይም
ከቤተሰብ ጋር እየተጣሉም መጫወታቸውን ይቀጥላሉ፡፡ እንዴት
እንደሚያስቡ ካልተረዳን ድርጊታቸው ትርጉም አይሰጥም፡፡
የቤቲንግ ሱስ ያለባቸው ሰዎች የሚስቡበት መንገድ በጥቂቱ፦
ሲያሸንፉ በችሎታ ነው፤ ሲሸነፉ በእድል ነው፡፡
-------------------------------------------------------
ችሎታ የሚያስፈልጋቸው የቁማር ጨዋታዎች አሉ፡፡ እንደ ፑል
ወይም አንዳንድ የካርታ ጨዋታዎች፡፡ ወይም እውቀት የሚፈልጉ
ውርረዶች እንደ የስፓርት ውድድሮች፡፡ ነገር ግን የፈለገ ችሎታ
ቢጠይቁ ሁሉም የቁማር ጨዋታዎች እድል ይፈልጋሉ፡፡
ማሸነፍም መሸነፍም ውስጥ ከችሎታ በተጨማሪ( አንዳንድ
ጨዋታዎች ላይ ሙሉ በሙሉ) እድል አለ፡፡ የቤቲንግ ሱስ
ያለባቸው ሰዎች ግን ሲያሸንፉ በችሎታ፣ ሲሸነፉ ግን በእድል
እንደሆነ ነው የሚያስቡት፡፡
መርጦ ማስታወስ፦
------------------------
የቤቲንግ ሱስ ያለባቸው ሰዎች ያሸነፉባቸውን ጥቂት ጨዋታዎች
ጥርት አድርገው ሲያስታውሱ የተሸነፉባቸውን ብዙ ጨዋታዎች
ይረሳሉ፡፡ በተጨማሪም 'ለጥ..ቂት!' የተሸነፉትን እንዳሸነፋ
አድርገው ነው የሚያስታውሱት፡፡ ይህ የወደፊቱን ጨዋታ
የማሸነፍ እድላቸውን ሲያሰሉ በተዛባ መንገድ እንዲሆን
ያደርገዋል፡፡ "ሁሉንም ልክ ነበርኩ። ማንቺስተር ባይሸነፍ 20ሺ
በላ ነበር" ይላሉ።
ዞሮ ዞሮ የተበሉትን ያስመልሳሉ፦
----------------------------------------
የተወሰነ ጨዋታ ቢበሉም ቁማሩን ከፍ ባለ ገንዘብ እስከቀጠሉ
ድረስ የተበሉትን እንደሚያስመልሱ ያስባሉ፡፡ በዚህ ምክኒያት
ለሌላ ሰው የሚያስደነግጥ ብር እየተበሉም ምንም
አይመስላቸውም፡፡ ከዚሁ ጋር ተያይዞ በተደጋጋሚ ከተሸነፉ እድል
ወደ እነሱ እንደምታዘነብል ያምናሉ፡፡ (they commit Monte
Carlo fallacy) ልክ አንድ ልጅ ሲወለድ ሴት ወይም ወንድ
የመሆን እድሉ ግማሽ ለ ግማሽ ቢሆንም ከዚህ በፊት ሁለት
ሴቶች መውለድ የሚቀጥለውን ወንድ የመሆኑን አድል
የሚጨምረው እንደሚመስላቸው ሰዎች፡፡
ስለ ቤቲንግ ሱስ ፌስቡክ ላይ መረጃ ስፈልግ አንድ ግሩፕ
አጋጠመኝ። ቤጉማ ይባላል። 26 ሺ አባላት አሉት። የቤቲንግ
ጉዳተኞች ማህበር ማለት ነው። የቤቲንግ ሱስ የሚታከም
የአእምሮ ህመም ነው።
ያለ አእምሮ ጤና፤ ጤና የለም!
ዶ/ር ዮናስ ላቀው

03/04/2024

የንግግር የስነ ልቦና ህክምና እንዴት ነው የሚሰጠው?
=================================
የንግግር የስነ ልቦና ህክምና ስንሰጥ ለታካሚ "ምን ማድረግ
እንዳለብህ አውቃለሁ፤ ልንገርህ።" የምንል የሚመስላቸው
ሰዎች አሉ። የምንለው ግን በተቃራኒው ታካሚን "ምን ማድረግ
እንዳለብህ ታውቃለህ፤ ንገረኝ።" ነው። በመቶዎች የሚቆጠሩ
የተለያዩ የስነ ልቦና ህክምና አይነቶች ቢኖሩም አሰራራቸው
በሶስት ደረጃዎች ሊጠቃለል ይችላል።
1) ታካሚው ጭንቀት የሚፈጥሩበት የህይወቱ ክፍሎችን
መመርመር የሚችልበት ሁኔታ ማመቻቸት፦ የጭንቀቱ ምንጭ
አስተዳደጉ ወይም አሁን ያለበት ሁኔታ፤ ከሰዎች ጋር ያለው
ግንኙነት ወይም የሚያስብበት መንገድ ሊሆን ይችላል። እዚህ
ደረጃ ላይ የሀኪሙ ሚና መደገፍ፣ ማበረታታት እና በጣም
አልፎአልፎ መጠቆም ነው። ብዙ ሰዎች ስለ ጭንቀት ለጓደኛ
ወይም ለቤተሰብ ሲያወሩ ንግግራቸውን ሳያስጨርሱ ጓደኛቸው
አቋርጦ መፍትሄ ይጠቁማቸዋል። የንግግር ህክምና ላይ ግን
መጀመሪያ ላይ ጊዜ ሰጥተን እናዳምጣለን።
2) ግንኙነቶችን እንዲረዳ ማገዝ፦ አስተዳደጉና አሁን ባለበት
ሁኔታ እንዲሁም በሀሳብ ስሜትና ፀባይ መካከል ያለውን
ግንኙነት እንዲገነዘብ ማገዝ። እዚህ ደረጃ ላይ የሀኪሙ ሚና
ነገሮችን በታካሚው አይን ለማየት መሞከርና ታካሚ ሀሳቡንና
ስሜቱን እንዲገልፅ ማገዝ ነው። ስለ ሰዎች ማንነት የምንረዳው
በአብዛኛው የሚያወሩትን ሰምተን ነው። ስለራሳችን ለመረዳትም
ስለራሳችን የምናወራውን መስማት አለብን። የስነ ልቦና ህክምና
ላይ ስለአጋጠመን ነገሮች፣ ስለ አስተዳደጋችን፣ ስለፍቅር
ግንኙነታችን በጥሞና ለሚያዳምጥ ሰው ስለምናወራ ስለራሳችን
ማንነት የተሻለ እንረዳለን።
3) አማራጭ መንገድ፦ ታካሚው የጭንቀትና ሌሎች አሉታዊ
ስሜት ትክክለኛ ምክኒያት ከተረዳ "የሁኔታዎች ውጤት ነኝ!"
ከማለት ወጥቶ "የውሳኔዬ ውጤት ነኝ!" ማለት ሲችል ጭንቀት
የሚቀንሱ አማራጭ መንገዶች ማሰብ ይጀምራል። የተወሰኑትን
በተግባር ለውጦ ይሞክራል። ከዛ ውጤት ካገኘበት ይበልጥ
እያሻሻለው ይሄዳል።
አንዳንድ የአእምሮ ህመሞች በንግግር የስነ ልቦና ህክምና ብቻ
መታከም ይችላሉ። ለአንዳንዶቹ ደግሞ ከመድሀኒት ጎንለጎን
ይሰጣል።
ያለ አእምሮ ጤና፤ ጤና የለም!
ዶ/ር ዮናስ ላቀው

03/04/2024

Intern (የህክምና ትምህርት የመጨረሻ አመት ተማሪ)ነኝ።
ግቢ የገባሁት 2004ዓም ነው። እስከአሁን እንዴት
አልጨረስክም ልትሉኝ ትችላላችሁ። እኔ ግን እስከአሁን
ያልጨረስኩት በጤና መታወክ ነው። ከPc-1 ወደ Pc-2 አልፌ
ትንሽ እንደተማርኩ Bipolar disorder diagnosed ተደረኩ።
Exam ላይ ስለነበርኩ ለጤናዬ ትኩረት አልሰጠውም። ነገር
ግን ከጤናዬ ሳልሆን ፈተናውንም በትክክል ሳልፈተን ቀረሁ።
ከዚህ በኋላ ነው እንግዲህ እኔና Forced withdrawal
ተግባብተን መኖር የጀመርነው። Intern እስክሆን ብዙ
challenge የሚያደርጉ ጊዜዎችን አሳልፌያለሁ። Sodium
valproate ለ 8 አመት ወስጃለሁ፤ ግን በመሀል ብዙ ጊዜ
አቋርጫለሁ። "ምክንያቱም ብዙ መድሀኒቶች Public
pharmacy ሳይኖሩ ያሉት Private pharmacy ላይ ነው"
private ደግሞ ዋጋቸው በጣም ውድ ነው።
የሚመለከተው ባለ ድርሻ አካል ተገቢውን ምላሽ እንዲሰጠን
እጠይቃለሁ።
"ያለ አእምሮ ጤና ጤና የለም "
Dr.Israel W/yohannes(Intern)

03/04/2024

የራስን ስነ ልቦና መመርመር
==================
የስነ ልቦና አባት በመባል የሚታወቀው ቪልኸልም ቩንት
(Wilhelm Wundt) ካበረከታቸው ነገሮች ሀሳብንና ስሜትን
በመመርመር ስነ ልቦናን የመረዳት መንገድ (Interospection
) ዋነኛው ነው።
ይህንን ዘዴ በንግግር የስነ ልቦና ህክምናም በብዛት
እንጠቀምበታለን። ሰዎች ስለ ስሜቶቻቸው፣ ሀሳቦቻቸውና
ድርጊቶቻቸው ግንዛቤ እንዲኖራቸውና አዳዲስ ስነ ልቦናዊ
ሙከራዎችን (Experimental self-observation)
እንዲያደርጉ ለማስቻል። ሁሉም ሰው ልዩ ነው። ያለበት ሁኔታ፤
የሚያጋጥመው ችግርም እንደዛው። ስለዚህ ለእያንዳንዱ ሰው
ሊሰራ የሚችለውን ዘዴ ሊያውቅ የሚችለው ግለሰቡ ራሱ ነው።
የንግግር ህክምና አላማም ሰዎች የሚሰራላቸውን ዘዴ
እንዲያመጡ ማገዝ ነው።
የራስን ስነልቦና መመርመር መብሰልሰል ማለት አይደለም።
መብሰልሰል ስለ አንድ ነገር እየደጋገሙ ማሰብ ሲሆን በአሉታዊ
ስሜቶች የተሞላ ስለሆነ ጉዳት ያስከትላል።የራስን ስነ ልቦና
መመርመር ግን ነጻና ከፍረጃ ውጭ ትውስታን፣ ስሜትን፣ ፀባይን
በመመርመር ራስን ወደ መገንዘብ የሚደረግ ጉዞ ነው። ለብዙ
ጥያቄዎቻችን መልሱ ያለው ውስጣችን ነው።
አንድ ቡድሂስት መነኩሴ አሜሪካ ይሄዳል። የ7 ዶላር በርገር
ገዝቶ ለበርገር ሻጩ 10 ዶላር ሰጥቶ መልስ ቢጠብቅ ዝም
አለው። ቢጠብቅ ዝም አለው። በመጨረሻ " መንድም መልስ
ስጠኝ!" ሲለው በርገር ሻጩ " ለጥያቄዎችህ ሁሉ መልስ
የምታገኘው ከውስጥህ ነው።" ብሎ መለሰለት።
ያለ አእምሮ ጤና፤ ጤና የለም!!!!
ዶ/ር ዮናስ ላቀው

03/04/2024

"ጭራሽ መልስ ትመልስልኛለህ?!"
=====================
ገነነ ህፃን እያለ ጥፋት ሲያጠፋ አባቱ እየገረፈው ለምን
እንዳጠፋ ይጠይቀዋል። ገነነ እንባውን እያዘራ ዝም ብሎ
ይቆማል። አባቱ "ምን ይዘጋሀል?" እያለ ግርፊያውን ይቀጥላል።
ገነነ ቢጨንቀው ያጠፋበትን ምክኒያት መናገር ሲጀምር አባቱ
"ጭራሽ መልስ ትመልስልኛለህ?!" ብሎ የግርፊያውን ሀይል
ይጨምራል። ግርፊያው ካለቀ በኋላ እራት ይቀርባል። ገነነ
እያለቀሰ ነው። ወላጆቹ "ዋጣት እና አርፈህ እራትህን ብላ"
ብለው ይቆጡታል።
ገነነ አሁን ትልቅ ሰው ሆኖ የሆነ መስሪያ ቤት ውስጥ ኤክስፐርት
ሆኖ ይሰራል። አለቃው ስራ ሰጥቶት ሰርቶ ሲያስረክብ "እንደዚህ
አልነበረም መስራት የነበረብህ!" ብሎ ሲቆጣው በትክክል
እንደሰራ ቢያውቅም "እሺ" ብሎ ይወጣል። ነገር ግን "በትክክል
እኮ ነው የሰራሁት" ብሎ ባለማስረዳቱ ይናደዳል። እንደተናደደና
በምን እንደተናደደ ሳያውቅ ጭንቀት ውስጥ ይገባል።
በባህላችን አሉታዊ ስሜቶችን ማለትም ሀዘን፣ ንዴት ...ወዘተ
መግለፅ አይበረታታም። በዚህ ምክኒያት ስሜት የምንገልፅባቸው
ቃላት ውስን ናቸው። ስሜትን መግለፅ የሚያበረታቱ ቋንቋዎች
ውስጥ ለንዴት እንደየደረጃው ብዙ ቃላት አላቸው። ለምሳሌ
በእንግሊዘኛ ከትንሽ ንዴት እስከ ትልቅ ንዴት Annoyed,
frustrated, irtitated, exasperated, mad, outraged,
furious, livid ሊባል ይችላል።
ንዴት፣ ሀዘን የመሳሰሉት አሉታዊ ስሜቶች በቃላት የሚገለፁበት
መንገድ ካልተመቻቸ በአካላዊ ምልክቶች እንዲገለፁ
እንገፋቸዋለን። "ጭንቅላቴ ተቃጠለ፤ ፀጓራዬ ተላጠ" የሚባሉት
ምልክቶች አንዳንዴ ስነ ልቦናዊ የጭንቀት መገለጫዎች ሊሆኑ
ይችላሉ። ብዙ ሰዎች ንዴታቸውን መግለፅ ስለሚከብዳቸው
ለራሳቸው ይዘውት ይጨነቃሉ። የስነ ልቦና ህክምና ስሰጥ ብዙ
ሰዎች የሚያሳዝን የህይወት ገጠመኛቸውን እየነገሩኝ ያለቅሱና
"ይቅርታ ረበሽኩህ" ይላሉ። የስነ ልቦና ህክምና ላይ ሰዎች
ንዴታቸውን፣ ሀዘናቸውን ሲነግሩን ለመስማት ዝግጁ ነን።
እንደውም እናበረታታቸዋለን።
እንደ ገነነ ወላጆች አይነት ሲፋጅ በማንኪያ ሲቀዘቅዝ በእጅ
የልጅ አስተዳደግ (Double-bind parenting) የልጆች ስነ
ልቦና ላይ ከፍተኛ ተፅእኖ ያሳድራል። በመጨረሻ በከፍተኛ ንዴት
የሚሰማቸው ሰዎች የስነ ልቦና ባለሞያ ወይም የአእምሮ ሀኪም
ቢያማክሩ ሞያዊ እገዛ ማግኘት ይችላሉ። ወላጆች ደግሞ
ልጆቻቸው አዎንታዊም ሆነ አሉታዊ ስሜትን እንዲገልፁ
ማበረታታት እንዲሁም ስሜታቸውን የሚገልፁበት ቃላት
ማስተማር ወሳኝ ነው።
ያለ አእምሮ ጤና፤ ጤና የለም!
ዶ/ር ዮናስ ላቀው

03/04/2024

"የአማኑኤል ካርድ አለኝ፤ የፈለግኩትን ባደርግህ አልጠየቅም!!"
=============================
ጥል ወይም አለመግባባት ሲፈጠር "የአማኑኤል ካርድ ስላለኝ፤
በህግ አልጠየቅም፤ በኋላ እንዳይቆጭህ!" የሚሉ ሰዎች እንዳሉ
ሰምቻለሁ። ወንጀልና የአእምሮ ህመም ያላቸውን ግንኙነት
እንዲሁም "የአእምሮ ህመም ስላለብኝ ነው ወንጀሉን
የፈፀምኩት" የሚሉ ሰዎች አማኑኤል ሆስፒታል እንዴት
እንደሚስተናገዱ እንሆ፦
ከአእምሮ ህመም ጋር የተያያዙ የወንጀል ጉዳዮችን የሚያጠናው
የአእምሮ ህክምና ዘርፍ Foriensic psychiatry ይባላል።
በዚህ የአእምሮ ህክምና ዘርፍ ሁለት አንኳር ጉዳዮች ይታያሉ።
የመጀሪያው የፍርድ ሂደትን መከታተል መቻል አለመቻል።
Ability to stand trial. ምክኒያቱም አንድ ግለሰብ በአእምሮ
ህመሙ ምክኒያት ፍርድ ቤት በተገቢው ሁኔታ መናገር ካልቻለ
ወይም ያልተገባ ፀባይ ካሳየ ፍ/ቤት በመድፈር (Contempt of
court) ቅጣት ይበየንበታል። ስለዚህ ተከሳሽ ፀባዩ
የሚያጠራጥር ሲሆን ይላክና የፍርድ ሂደቱን መከታተል ይችላል
ወይም አይችልም የሚለው ተወስኖ መልስ ይሰጣል።
ሁለተኛው የወንጀል ሀላፊነት(Criminal responsibility)
ነው። አንድ ሰው የአማኑኤል ካርድ ስላለው ከወንጀል ሀላፊነት
እንዲያመልጥ አይደረግም። መጀመሪያ ህመም እንዳለበትና
እንደሌለበት ይጣራል። በመቀጠል ያለበት ህመም ከባድ ነው
ወይስ ቀላል የሚለው ይለያል። ከባድም ቢሆን ከተጠያቂነት
ለማምለጥ በቂ አይደለም። በመጨረሻም ወንጀሉ በተፈፀመበት
ወቅት የነበረበት የአእምሮ ሁኔታ መስቀለኛ መረጃዎች
በመውሰድ ይገነባል። ይሄ ሲሰራ አጭበርብረው የአእምሮ
ህመም እንዳለባቸው የሚያስመስሉ ሰዎችን ለመለየት የተለያዩ
ዘዴዎችን እንጠቀማለን።
እነዚህን ሁሉ ካሟላ ለፍ/ቤት ሞያዊ አስተያየት
(Professional opinion) ይላካል። ሆኖም አስተያየቱን
ከሌሎች ማስረጃዎች ጋር አስተያይቶ የሚወስነው ፍ/ቤት ነው።
በሀገራችን ያለው የወንጀል አእምሮ ምርመራ ወረፋ ረጅም
ነው። አመት ሁለት አመት ሊፈጅ ይችላል። "የአእምሮ ህመም
ስላለብኝ ነው" ብሎ ለማምለጥ የሚያስብ ሰው አማኑኤል ወረፋ
እስኪደርሰው ታስሮ ነው የሚጠብቀው። ቢታሰር ቅጣቱን ጨርሶ
በ6ወር መውጣት እየቻለ "የአእምሮ ህመም ስላለብኝ ነው።"
ብሎ አመት ከ6ወር የታሰረ ሰው አጋጥሞኛል።
ያለ አእምሮ ጤና፤ ጤና የለም!
ዶ/ር ዮናስ ላቀው

05/06/2022