05/09/2024
Dr Nuredin Luke tiin
ITIYOOPHIYAA fi BALBALA GALAANAA:
Galaana Diimaa fi Galoo Galaana Aden
*******************************************
(Kutaa Lammaffaa)
Itiyoophiyaan biyyoota adunyaa balbala galaanaa hin qabne 44 keessaa tokko yoo taatu; laakkofsa ummata miiliyoona 120 ol qabaattee biyyi balbala galaanaa hin qabne Itiyoophiyaa qofa dha. Itophiyaatti aanee Uganda fi Nepal yoo ta’an isaan ummata miliyoona 45 fi 30 qofa qabu.
Daldalli alaa Itophiyaa % 90 ol balbala galaanaatiin kan godhamu yoo ta’u; irra jireessaan balbala galaanaa Djibouti fayyadamati. Balbala galaanaa kanas fayyadamuuf Djiboutiif guyya guyyaan Dolara Ameerikaa miiliyoona sadihii hanga saddeetii gahu kaffalti. Kaffaltiin kun guddaa yoo ta’u, Indastirilee heddu ykn bu’uuraalee misoomaa Itoophiyaaf ijaruu fi guddinna diinagdee daran fooyya’aa ta’e kan fiduu danda’u ture.
Biyya tokkoof balbala galaanaa qabaachuun waan baay’ee barbaachisaa ta’eedha. Balbala galaanaa dhabuun ammoo guddinna diinagdee biyya tokkoo irratti dhiibbaa cimaa kan fiduudha.
Meeshaleen bahargamaa gara biyyaa dhufan hedduun (% 90) kan ta’an bishaan irraan (dooniin, markabaan) dhufu. Kan hafe (% 10) kan ta’u qofatu qilleensaan (xiyyaaraan) biyya seena. Meshaaleen akka boba’aa, uffataa, qorichaa, midhaan (fkn qamadii), xaa’oon, konkolaataan, meeshaaleen woraanaa (fkn taankii), meshaaleen ijaarsaa fi kan biroo kan alaa galan hedduun isaanii balbala galaanaatiin dhufu.
Meeshalee kana gara biyyaa seensisuuf irra-jireessaan Itoophiyaan Balbala Galaanaa Djiboutiitiif kaffaluudhaan fayyadamti. Kaffaltiin kaffalamu kunis mi’a dhufe san irratti waan dabalamuuf hanga tokko gatii mi’a sanii olkaasa. Lammata ammoo, biyya ambaa keessaa gara biyya keennatti geejjibsiisuuf baasii fi yeroo dabalataa fudhata. Kana irraa, haaluma salphaan hubachuun danda’amutti, balbala galaanaa dhabuun gatii meeshaalee biyya seenanii irratti daballii qabaata. Kun ammoo qalayiinsa jireenyaa mudatu hammeessuu irratti ga’ee qaba.
Akkasumas, al-ergiin bi
