31/03/2025
DHIIBBAA DHIIGAA OLKA’AA!
…………………………….
Akka biyya keenyaatti namoota dhibba keessa namni 20 dhiibbaa dhiigaa olka’e akka qaban tilmaamama. Haata’u malee hedduun mallattoo waan hinagarsiifnee fi darbee darbee waan of hinsakattaasisneef ofirratti hinbeekan. Dhiibbaan dhiigaa jalqaba irratti mallattoo hin agarsiisu waan ta'eef , namoota umurii isaanii 30 oli ta'an hundi safaramuu qabu. Keessuma namootni saaxilamoo ta'an xiyyeefannoo argachuu qabu. Dhiibbaa dhiigaa ilaalamanii sirriidha yoo ta'e , waggaa tokkoo hanga lamaatti deebi'anii ilaalamuun ni qabu
DHIIBBAA DHIIGAAF MAALTU NU SAAXILA?
1.UMURII -Akkuma umuriin dabalaa adeemuun dhiibbaan dhiigaa ni dabalaa. Kanaaf namootni umuriin isaanii 30 ol ta'an hundaaf dhiibbaa dhiigaa isaanii safaruun barbaachisaa dha.
2. ULFAATINA QAAMAA (FURDINA) GUDDAA- Namootni Ulfinni qaama isaanii dabale ( obese ) ta'an dhiibbaa dhiigaaf saaxilamoo dha.
3. QACCEE/MAATIIN QABAACHUU -Maatiin Dhiibbaa dhiigaa qabaachuun Namootni maatiin isaanii dhiibbaa dhiigaa qaban , carraan isaan dhiibbaa dhiigaatiin qabamuuf qaban nama kan biroo ( kanneen maatiin isaanii dhiibbaa dhiigaa Olka'aa hin qabne ) irra dachaan dabalaa.
4. SOCHII QAAMAA GOCHUU DHABUU- Sochii Qaamaa gochuu dhiisuu.
5.ASHABOO BAAY’INAAN SOORACHUU – Ashaboo/Soogidda nyaata keessatti baay'isuu. Nyaata ashaboon itti baay'ate nyaachuun dhiibbaa dhiigaa namatti fida.
6. TAMBOO AARSUU
7. DHUGAATII ALKOOLII BAAY’INAAN DHUGUU – Dhiiraaf guyyaatti qaruuraa lamaa ol,dubartootaaf guyyaatti qaruuraa tokkoo ol.
9. DHIPHINA SAMMUU- keessumaayyuu yeroo dheeraa fi irra deddeebiin dhiphachuu dhiibbaan dhiigaa akka dabalu taasisa.
10. DHIBEE KALEE, RAKKOO HORMOONOTA WALIIN WALQABATAN QABAAUU Dhukkubota kan akka kalee fi sukkaaraa qabaachuun dhiibbaan dhiigaa olkaasuu danda'a. Rakkoo hoormonii ( adrenaline, estrogen, thyroid hormones ...)
12. Qorichoota garaa garaa irra deddeebiin fudhachuu
( Kan dhukkubbiif fudhatamu ,NSAIDS , kan Alarjiif fudhatamu, steroids, qusannoo maatiin , contraceptive with high estrogen levels, fi kanneen biroos jiru.)
NAMOONNI DHIIBBAA DHIIGAA IRRATTI MUL'ATEE XIYYEEFFANNOO BARBAADAN
1. DUBARTOOTA ULFAA -Dubartoonni ulfaa dhiibbaa dhiiga ni qabu yoo ta'e lubbuu haadhaa fi mucaa irratti rakkoo geesisuu danda'a waan ta'eef, xiyyeeffannoon addaatiin yaalamuu qabu. Qorichootni kennamanis kan ulfa irratti miidha hin geesifnetu kennamaafi.
2. IJOOLLEE FI DARGAGGOOTA - Dhiibbaan dhiigaa ijoollee irratti haalli itti safaramu addaani. Safartuun dhiibbaa dhiigaa ijoollef qophaa'e kan jiruu fi erga ilaalamanii booda Ulfaatina fi umurii isaaniitiin walbira madaalamee persentaayilin ilaalama. Haala kanaan persentaayilii 95 ol yoo ta'e dhiibbaa dhiigaa qabu jedhama.Yeroo baay'ee dhiibbaan dhiigaa ijoollee irratti mul'atu dhiibbaa dhiigaa sababni isaa beekamu waan ta'eef , qorannoon adda baasanii yaaluun barbaachisaa dha.
3. NAMOOTATA DHIBEE FAYYAA YEROO DHEERAA QABAN ( dhibee Sukkaaraa, dhukkuba kalee, Onnee fi kkf ) qabaniif yaaliin isaanii of eeggannoo waan barbaachisuuf bakka speeshalistiin jirutti ilaalamuun hordoffii gochuu qabu.'
*(BAL'INAAN - https://youtu.be/s9-LTHReVuo )
AKKA DHIBEE KANA HINGODHANNEEF KAN GOCHUU QABNU
1.ISPOORTII ykn SOCHII QAAMAA. Yoo xiqqaate torbanitti guyyaa afuriif guyyaatti daqiiqaa 30 ispoortii hojjachuu qabna. Ispoortiin hajjannus dirqama kan leenjisaadhaan ykn mana ispoortiitti hojjatamu osoo hin taane; kanneen akka deemuu, wadaroo irra utaaluu, shubbisuu, fi kkf illee ni ta’a.
2.ULFAATINA HIR’ISUU. Haala nyaataa sirreessutiin, sochii qaamaa gochuun hirisuu dandeenaya. 3.NYAATA DHIIBBAA DHIIGAA HIR’ISUUF GARGAARAN NYAACHUU. Nyaanni qabiyyee sodium tiin xiqqaa ta’eefi qabiyyee potassium fi magnesium olka’aa ta’e dhiibbaa dhiigaa ni hir’isa. Nyaatawwan kunnenis kan akka midhaan callaa; qamadii, garbuu fi kkf. Dinnicha ( keesummatti potassium olka’aa waan qabuuf). Fuduraalee fi muduraalee bifa garaagaraatiin qophaa’an. Nyaata coomaa qaban irraa ofqusachuu.
4.ASHABOO BAAY’EE NYAACHUU DHIISUU. Yoo ashaboo (sodium chloride) baay’ee nyaannu dhiibbaa dhiigaa olkaasuu irraattti gahee guddaa qaba. Keessumaa namoonni umuriin isaanii waggaa 50 ol ta’an, namoonni dhukkuba sukkaaraa qaban, namoonni dhukkuba kalee qaban, namoonni kana dura akka dhiibbaa dhiigaa qaban itti himame, nyaata ashaboo irraa of qusachuu qaban.
5.ALKOOLII YOO KAN DHUGNU TA’E XIQQEESSUU QABNA. Dhiirotaaf guyyaatti safara lama ( 2 unit ) ol dubartootaaf guyyaatti safara tokko ( 1 unit) ol dhuguu dhiisuu. HUB: safara jechuun kan alkoolii sanaaf murtaa’e jechuudha. Eg. Beer in bottle, …… yoo amma jedhame kanaan qofa fudhatame hamma ta’e dhiibbaa dhiigaa ni hir’isa.
6.YOO KAN TAMBOO XUUXNU TA’E DHAABUU QABNA.
7.HAMMA DANDA’AMETTI DHIPHACHUU (STRESS) HIR’ISUU.
8.HORDOFFII YEROO YEROOTTI TAASISUU. Inni kun kan baayyee barbaachisaa ta’eefi uummanni keenya yeroo hedduu dagatudha. Dhukkubni dhiibaa dhiigaa haga sadarkaa guddaa irra ga’utti yeroo baayyee mallattoo tokkollee hin argisiisu. Kanaafuu “silent killer” ykn “ kan dhokatee ajjeesu “ jedhama. Meeshaan ittiin dhiibbaa dhiigaa safaran baay’ee salphaafii buufata fayyaa hospitaala kellaa fayyaa ….. bakka hundatti argamudha. Dhuunfaatti illee bitachuuf ulfaataa miti. Haa ta’u malee hawaasni keenya bartee dhiibbaa dhiigaa isaa safarachuu waan hin qabneef miidhamee erga dhukkuba biraatti ce’ee booda dhufa. Kun ammoo hafuu qaba.
!