21/09/2025
ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΒΙΑ ΜΕΡΟΣ ΙΙ
Η ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΒΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΜΕΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΚΕΤΟΥ
Μέχρι και τον 18ο αιώνα, η γέννα ήταν μια συλλογική εμπειρία μέσα στη γυναικεία κοινότητα, υπό την καθοδήγηση των μαμών. Οι μαμές είχαν λαϊκή γνώση και κοινωνική αποδοχή, και ο τοκετός αποτελούσε μια οικιακή, φροντιστική διαδικασία (Oakley, 2016).
Με την άνοδο της ιατρικής επιστήμης και του σύγχρονου κράτους, ο τοκετός σταδιακά μεταφέρθηκε από το σπίτι στο νοσοκομείο. Οι άνδρες γιατροί ανέλαβαν τον έλεγχο της διαδικασίας, και η γέννα άρχισε να θεωρείται όχι φυσιολογικό γεγονός, αλλά εν δυνάμει παθολογικό που απαιτούσε ιατρική διαχείριση (Foucault, 1973· Fraser, 2016).
Ο Peter Conrad (1992) περιέγραψε αυτή τη διαδικασία ως «ιατρικοποίηση»: μια κοινωνική μετατόπιση όπου φυσιολογικές εμπειρίες, όπως η εγκυμοσύνη, μετατρέπονται σε ιατρικά προβλήματα. Ο Ivan Illich, στο έργο του Medical Nemesis (1975), μίλησε για τις αρνητικές συνέπειες της υπερβολικής εξάρτησης από την ιατρική αυθεντία, που «απαλλοτριώνει» την υγεία και την αυτονομία των ανθρώπων.
Η φεμινιστική θεωρία ανέδειξε ότι η απομάκρυνση των μαμών, η ποινικοποίηση της άτυπης γυναικείας φροντίδας και η κανονικοποίηση της παρεμβατικότητας αποτέλεσαν μηχανισμούς ελέγχου του γυναικείου σώματος (Ehrenreich & English, 1973· Butler, 2008). Έτσι, η γέννα από εμπειρία φροντίδας μετατράπηκε σε διαδικασία επιτήρησης και πειθαρχίας (Foucault, 1977).
ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
Ο όρος «μαιευτική βία» εμφανίστηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μέσα από φεμινιστικούς αγώνες και τις μαρτυρίες γυναικών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη μαιευτική βία ως κάθε μορφή απρεπούς, καταναγκαστικής ή κακοποιητικής μεταχείρισης κατά τον τοκετό (WHO, 2014, 2015). Αυτό περιλαμβάνει σωματική και λεκτική βία, στέρηση συναίνεσης, διακρίσεις, παραβίαση της εμπιστευτικότητας και εξευτελιστικές πρακτικές.
Η μαιευτική βία δεν είναι μόνο προσωπικό τραύμα, αλλά θεσμική και έμφυλη βία (Crenshaw, 1991· ACOG, 2019). Αφορά τη συστηματική άρνηση της αυτονομίας των γυναικών και την υπονόμευση των αναπαραγωγικών τους δικαιωμάτων (Zampas & Gher, 2008).
Από τη σκοπιά της φεμινιστικής θεωρίας, πρόκειται για μια μορφή «βιοεξουσίας» (Foucault, 1977· Butler, 2008), όπου το ιατρικό σύστημα κατασκευάζει την «αλήθεια» για το γυναικείο σώμα και το ελέγχει. Από την οπτική της διαθεματικότητας (Crenshaw, 1991), η εμπειρία της βίας διαφοροποιείται ανάλογα με την τάξη, τη φυλή, την εθνικότητα, την ηλικία, την αναπηρία.
Η νομική προσέγγιση αναγνωρίζει ότι η μαιευτική βία παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η σωματική ακεραιότητα, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια (United Nations, 2019· CEDAW/C/75/D/138/2018). Η κοινωνιολογική θεώρηση τονίζει ότι η βία κανονικοποιείται μέσα από θεσμικές ρουτίνες, τη γλώσσα και τις ιεραρχίες του νοσοκομείου (Afulani & Moyer, 2019· Shabot, 2020).
ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Η μαιευτική βία μπορεί να πάρει πολλές μορφές:
• Μη συναινετικές παρεμβάσεις (επισιοτομή, πρόκληση τοκετού, καισαρική χωρίς ιατρική αναγκαιότητα).
• Αγνόηση του πόνου ή των αναγκών της γυναίκας.
• Λεκτική βία, ταπείνωση, εκφοβισμός.
• Στέρηση ιδιωτικότητας και αξιοπρέπειας (Bohren et al., 2015· Shabot, 2020).
Αυτές οι πρακτικές συχνά κανονικοποιούνται ως «ιατρική ρουτίνα», με αποτέλεσμα οι γυναίκες να βιώνουν απώλεια ελέγχου και αυτονομίας (Borges, 2018· Van der Pijl et al., 2023). Ειδικά γυναίκες νεαρής ηλικίας, χαμηλού εισοδήματος ή μεταναστευτικού υπόβαθρου εκτίθενται σε ακόμη πιο βίαιες εμπειρίες (Vedam et al., 2019a).
Οι συνέπειες είναι πολυεπίπεδες:
• Σωματικές: περιττές επεμβάσεις, επιπλοκές, πόνος.
• Ψυχολογικές: φόβος, ντροπή, θυμός, μετατραυματικό στρες, επιλόχεια κατάθλιψη (Hernández-Martínez et al., 2020· Martínez-Vázquez et al., 2021).
• Σχέση με το παιδί: δυσκολίες σύνδεσης, φόβος για μελλοντικές εγκυμοσύνες (Fontein-Kuipers et al., 2018).
Το τραύμα μπορεί να εσωτερικευθεί, οδηγώντας σε σιωπή και αυτοενοχοποίηση. Όπως επισημαίνει η Pickles (2023), η αναγνώριση της εμπειρίας ως «βία» είναι απαραίτητη για να μετατραπεί από προσωπικό βάρος σε κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα.
Η ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Η Kimberlé Crenshaw (1991) ανέδειξε ότι οι καταπιέσεις δεν δρουν μεμονωμένα, αλλά τέμνονται. Στη μαιευτική φροντίδα, οι μετανάστριες, οι προσφύγισσες, οι άστεγες ή οι γυναίκες με αναπηρία βιώνουν εντονότερες μορφές βίας: έλλειψη διερμηνείας, αυθαίρετες παρεμβάσεις, στέρηση πληροφόρησης (Vedam et al., 2019b· Bohren et al., 2015).
Η διαθεματική προσέγγιση μας βοηθά να δούμε ότι η εμπειρία της μαιευτικής βίας δεν είναι ίδια για όλες. Αντίθετα, αντανακλά τις κοινωνικές ανισότητες και τις ιεραρχίες που ήδη υπάρχουν. Αυτό σημαίνει ότι η διεκδίκηση αλλαγής δεν μπορεί να είναι γενική, αλλά πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των πιο ευάλωτων γυναικών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ
Η μαιευτική βία είναι μια βία σιωπηλή αλλά πανταχού παρούσα. Μια βία που ντύνει την αυθαιρεσία με τον μανδύα της «ιατρικής αναγκαιότητας». Μια βία που τραυματίζει σώμα, ψυχή και αξιοπρέπεια.
Η μελέτη της ιστορίας και των θεωρητικών εργαλείων μάς δείχνει ότι η βία αυτή δεν είναι «ατυχία», αλλά δομική συνθήκη. Η κατανόηση των μορφών και των συνεπειών της μας επιτρέπει να δώσουμε όνομα σε εμπειρίες που τόσες γυναίκες κουβαλούν σιωπηλά.
Η έρευνα, η θεραπεία και ο δημόσιος διάλογος είναι απαραίτητα βήματα. Για να πάψουμε να θεωρούμε τον πόνο «αναπόφευκτο». Για να αποκαταστήσουμε τον σεβασμό, την αυτονομία και την αξιοπρέπεια κάθε γυναίκας στον τοκετό. Για να πούμε, με τη δύναμη της επιστήμης και της εμπειρίας: «Αυτό δεν είναι φυσιολογικό. Είναι βία. Και πρέπει να σταματήσει».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• ACOG. (2019). Approaches to limit intervention during labor and birth. ACOG Committee Opinion No. 766. Obstetrics & Gynecology, 133(2), e164–e173.
• Afulani, P. A., & Moyer, C. A. (2019). Accountability in respectful maternity care: A call for action. The Lancet, 394(10210), 1692–1693.
• Bohren, M. A., Vogel, J. P., Hunter, E. C., Lutsiv, O., Makh, S. K., Souza, J. P., Aguiar, C., Oladapo, O. T., Tunçalp, Ö., & Gülmezoglu, A. M. (2015). The mistreatment of women during childbirth in health facilities globally: A mixed-methods systematic review. PLOS Medicine, 12(6), e1001847.
• Borges, M. T. (2018). Obstetric violence in Brazil: A new legal framework to address an old problem. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 141(1), 123–128.
• Butler, J. (2008). Bodies that matter: On the discursive limits of s*x. Routledge.
• Committee on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW). (2018). Communication No. 138/2018, CEDAW/C/75/D/138/2018. United Nations.
• Conrad, P. (1992). Medicalization and social control. Annual Review of Sociology, 18, 209–232.
• Crenshaw, K. (1991). Mapping the margins: Intersectionality, identity politics, and violence against women of color. Stanford Law Review, 43(6), 1241–1299.
• Davis-Floyd, R. (2001). The technocratic, humanistic, and holistic paradigms of childbirth. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 75(S1), S5–S23.
• Ehrenreich, B., & English, D. (1973). Witches, midwives, and nurses: A history of women healers. The Feminist Press.
• EimaiMaia. (n.d.). Μαιευτική βία: Τι είναι και πώς αναγνωρίζεται. EimaiMaia. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2025, από https://eimaimaia.gr/μαιευτικη-βια-τι-ειναι-και-πως-αναγνωριζεται
• ENCA Hellas. (2018). Έκθεση για τη μαιευτική βία στην Ελλάδα. ENCA Hellas.
• Fontein-Kuipers, Y., van Limbeek, E., van den Heuvel, M., & de Vries, R. (2018). Exploring women’s needs in maternity care services in the Netherlands: A qualitative study. BMC Pregnancy and Childbirth, 18(1), 102.
• Foucault, M. (1973). The birth of the clinic: An archaeology of medical perception. Vintage.
• Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison. Pantheon Books.
• Fraser, N. (2016). Fortunes of feminism: From state-managed capitalism to neoliberal crisis. Verso.
• Haraway, D. (1988). Situated knowledges: The science question in feminism and the privilege of partial perspective. Feminist Studies, 14(3), 575–599.
• Harding, S. (1987). Feminism and methodology: Social science issues. Indiana University Press.
• Hernández-Martínez, C., Rodríguez-Almagro, J., Martínez-Vázquez, S., & Delgado-Rodríguez, M. (2020). Obstetric violence: A new legal term introduced in Spain. International Journal of Gynecology & Obstetrics, 148(3), 406–411.
• Illich, I. (1975). Medical nemesis: The expropriation of health. Pantheon Books.
• Martínez-Vázquez, S., Rodríguez-Almagro, J., Hernández-Martínez, C., & Delgado-Rodríguez, M. (2021). Obstetric violence and posttraumatic stress disorder: A prospective cohort study. Midwifery, 93, 102866.
• Oakley, A. (2016). S*x, gender and society (Revised ed.). Routledge.
• Pickles, C. (2023). Obstetric violence and the law. Routledge.
• Shabot, S. C. (2020). Making loud bodies “feminine”: A feminist-phenomenological analysis of obstetric violence. Human Studies, 43, 405–424.
• United Nations. (2019). Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences. United Nations General Assembly.
• Van der Pijl, M. S. G., Essink, D. R., Van der Linden, T., Verweij, R., Kingma, E., Hollander, M., & Verhoeven, C. J. M. (2023). Women’s experiences of disrespect and abuse in maternity care: A qualitative study in the Netherlands. Midwifery, 116, 103589.
• Vedam, S., Stoll, K., McRae, D. N., Korchinski, M., Velasquez, R., Wang, J., Rogers, J., Khemet Taiwo, T., & Jolicoeur, G. (2019a). Patient-reported experiences of maternity care among women with low socioeconomic status in the United States: A mixed methods study. Birth, 46(3), 352–368.
• Vedam, S., Stoll, K., McRae, D. N., Korchinski, M., Velasquez, R., Wang, J., Rogers, J., Khemet Taiwo, T., & Jolicoeur, G. (2019b). The Giving Voice to Mothers study: Inequity and mistreatment during pregnancy and childbirth in the United States. Reproductive Health, 16(77).
• WHO. (2014). The prevention and elimination of disrespect and abuse during facility-based childbirth. World Health Organization.
• WHO. (2015). WHO statement on respectful maternity care. World Health Organization.
• WHO. (2018). Standards for improving quality of maternal and newborn care in health facilities. World Health Organization.
• Zampas, C., & Gher, J. M. (2008). Abortion as a human right: International and regional standards. Human Rights Law Review, 8(2), 249–294.
📌 Σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων: Το κείμενο αυτό αποτελεί τμήμα της μεταπτυχιακής μου έρευνας. Κατέχω τα πνευματικά δικαιώματα και απαγορεύεται η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευσή του χωρίς την άδειά μου και την αναφορά στην πηγή.
💜 Αν θεωρείτε σημαντικό το ζήτημα της μαιευτικής βίας, μπορείτε να κοινοποιήσετε αυτό το κείμενο στα προφίλ ή στις ομάδες σας, ώστε περισσότερες γυναίκες να ενημερωθούν και να βρουν χώρο για τη δική τους φωνή.
