01/11/2023
AYITI REVIV NET
1e novanm 2023 - Premye Leson sou Papa Gede
Yon piblikasyon Institut d'Ethnologie Appliquée Azagon
Entwodiksyon
Nan okazyon premye piblikasyon Ayiti Reviv Net pou ribrik "Istwa, Kilti, ak Idantite", nou gen plezi prezante premye pati nan tèks konferans sou la fanmi Gede ki te fèt 1e oktòb 2020 nan Lakou kanga 3 Ile ki di SAVALOUWE.
Konferans silaa te anime pa Saj Atisole Polovigè, yon pwofesè Institut Azagon ki se lekòl vodou nan Lakou Kanga 3 ILE. Misyon Institut Azagon se...
GEDE
Gede se yon gwoup lespri ki gen anpil enpòtans nan lavi moun, paske yo se Lespri ki pi pre les homes. Gede yo divize an 3 nasyon:
1. Gede Nibo
2. Gede Vi
3. Gede Yèwe
Chak nasyon yo gen yon wòl epi chak Gede gen yon misyon espesifik nan nasyon yo. Anvan nou diskite sou fonksyon lespri Gede yo, nou pral bay kèk klarifikasyon jeneral.
Lespri se yon reyalite enfini. Ou kapab reprezante yo tankou reyon kap soti nan “ _source lumineuse_” ki se Dye. Dye se a lafwa sous limyè a epi limyè kap klere a. Nan analoji saa Lespri reprezante reyon kap klere w la. Reyon yo enfini. Se pou sa lòm paka konnen tout lespri tout lwa ki egziste. Gen Lespri ki konkrè, ki manifeste, gen Lespri ki abstrè, ki pa manifeste sou moun. Tout Lespri yo pa oblije gen non. Gen Esprit ki parèt, gen Lespri ki identifye. Espri ki parèt yo sa vle di yo egziste, men yo pa idantifye, sa vle di yo pa nome. Lèzòm pa itilize yo, men yo la.
Gede se youn nan “ apellation des esprits”. “Appellation yo varye” selon kote ou ye a epi selon epòk la. Ou kapab rekonèt yon lespri sou yon non an Ayiti epi yon lòt kote yo rele li yon lòt jan. An nou pran Kaptènn Senbo pa ekzanp, An Ejip yo te rele li Anubis. Legliz katolik rele Gede yo “anges gardiens”.
En jeneral yo rele gede yo Nèg Lakwa yo, Fanmi Lakwa, Nèk dèyè kwa etc. Ou konn tande de non gede tankou : Mazaka LAKWA, Wensou LAKWA, Ti Chal LAKWA, Ti bout Kaka LAKWA Etc. An jeneral yo fè lèzòm pè lakwa paske lèw wè kwa ou wè simityè ou wè lanmò. An reyalite, lakwa siyifi “intersection”. Gede yo se Lespri ki fè “ liaison entre le spirituel et l'homme, entre l'invisible et l'homme” ou kapab di tou “liaison entre l'au delà et l'homme”.
Fason loksidan prezante moun Lespri diferan de fason vodou prezante reyalite envizib saa. Papa Gede yo banou tout enfòmasyon yo aloske loksidan bay yo pa konngout. Loksidan bawou moso nan verite yo. Yo fè nou pè Lespri Petro yo pa ekzanp. Yo fè nou pè tout sa ki gen pou wè avèk lafòs. Yo fè nou pè Lame, yo fè nou pè lapolis. Alòske lafòs se baz ki pèmèt “ le droit” ekziste. Se la fòs ki pèmèt lòd ekziste. Papa Gede yo bay konesans detaye sou Lèspri Petro, ak tout sa ki gen pou wè ak fòs ak otorite. Yo moutre kijan lèspri yo kapab sembolize lòd. Lòd nan lavi moun yo bazen sou fòs.
Fason yo prezante nou gede yo fè nou séparé ak sa ki orijinn nou. Gede se gadyen lavi. Kòm lavi ak lanmò lye, Gede yo se gadyen lamò tou. Vodou di w les hommes fèt nan dlo, gade lè yon ti moun ap fèt li nan likid amiotik la. Vodou di w lanmò se pa lafen. Lèzòm pa viv etènèlman men yo gen posiblite pou yo retounen viv ankò selon ajisman yo sou latè. Lè yo mouri, yap tounen nan orijinn yo, yo pwale anba dlo.
Kifè, lè yon moun mouri, gen bagay yon prêtre ki konnen dwe fè sa poulfè pou akonpaye nanm moun saa nan pasaj lap fè a. Paske Gede se Lespri ki gen rapò ak orijin lavi lè yon moun mouri, lap retounen, lap rankontre ak Lespri ki rele Gede a. Fòk lespri sa yo mennen nou ale pou pèmèt nou soti nan yon plan pou nou travèse nan yon lòt plan.
*Gede Nibo*
Gede Nibo reprezante yon rit ak yon nasyon. Yo se premye nasyon Gede yo nan lavi. Gede Nibo
yo se gadyen kilti ak tradisyon. Yo kenbe memwa tout bagay ki pase epi yo pèmèt nou jwenn tras ki pèdi yo, verite yo. Yo pèmèt nou konnen istwa fanmi nou, orijin nou, ak listwa peyi nou.
A swiv
