Dr. Yojana's Thoughtful Write-ups

04/12/2024

✍️

"माझ्या आईवडिलांनी मला खूप लाडाकोडात वाढवले आहे मॅडम, एक गोष्ट कमी पडू दिली नाही कधी, आई कधी तरी काम शिकावं घरातलं म्हणून एखाद दुसऱ्यांदा रागावली असेल पण वडिलांनी मला एक शब्द कधी रागावून बोलले नाहीत,
सगळे शिक्षण आनंदात, मित्रमैत्रिणींच्या घोळक्यात गेलं, घरून कधी काही कमी नाही पडलं, वडलांना घरचा सुव्यवस्थित व्यवसाय असल्याने पैशाची चणचण कधीच नव्हती,
लग्न ही लोकं लक्षात ठेव तील इतके भव्य करून दिले होते वडिलांनी, लग्ना नंतर माझी सगळी रया च गेली मॅडम, पहिल्या दिवशी पासून मला ह्या लोकांनी कधी आपलं मानलं च नाही, कायम दूजाभाव, मी एवढ्या मोठ्या घरातून आले आहे पण काय स्वयंपाक बनवायचा हे आज सुद्धा सासूबाई ठरवतात,
नवरा तर mummy‘s boy आहे फक्त, आई म्हणते ती पूर्वदिशा, नणंदा इथे ह्या घरावर राज्य करतात मॅडम, माझं स्वतः च इथे काहीच नाही, शेवटी वैतागून माझे पहिले मूल झाल्यावर आम्ही वेगळे राहायला लागलो, वाटले इथे सगळं ठीक होईल, तर इथे वेगळे च नवऱ्याला आईला एकटे सोडल्याचे guilt कारण त्याला वडील नाहीत, लहान असतानाच गेले ते, आणि व्यवसायातील टेन्शन यामुळे त्याचे anger issues इतके टोकाला गेले की मागच्या वर्षी मी दोन्ही मुलांना घेवून आईकडे निघून गेले होते,
परत वडिलांनी नीट समजावून सांगितले त्याला आणि पुन्हा परत पहिला पाढा पंचावन्न, आता तर मॅडम मी माझ्या आई वडील यांना पण काही सांगत नाही, मुले मोठी झालेत आता आमच्यातला वाद हजारदा ऐकून आता मुले उद्धट झालीत, नवऱ्याच्या आणि सासूच्या अती लाडा मुळे वाया गेली आहेत अक्षरशः,
परवा मोठ्या मुलाला सतरा वर्ष वयात ड्रिंक घेताना पकडले त्याच्या मित्राच्या nightout पार्टी मध्ये, अक्षरशः पायाखालची जमीन हालली, तेव्हापासून तर डोळ्याला डोळा नाही, Bp तर आहे च आणि आता डायबिटीस ची सुरुवात ही झालीय आणि menapause पण लवकर च सुरू झाला आहे मॅडम, झोप तर कित्येक महिने मी झोपलेच नाही असे वाटते आहे,"
मानसी माझ्याकडे क्लासिकल होमिओपॅथी ची हिस्टरी टेकिंग सेशन मध्ये बोलत होती, ती तिच्या diabetes, Bp आणि periods च्या problem साठी ट्रीटमेंट घेत आहे.
आपण वरचे उदाहरण अगदी असेच घेतले नाहीये आपण मागच्या भागात माझ्या कामवाली मावशी चे उदाहरण घेवून तिच्या आयुष्याची स्टोरी बघितली.
आता ह्या दोन्ही स्टोरी जरा अलिप्तपणे बघा...... विचार करा शांत पने थोड्या वेळ......picture आपोआप क्लिअर होईल तुम्हाला......
कोण बरोबर कोण चूक?
कोण भारी आणि कोण दुर्बल? कोण सलाम थोकण्यासरखी ग्रेट आणि कोण दया येईल अशी गयीगुजरी? हे मुळीच करायचे नाहीये इथे. इथे कोणीच बरोबर चूक ग्रेट, भारी किंवा दुर्बल गयी गुजरी असे कोणीच नाहीये.....believe me..... कोणीच नाही
मावशी ही ग्रेट नाही आणि मानसी ही गयी गुजरी बिच्चारी नाही.
इथेच तर सगळा घोळ आहे आपला. आपण आपल्या समोर जे जसं दिसतं तसच judge करतो. ते मुळीच तस नसतं

दोघीही त्यांचे त्यांचे role play करत आहेत फक्त.
आपण एखाद्या नाटकात फिल्म मध्ये बघतो तसे😊

तुम्ही म्हणाल असे कसे?
तर हो आपण जन्मल्यापासून पुढील काही वर्ष जे जे आजूबाजूला दिसतं, घडत, लोकं, आईवडील जवळचे दूरचे लोकं जसं वागतात तसे काही ठोकताळे लावतो आणि स्टोअर करून ठेवतो मेंदूमध्ये.
हे असे केले की असे होते, असे बोलले की असे वाटून घ्यायचे, असे कोणी वागले की त्याचा असा अर्थ असतो, असे झाले तर फार भयंकर असते, असे कोणी बोलले वागले की अपमान असतो, असे कोणी केले की शाब्बासकी असते, असे जवळ घेतले तर प्रेम असे जवळीक केली की असुरक्षित, असे समजावून सांगितले तर माया, असे जोरात बोलले की राग, राग असा व्यक्त केला तर आपली चलती, पुढचा गार होतो, कामापुरते गोड बोलले तर काम होते, सरळ स्पष्ट बोलले तर काम होत नाही, लोकांशी मिळून मिसळून राहायचे आवडले नाही तरी, माणसे पाहिजे अकारण आपण आपले काही एकटे करू शकत नाही सगळ्यांना जपायला लागते....................or कोणी नसले तरी फरक पडत नाही आपण आपली काळजी घेवु शकतो, कोण कसे आहे नजरेने पण कळते, उपाशी राहिले तर लगेच मरत नाही इथपासून कोणी ही आपल्या बरोबर असू नसू आपले आपल्याला चांगले करता येते...... आणि कोणीही अगदी जन्म देणारे आई बाबा आपल्याबरोबर नसतील तरी जीवन जगायचे रहात नाही, ते चांगले स्वतः च्या हिमतीवर जगता येते.........🙏

लहान वयात वर सांगितल्याप्रमाणे आपली believe system तयार होते.... आपण जे जे समोर होताना घडताना लोक वागताना बघतो आणि पुढे ही जसजसे जीवन जगत जातो अनुभव गाठीशी बांधत ही कट्टर अशी belive सिस्टम बनत जाते आणि......
चावी मारल्यासारखे आपण फक्त त्या believe system मधल्या कंटेंट नुसार आपापले रोल play करत राहतो.😇
जे ह्या वर सांगितलेल्या दोघी कामवाली मावशी आणि आपली पेशंट मानसी play करत आहेत.
लेखमाले चे नाव आठवले ना?...... ⏭️"यथा दृष्टी तथा सृष्टी"⏭️
पुढचा आपसूक प्रश्न येतोच.
की मग काय करायचं.... तर आपली believe system बदलायची जर ती चुकीची आहे तर.
तिला Rational logical true content ने भरायची जुने कट्टर illogical info बाहेर literally बाहेर काढून टाकायचे.
Rational Emotive Behaviour Therapy आणि neuropsychology concepts ने हे नक्कीच शक्य आहे.
माझी पेशंट मानसी ने होमिओपॅथी अतिशय प्रभावी औषधे आणि थेरपी सेशन्स याने स्वतः चे आयुष्य अमुलाग्र बदलवीले आहे. तो दर्शनीय बदल तिचे बाकी आयुष्य ही नक्कीच बदलेल पण रोज च्या तिच्या जगण्यातील तडफड तक तक त्रागा त्रास तरी थांबला.... जगणं सोपं सुसह्य आणि आनंदी नक्कीच झाले तिचे..... बास तर मग आणखी काय पाहिजे?😊
हे खूप महत्त्वाचे एक लक्षात घ्या प्रत्येक जन आपल्या कामवाली मावशी सारखे भारी ग्रेट आणि struggling आयुष्य च जगले पाहिजे असे नाहीये.... तिचा तो रोल ती किती कणखर पने निभवते आहे..... त्यासाठी चा विना अट स्वीकार तिला तिच्या भकास बेसूर आयुष्याने लहान असताना च तिला present केला आहे.
मानसी मध्ये गरज च न पडल्याने तो स्वीकार तिला शिकायला लागला.... पण एकदा का हा विना अट आयुष्याचा त्यातील किरदरांचा स्वीकार झाला की मग आपल्या कंट्रोल मधल्या गोष्टींवर काम करून आपला role कणखर पने पार पाडणे सोपे जाते आणि ते देखणे पण असते.....😊
Thanks
Dr Yojana Chirag,
PG classical Homoeopathy,
SP REBT psychotherapy and neuropsychology, stress management and self empowerment
Milestone Homoeopathy clinic MukundnagarPune
Contact-9975753272

04/12/2024

14/10/2024

✍️ “आदत से मजबूर ”-Neuropsychology of HumanHabits Part 3- by Dr Yonana Chirag
एका शेतकऱ्याला आपल्या पडीक शेतात नव्याने शेती करायची असतें. त्याच्या लक्षात येते कि हे एवढे सोपे नाहीये कारण आता शेती आधी नांगरावी लागणार गवत खोलवर जे पसरलेले आहे ते आधी मुळापासून काढण्यासा ठी जमीन भुशभूशीत करायला लागणार मग पाणी द्यायचे थोडे मग रोपे लावायचे मग पाणी मग पुढे पुढील कामे. आता त्याला मोठा प्रॉब्लेम असतो त्या वावरापर्यंत पोहोचाण्याचा तेही त्याचा स्वतः चा ट्रॅक्टर घेऊन त्यात सगळे सामान ने आण करता येते आणि अंतर ही बरेच होते म्हणून, अडचण ही असतें कि तिथपर्यंत पोहोचण्याचा रस्ता खूप खडबडीत आणि खाच खळग्या चा होता खूप गवत मध्ये मध्ये होते कारण त्यावाटेने कोणी फारसे गेलेच नसते कित्येक वर्ष 😇
आता ही अडचण मोठी अवघड होती कारण रोज रोज त्याला कित्यार्क महिने जाय चे होते
पण शेतकरी मोठा जिद्दी होता त्याने सकाळी सकाळी उठल्याबरोबर इकडचा तिकडचा काहीही विचार न करता आपल्या ट्रॅक्टर सुरु करतो आणि आपल्या शेताच्या दिशेने निघतो
पहिल्या दिवशी तर त्याला खूप च त्रास होतो पण तो तसाच आपला प्रवास पुढे चालू ठेवतो आणि अखेर कित्येक तासांनी शेतावर अखेर पोहोचतो 😇
असच चालू ठेवतो आणि फुसत्या तिसफया आणि चौथ्या आणि तसेच पुढेही चालू ठेवतो आणि आठवड्यात त्याच्या लक्षात येते कि तो आता जरा पहिल्यापेक्षा लवकर पोहोचतो आहे शेतावर मग त्याच्या लक्षात आले को ट्रॅक्टर रोज रोज त्या रस्त्यावर चालून चालून आता रोड वरचे गवत जमिनीत सपाट झालेहोते खाच खळगे आता सरळ झाले आहेत आणि ट्रॅक्टर ने ये जा करू न करून रस्ता चांगला च आता तयार झाला आहे 😊 आता शेतकरी खूप कबडकष्ट करतो आणि जुनी ओसाड पडीक जमीन ही आता कसदार बनते चांगले टूमदार पिके येऊ लागले
आणि शेतकऱ्याने उचललेल्या ह्या जिद्दीच्या पावलामुळे आता फक्त शेतकऱ्याला च नही तर अक्ख्या गावाला त्या रस्त्याचा उपयोग आता होऊ लागला होता त्या रोड ने आजूबाजूला जाण्यासाठी 👍😊 आपला विषय आहे “आपण म्हणजे च आपल्या सवयी” ह्या लेखात आपण ही गोष्ट का पाहत आहोत, विचार करता येईल नक्कीच वाचकांना. पुढील लेख वाचण्याआधी प्रत्येक वाचकांनी आपल्या सवयी या लेखमलेत या गोष्टीचा काय रोल असेक यावर आधी पाच मिनिटे विचार करा आपले मत मांडू शकता comment मध्ये.
नंतर पुढील लेख वाचा म्हणजे तुम्हाला विचार प्रक्रियेला वाव देता येईल 😊
आपण मागील लेखात बघितले कि चुकीच्या सवयी बदलयच्या असतील तर. ***संतप्रप्र किंवा CCRR-
cue
craving
Response
Reward या स्टेप वर आपण कसे काम करायचे ते बघितले आता आपण बघणार आहोत कि आता आजच्या लेखात कि चांगल्या सवयी कशा लावयाच्या.

⏭️Extreme opposite ⏭️
आपण बघितलेल्या Neuropsychology’च्या कुठलीही habit form होताना चार ज्या phases आहेत
त्या नुसार आपण गुड habit लावताना नेमके काय करायचे बघूया
जसे वाईट सवय सोडायची असेल तर clue म्हणजे संकेत डोळ्यासमोर ठरवायचे नाही मग तलफ craving आपोआप च होणार नाही म्हणजे response आपण करत नाही आणि मग reward ही बदलते
तसेच आता चांगली सवय लावताना नीट बघा कायम चे लक्षात ठेवा कि अगदी उलटे करायचे आहे आता 😇😊
हो अगदी बरोबर उलटे म्हणजे काय सांगते
उदाहरण घेऊया आपल्याला रोज सकाळी उठून व्यायाम करायची सवय लावायची आहे किंवा healthy फूड खाण्याची सवय लावायची आहे
तर आपण चुकीच्या सवयीलावताना आपण पहिली phase म्हणजेcue म्हणजे संकेत डोळ्यासमोर ठेवायचा च नाही असे बघितले आता चांगली सवय लावताना नेमके उलटे कराय चे म्हणजे जर रोज उठून सकाळी वल्क ला किंवा जिम ला जायचे आहे तर मुद्दामहून आपले जिम चे walking चे कपडे आढल्या दिवशीच काढून ठेवणे shoes पाणी bottle वर काढून ठेवणे नॅपकिन वर ठेवणं
आणि कुठे बाजूला नाही तर अगदी समोर जे उठल्या उठल्या दिसतील असर ठेवा म्हणजे दुसऱ्या दिवशी उठल्यावर जिम चा ड्रेस आणि bottle नॅपकिन shoes शोधन्या पर्यंत मोटिवेशन डाउन होऊन सकाळ सकाळ चा बेल बंद करू न. मस्त रजई ब्लॅंकेट अजून घट्ट ओढून परत झोप येऊ शकते 😬

तसेच Healthy खाण्याविषयी
आपल्याला healthy खाण्याची सवय लावायची असेल तर आपण healthy फूड मुद्दामहून पुढे समोर लगेच दिसेल असे मुद्दामहून ठेवणे
dining table वर easily दिसेल असे ठेवले तर जेव्हाही भूक लागेल तर easily healthy फूड खाल्ले जातील आणि swiggyzomato वरून काही ऑर्डर करून घरी येण्याच्या चुकीच्या habit ला ही ब्लॉक बसेल आणि फ्रुटस किंवा छानसे sprout salad or paneer or beans salad किंवा साधे काकडी टोमॅटो गाजर salad तिखट मीठ घालून मस्त पोट भरते किंवा ड्रायफ्रूट्स किंवा फ्रुटस चे. छान. Plate तयार करून फस्त झाली कि झोमॅटो swiggy ला bye bye 🙋‍♀️🙋😁 मग दुसरी phase जी craving ची आहे ती आपोआप आपल्या cue healthy फूड किंवा walking shoes ड्रेस समोर डोळ्यासमोर दिसत राहिल्याने आपल्याला बरोबर ते करायचे आहे खायचे आहे किंवा ते फ्रुटस खाऊया किंवा चला walking ला जाऊया आणि walking ला जाण्यात काहीच अंतर जात नाही ज्यात response आपला बदलेल आणि आपण चटकन समोर दिसणारा ड्रेस shoes घालतो आणि walking ला जाण्यात आता काही मिनिटाचा च अंतर राहते 👍😊
खाण्याचेही तसेच ब्रेन ला समोर healthy फूड Cue समोर दिसत राहिल्याने Craving झाली तर पटकन healthy फूड खाल्ले जाते आणि पोट भरल्याने आता जंक नको असे होणार
म्हणून जे rrsponse पण आपण योग्य पद्धतीने करणार आणि
लास्ट phase reward तेही Dopamin realease positively मिळणार कारण आपण आपल्या मनात स्वतःचे कौतुक करतो स्वप्रतिमा सुधारते
आपण करू शकतो काहीकठीण जरी ठरवले तरी आपण ते जिद्दीने पुरे करतो वाह वाह! ! 👏
असे आपसूक स्वतः वरचा विश्वास आपला स्वतःचा लाखमोलाचा आत्मविश्वास वाढीस लागतो आणि आपले मानसिक आरोग्य सुधारते आणि शारीरिक, मानसिक, वैयक्तिक, सामाजिक आपली प्रगती होत राहते
आहे कि नाही छोट्या छोट्या स्टेप्स पण आपल्याला आयुष्याच्या प्रघल्भ तेच्या उंचीवर नेवून ठेवणारे साधे सिम्पल शास्त्र किंवा साधे सिम्पल लॉजिक 😊

⏭️Firmness and Determination of newly added good Habit ⏭️
आपण जेव्हा नवीन सवय लावतो त्या वेळी आपण आतमधून पूर्णतः convinced हवे firm हवे
उदाहरण आपण चहा सोडण्याच्या उपकारक सवयीचा पाठपुरावा करत आहोत आणि सवय आपल्या पातळीवर आपण लावली आहे तेव्हा जेव्हा आपण कोणाकडे गेलो आणि त्यांनी चहा offer केला तर आपण strictly firmly नाहीमी चहा घेत नाही असे स्पष्टपणे सांगायला हवे
नाहीतर “ नाही खरं मला चहा नको होता मी जरा चहा दोडतोय सध्या ” सर धरसोडवाले गुळ मिळीत उत्तर दिलेत तर संपला विषय
कार्यक्रम पूर्ण बिघडणार आहे
समोरच्या ने चहा already बनवला आहे किंवा बनवायला जाणार आहे ते प्रेमाने आग्रह हा करणारच ते बोलणार आज घे रे उद्यापासून सोड.
आपले ही मन आतून होत च असते चहा घेण्याच. झाले मग पूर्ण पराभव आपण चहा नक्की घेणार आता
आणि एकदा का आपण चहा घेतला कि आतमध्ये पूर्ण द्वद्व कि आपल्या subconscious mind ला कळणारच नाही कि हा आपल्याला म्हणतोय एक आणि करतोय एक नक्की काय भानगड आहे याचे काही खरे नाही
आणि आता आत्मवाविश्वास दगमागणार आपलाच आपल्यावरचा 😬😇

⏭️Habit Obsession -⏭️
सवयीच्या बाबतीत आणखी एक खूप महत्वाचे लक्षात ठरवायचे आहे कि
सवय कितीही चांगली असली तरी त्याचा अतिरेक नसावा
अगदी आग्रही अतिरेक
जसे कि आपण healthy आहार घ्यायला लागलो आणि सवय छान आपल्यामध्ये encorporate झाली आणि आता आपण रेगुलर पोषक आहार घेतो आहोत तर कुठे अचानक गेलो बाहेरगावी जसे कि हिल्स्टेशन ला आणि तिथे नूडल्स किंवा वडापावभजीशिवाय काहीच मिळत नाही तिथे आपण हट्टालापेटलो कि नाही मला salad च पाहिजे किंवा फ्रुट्स च पाहिजे तर मग अवघड होणार
किंवा आपण कुठे अनोळखी ठिकाणी गेलो जिथे जेमतेम झोपण्यांवढी जागा आहे आणि बाहेर पाऊस चालू आहे तर हा हट्ट उपयोगाचा नाही कि मला सकाळी सकाळी एक तास walking ची किंवा व्यायामाची सवय आहे मला तसें जमत नाही आता मी काय करू ?
हा दुरागृही पणा झाला. चांगले नाही मग अशाच obsessive attititude वाढीस लागतो
कुठल्याही गोष्टी कितिका उपकारक असेना त्याचा अतिरेक त्रासदायक च असतो.

आशा आहे आजचा लेख ही आपल्या आयुष्यात कणभर का होईना शास्त्राशुद्ध माहिती add करेल
आपण सर्व वाचकांनी वर सुरुवात दिलेली गोष्ट आपल्या लेखमा लेत का सांगितली गेली आहे काय कारण सरल काय connection असेल यावर नक्की विचार करावा आणो अभिप्राय देऊन आपले उत्तर किंवा मत नक्की share करावे आपणही त्यानिमित्ताने परत परत लेख वाचतो अर्थ लावतो किंवा गोष्ट जोडून science काय आहे यावर विचार करतो
आणि इथे अभिप्राय दिल्याने इतर वाचखी अभिप्राय वाचून काय असेल या कुतूहलणे वाच तात हे लेख आणि विचारप्रक्रियेला वाव ही मिळतो
मी पुढील लेखात या गोष्टीचा अर्थ सांगते
अतिशय उपयुक्त असा psychology concept आहे मी पुढील भागात त्यावर सविस्तर लिहिणार आहे
धन्यवाद 🙏
Dr Yojana Chirag,
PG classical HOMOEOPATHY
Sp REBT psychotherapy and neuropsychology stress management and self empowerment and improvement center
Milestone Homoeopathy clinic Mukundnagar Pune
Contact 9975753272

06/10/2024

✍️
" माणूस म्हणजेच त्याच्या सवयी"
Neuropsychology of HumanHabits
-. By Dr Yojana

“ तो अतिशय शिस्तप्रिय आहे, तो असे नाही करणार, ती अशीच आहे वेंधळी तिने केलीच असेल गडबड, ती ला परत कळवायची गरज नाही ती बरोबर वेळेला पोहोचणार, त्याला परत कळव टाइम नीट त्याच काही खर नाही तो late लतिफ च आहे, तिला माग तिच्याकडे हमखास मिळणार, त्याचं काही खरं नाही कधी असतं कधी नसतं,
त्याच्याकडे दिले होते ठेवायला तर निवांत रहा ३० वर्ष झाले तरी नक्की व्यवस्थित सापडणार, तिला काल मी ही वस्तू दिली आहे मला गॅरंटी आहे हरवली असणार,"
बघा आपण काय बोलतो आहोत. आपण प्रत्येक व्यक्तीबद्दल परखड मत मांडले आहे की हा असा आहे ती तशी आहे. हा प्रामाणिक आहे हा चतुर आहे, हा चालू आहे हा धूर्त आहे हा मेंघळ ट आहेही वेंधळी आहे विसर्भोळी आहे, हा भोळा आहे हा चांगला हा वाईट.... अस सगळं आपण कशाच्या मोजमापावर येवढं कन्फर्म बोलत आहोत?
आपण हे कशाच्या आधारावर बोलत आहोत?
तर आपण कुठल्याही माणसाबद्दल बोलतो तेव्हा आपण त्या व्यक्ती च्या सावयींबद्दल बोलत असतो.
तर आपला आजच्या लेखाचा विषय आहे सवय. किंवा माणूस म्हणजेच त्याची सवय.
तर काय असतात ह्या सवयी. तर माणसाच्या वयाबरोबर ज्या वाढतात त्या सवयी. सह- वय सवय😊
माणूस एक कुठलीही गोष्ट जेव्हा परत परत करत राहतो त्या म्हणजे त्याच्या सवयी.
माणूस परत परत जे करत राहतो त्या गोष्टी मुळे त्या माणसाबद्दल आपले ठराविक असे मत बनते आणि आपण बोलतो अमुक व्यक्ती असा आहे तमुक व्यक्ती मात्र तसा आहे. तो रोज रोज परत परत ज्या गोष्टी करत रहातो ती बनते त्याची identity.
इतके महत्त्वाचे स्थान असते आपल्या आयुष्यात ह्या आपल्या सवयींचे.
जे आपल्याला literally अकार देतात, आपल्याला स्वरूप देतात. आपले वर्तन घडते ते सवयीमुळे.

सवयींचे प्रकार
१) चांगल्या सवयी- जसे नेहमी खरे बोलणे, नियमित व्यायाम करणे, वस्तू नीटनेटके ठेवणे, चांगला आरोग्यदायी आहार घेणे, सर्वांशी मनमिळावू पणे समंजस पणे बोलणे, प्रेमाने बोलणे, न चिडता बोलणे
मोबाईल चा गरजे प्रमाणे व्यायस्थित वापर करणे इत्यादी.

२) *वाईट सवयी- किंवा चुकीच्या सवयी-
खोटे बोलणे, उद्धट बोलणे, वस्तू कशाही कुठेही ठेवणे, काहीच नियमित न करणे, व्यायाम न करणे, सतत खात बसणे,
चुकीचा आहार घेणे, दारू पिणे, धूम्रपान करणे, मोबाईल चा अतिवापर, मोबाईल वर चुकीचे content बघणे, इत्यादी..

सवयी चुकीच्या किंवा बरोबर माणूस त्या का करत असतो??
आपल्या प्रत्येक वर्तन घडते ते आपण परत परत करत असलेल्या कृती मुळे.
कृती आपण परत परत करतो त्या च आपल्या सवयी असतात. हे आपण already बघितले.
ह्या कृती आपण परत परत करतो कारण आपल्याला त्याच त्या कृती केल्याने आनंद मिळतो. आनंदानुभव मिळतो.
म्हणजेच रोज नीट नेटके राहिल्याने वस्तू व्यवस्थित जाग्यावर ठेवल्याने नीट अवरून ठेवल्याने माणसास आनंद मिळतो
- आपल्या प्रत्येक सवयी मागे आपल्या मेंदूचे एक अत्यंत महत्त्वाचे हार्मोन काम करते ते म्हणजे dopamine.
- ⁠dopamine आपल्याला प्रत्येक गोष्टी नंतर आनंद देते आनंदाचा सुखाचा अनुभव देते
प्रत्येक क्रिया कंप्लीट केल्यानंतर चा सुखद अनुभव- आपल्याला dopamin देतो
छान रोज वॉकिंग करून आल्यावर जो अनुभव येतो तो , घर स्वच्छ आवरून ठेवल्यावर जो मिळतो तो सुखद आनंद अनुभव तो,
समोराच्याशी समजुद दार पने बोलल्याने समोरच्याच्या विवंचना ऐकून घेतल्याने त्याला चार चांगले मदतीचे बोल बोलल्याने बरे वाटते dopamin रिलीज होते.

तसेच वाईट सवयींचे ही तसेच असते. सकाळी लवकर न उठता लोळत पडल्याने, चुकीचा आहार जसे गोड तळलेले चमचमीत वारंवार खाल्ल्यावर आनंद मिळतो dopamin release होते.
एकाच जाग्यावर मोबाईल तासनतास बघत नसल्याने, reels scroll करत बसल्याने आनंद मिळतो. चुकीचे content बघण्याने आनंद मिळतो, दारू पिल्या ने नक्कीच त्यांना आनंद मिळतो तो dopamin मुळे. Smoking केल्याने आणखीही वाईट गोष्टी कशासाठी माणूस करतो त्यातून त्रास नसतो होत तर आनंद मिळतो म्हणून.

म्हणून लक्षात घ्या.
आपला मेंदू चांगल्या किंवा वाईट गोष्टी सवयी ओळखत नाही.
आपला मेंदू चांगल्या किंवा चुकीच्या सवयी असा भेद करू शकत नाही.
तुम्ही जे वारंवार परत परत करता करत राहता त्यातून dopamin release होते आणि त्या चुकीच्या किंवा चांगल्या गोष्टी मग तुम्ही एखाद्या loop सारखे परत परत सुख्याच्या शोधा साठी करत राहता.

आता सर्वात महत्त्वाचे***
A)
चांगल्या सवयीं काही काळानंतर सोडल्या काही कारणाने तर addiction सारखा त्रास नाही होत.
आपल्याला addiction सारखे ते परत परत करावे वाटेल वॉकिंग ला गेलो नाही काही कारणाने तर चुकल्या चुकल्या सारखे होईल.
वस्तू नीट नाही ठेवल्या तर बेचैन होईल नक्कीच पण

मात्र वाईट सवयी चे रूपांतर addiction सारखे लागते. आता smoking नाही केले दारू नाही प्यायले तर शरीर थरथरू लागेल. Nervous system ची लक्षणे दिसतील. Bp down किंवा up होईल झोप येणार नाही, heart rate वाढेल कमी होईल ताप येईल चक्कर येईल किंवा तत्सम... सगळे शारीरिक symptoms दिसतील.

अजून महत्त्वाचे***
व्यसन कुठल्याही गोष्टीच सवयींचे वाईटच
चांगल्या सवयींचे आणि वाईट सवयींचे ही.
कुठल्याही सवयींचे अतिशयोक्ती वाईटच.
चांगल्या सवयी ह्या काटेकोर पने पाळाव्या पण कधी काही genuine कारणाने नाही जमल्या तर अगदी addiction असल्यासारखे बेचैन होवू नये😊

आता सर्वात महत्वाचे-
* *आपल्याला ह्या चांगल्या सवयी नक्*की *लावायच्या कशा?*
किंवा वाईट सावयीमधून बाहेर कसे पडायचे ते बघुया.

आपल्याला आतापर्यंत हे लक्षात आले आहे
की आपल्याला काही महत्त्वाचे करून दाखवायचे असेल आयुष्यात तर कामी येते आपल्या सवयी.
आपल्या आयुष्याला महत्त्वाचा अकार देते आपल्या आरोग्यदायी आपल्या सवयी.
आपला विनाश करते त्याही आपल्या सवयी.
तर वाईट सवयीमधून जाणीवपूर्वक आपल्याला बाहेर पडायचे असेल तर ते कसे पडायचे?
आणि आता वयाच्या कुठल्याही वर्षी जर आपल्याला चांगल्या सवयी लावायच्या असेल तर त्या कशा लावायच्या ते बघुया.

त्याचे असे आहे लक्षात घ्या पोलिसांना जर चोराला पकडायचे असेल तर त्यांना चोराची psychology माहीत असावी लागते किंवा चोराच्या सायकॉलॉजी चा अभ्यास पोलिसांना असायला लागतो. की चोर नक्की कसा विचार करत असेल करेल त्याच्या डोक्यात नक्की काय चालते ह्याचा अभ्यास पोलिसांना करायला लागतो तेव्हा ते चोरपर्यंत पोहोचतात😊
आता आपल्याला चुकीची सवय सोडायची आहे किंवा चांगली सवय लावायची आहे तर आपल्या मेंदूची रचना आणि कार्यपद्धती आपल्याला माहीत हवी-

Psychology किंवा psychotherapy व Neuropsychology नुसार
कुठलीही सवय लावताना किंवा काढताना चार टप्पे असतात

1) Cue- म्हणजे च संकेत.
कुठल्याही सवयीची सुरुवात होते क्यू cue ने संकेत ने.
म्हणजे आपल्याला आपल्या dining table वर एक दोन किंवा भरपूर जंक फूड सजलेले असेल
तर ते आपल्या brain ला संकेत देते. की ते तुम्हाला हवंय.
Same cigarette, दारू किंवा अन्य वाईट कंटेंट चे
ते तुमच्या जवळ असणे. दिसणे हा झाला CUE संकेत मिळाला.
Brain ला एक kick मिळते. झटका मिळतो.
आता कार्यक्रम सुरू होतो मेंदूच्या कार्यक्षेत्रात😊
आता उतार सुरू झाला आता मेंदू neuron चाळवले जातात. ते आता त्या DOPAMINE ची मागणी सुरू करतात.

2) *Craving-*आता पुढची पायरी म्हणजे Craving तलफ
आता मेंदूच्या पेशी म्हणणार आम्हाला ते आणि ते हवंय.
आता त्या बेचैन होतात त्या सुखाच्या शोधासाठी.
आता जिभेला त्या गोड चवीची, smoking वाल्यांना त्या smoke ची आणि तसेच शारीरिक अनुभव व्यापरा साठी त्या त्या dopamin release ची ओढ बळावते त्याला म्हणतात craving अता बस अनुभव हवाय काहीच सुचत नाही. अशी मेंदूची अवस्था होते.

3) *Response- *पुढची पायरी म्हणजे आपण जो काही response देतो आपण जी प्रतिक्रिया देतो ती.
म्हणजे जिलेबी घेवून तडक जिभेवर टाकणं,सिगारेट घेवून स्मोक करायला लागणे, वाईट कंटेंट बघणे इत्यादी
डायरेक्ट अनुभूती घेणे
आनंदा त चिंब होणे😊

4) Reward- त्यापुढ ची आणि शेवटची पायरी म्हणजे Reward किंवा प्रतिफल.
म्हणजेच काय फळ मिळाले dopanin release झाले आणि मन तृप्त झाले
ही झाली फलप्राप्ती😊
ज्याच्यासाठी केला होता सारा अट्टाहास😇😇

आता तुम्ही म्हणाल ह्या पायऱ्या माहीत करण्याने आम्हाला काय फायदा..... चांगल्या सवयी नक्की कशा लावायच्या ते सांगा
वाईट सवायीमधून बाहेर नक्की कसे पडायचे ते सांगा.
तर लेखाची मर्यादा बघता आपण ह्यावर नक्की बराच प्रकाश टाकणार आहोत पण पुढील भागात....
तोपर्यंत आजचा विषय आणि लेख आपणास कसा वाटला उपयोगी वाटला का नक्की कळवावे.
धन्यवाद🙏😊

Dr Yojana Chirag,
PG classical Homoeopathy
Sp REBT Psychotherapy and Neuropsychology Stress management and self empowerment centre
Milestone Homoeopathy clinic Mukundnagar Pune
Contact- 9975753272

06/10/2024

✍️

"आपण सारे सवयीं चे गुलाम -भाग २
- डॉ योजना चिराग

मॅडम माझ्या मिस्टरांना drinking चे व्यसन आहे त्यावर काही आहे का होमिओपॅथी मध्ये, काही strong औषध द्या मॅडम आयुष्याचे अक्षरशः बारा वाजले आहेत यांच्या ह्या व्यसना मुळे, खूप चांगला माणूस आहे खूप हुशार चांगला जॉब होता पण पूर्ण सगळं सोडलं ह्या व्यसनापायी.😌

मॅडम मुलाला वाईट कंटेंट बघायचे literally व्यसन लागले आहे. एक दोनदा झाले तर मी कानाडोळा केला म्हटलं वयात येताना हार्मोन मुळे होत असेल इच्छा.
पण मॅडम आता रोज रोज वाटच शोधत असतो ह्या कंटेंट कसे बघायला मिळेल याची😌
मॅडम हीचे सगळे चांगले आहे जॉब छान करते घरी ही सगळं सांभाळते पण मनाच्या विरोधात काही गेले की संपले. तिचा रागाचा पारा एवढा चढतो की आपण काय बोलतो मग त्या वेळी ते कळत नाही तिला शुद्ध च नसते. वाईट वाईट बोलते त्यामुळे आमची मुले त्यांचे ही जीवन अवघड झाले आहे.
आणि आमचे relation आता डिव्होर्स च्या शब्दा पर्यंत जावून पोहोचले आहे. तुम्ही बोला ना जरा हिच्याशी. सेशन घ्या नक्की फरक पडेल. ती तुम्हाला मानते मनापासून. एक try कराल का मॅडम.
मॅडम माझ्या आई ला सांगून सांगून कंटाळले की तुम्हाला BP चा त्रास आहे Regular walking करायला पाहिजे व्यायाम करायला पाहिजे पण तिचे आपले रोजचे तेच तेच कारण ऐकून मला कंटाळा आला. सकाळी काय जागच येत नाही रात्री झोपच लागत नाही, मग late उठल्यावर सकाळी कामाची खूप गडबड असते, दुपारी काय उनच जास्त असते, संध्याकाळी काय गर्दीच जास्त असते. आता काय तर पाऊस च असतो हल्ली पाय निसरड्या रस्त्यावरून घसरला तर काय करायचे, आता थंडी च जास्त असते viral infection होतात फार मग आला उन्हाळा. 😬😇
मला खरच कंटाळा आला आहे ह्या कारणांचा पण आईच्या तब्बेतीची मला खरंच खूप काळजी वाटले मॅडम, तुम्ही तिचे counselling session घ्याल का काही नक्की फरक पडेल मला वाटते.

मॅडम मागच्या च sonography मध्ये fatty liver grade 2 आले आहे. Acidity आणि prediabetic ही सांगितले आहे
तुम्ही औषधे सुरू करतानाच आहार खूप strictly follow करायला सांगितला आहे.
डाएट प्लॅन दिला आहे पण काय करू मॅम नाही नाही म्हणतात पण मला खात्री आहे रोज बाहेरचं खाणं चालू आहे. पोटभर असे काही नाही पण आज खा वडापाव तर उद्या काय कचोरी परवा काय मित्रांनी आग्रह केला मग मिसळ चाच प्लॅन झाला. असं चालू आहे आता तुम्हीच बोला ह्यांच्याशी मॅडम😔😇
असे एक नाही तर अनेक पेशंट रोज मला स्वतः ला clinic मध्ये भेटतात. तुम्हाला ही बघायला मिळत असणार तुमच्या जवळचे खूप लोक अशा category त.
Honestly सांगू माणसाला स्वतः च्या बाबतीत वैयक्तिक जिथे जिथे जो जो प्रॉब्लेम येतो तो त्याच्या सवयीमुळे च येतो.
इतका मोठा आवाका आहे ह्या सवयींचा आपल्या आयुष्यात.
बघा लहान वयात काही माहिती नसते काय चूक काय बरोबर हे समजत नसते तेव्हा लहान मुल चुकीच्या सवयीं च्या विळख्यात सापडू शकते. पण आपण जेव्हा विशी पंचविशीच्या पुढे जातो तेव्हा जिथे जिथे अडथळा येतो तो आपल्या सवयींमुळे च येतो.
तेव्हा लहानपणा पासून लाडवलेले हे रगील किंवा हट्टी मन आता त्या चुकीच्या सवयी सोडायला तयार होत नाही. आणि आता झगडा सुरू होतो त्या हट्टी मनाचा आणि आपला की तू जिंकतो का मी😃
आणि इच्छाशक्ती दांडगी नसेल आणि कमकुवत असेल तर विश्वास ठेवा ९०% वेळा हे हट्टी मन च जिंकते आणि आपले हट्ट पुरवून घेते आयुष्यभर आणि आपण आपले हतबल हवालदिल अक्षरशः गुलाम असल्यास ह्या सवयीच्या घरी पाणी भरत राहतो😬

घाबरायला झाले ना ? भयानक वाटले ना? खरंय असच आहे आणि इतकंच गंभीर आहे. सवयींचे अस्तित्व आपल्या आयुष्यात ले.

Dont worry.आपण शात्रशुद्ध solution बघुया आपल्या ह्या सवयी नावाच्या प्रॉब्लेम चे😊

तर मागील भागात आपण बघितले की कुठलीही सवय लावताना किंवा काढताना त्याचे चार टप्पे असतात.
1)cue-
2) Craving-
3)Response-
4)Reward-

ह्याची डिटेल माहिती भाग १ मध्ये आपण बघितली आहे ज्यांनी भाग १ वाचला नाही त्यांनी आधी तो वाचून मग भाग २ वाचवा म्हणजे व्यवस्थित कळेल.
मराठी मध्ये बघा ह्या चार टप्प्याचे एक लक्षात ठेवण्यासाठी शॉर्टकट तयार होतो.
*संतप्रप्र-*
*सं- संकेत- cue*
*त- तलफ- Craving*
*प्र- प्रतिक्रिया- Response*
*प्र- प्रतिफल- Reward*

आता आपण बघितले जर जंक फूड खायचे व्यसन घेतले उदाहरण म्हणून तर इथे हे चार टप्पे काय बघुया
१)Cue- खाण्याच्या टेबल वर एक सो एक जंक फूड सजवून ठेवलेले असणे. नजरेला जंक फूड अगदी आपल्या घरात जवळ easily घेण्यासाठी ठेवणे. आणि ते आपण बघणे हा झाला Cue किंवा संकेत.
मेंदू ला संकेत मिळाला की खावे वाटले आहे ते समोर आहे.✨✨✨

२) जंक फूड समोर दिसले की ताबतोब ते तोंडा त टाकावे वाटणे म्हणजेच Craving.
तीव्र इच्छा होणे की आपण त्या जंक फूड वर ताव मारावा ही झाली तलफ. म्हणजे आता ते wafer सोडून काहीच सुचत नाही आत्ता. ते जिभेवर ठेवल्या नंतर मिळणारा आनंद अक्षरशः आता अनावरणी य होतो. जिभेवर आलेला तो wafer चा खारी खमंग चव आख्या तोंडा त विरघळलेले त्या wafers ची खमंग खुसखुशीत चव अक्षरशः आता व्यसनी माणसांना वेड बनवणारी असते😇
त्यालाच महणातात तलफ

३) मनावरचा ताबा सुटून त्या टेबलाजवळ जावून चार wafers घेवून तोंडा त ताकने. ही झाली प्रतिक्रिया किंवा Response.
आपण त्या खाण्याच्या अतितीव्र इच्छेला दिलेला रिस्पॉन्स किंवा प्रतिक्रिया म्हणजेच आपण बघा कसे हतबल केविलवाणे झालो literally गुलाम झालो की नाही😬😄

४) चौथा आणि अखेरचा टप्पा म्हणजे Reward. म्हणजेच प्रतिफल...... म्हणजेच dopamin म्हणजेच अहो ज्याच्यासाठी केला होता सारा अट्टाहास तोच तो आपला घनिष्ट मित्र dopamin.
जीवाला बरे वाटणे, आनंद मिळणे तृप्तता मिळणे ..... जीव शांत होणे हो😊😇
जीव शांत झाला हो एकदाचा तस ते सगळं.

तर बघा आता सर्वात महत्त्वाचे चुकीची सवय घालवायची असेल तर......... काय करायचे
हे चारही टप्प्यावर घाला घालायचा
आता प्रतिफल यावर घाला घालता येत नाही लास्ट चां reward कारण ती क्रिया नसते कुठेच आवरायला ती भावना किंवा जाणीव किंवा experience आहे

मग उरलेले तीन टप्पे
1- cue- संकेत समोर येवू द्यायचा टेबलावर काही जंक फूड कधीच ठेवायचे नाही. म्हणजे पहिली स्टेप होणारच नाही सगळा कार्यक्रम तिथेच तर सुरू होतो. तो कार्यक्रम च सुरू होवू द्यायचा नाही.
टेबल कायम healthy food नी भरलेला ठेवायचा . म्हणजे भूक चाळवली तरी समोर जंक फूड नसेल आणि मग dryfruits किंवा फ्रूटस वर ताव मारला जाईल. किंवा इच्छेला आवर घातली जाईल.👍
2- तलफ किंवा जंक फूड खाण्याची तीव्र इच्छा एकतर होणार नाही मनोमनी जरी झाली इच्छा तरी समोर लगेच उपलब्ध नसल्याने बाहेर जावून घेवून येण्याचे कष्ट घेतले जाणार नाही कदाचित. किंवा परिस्थीती नसेल बाहेर जाऊन आणण्याची तर खूप शक्यता आहे न खाण्याची आणि तलफ पूर्ण करण्याची.👍
3- Response किंवा प्रतिक्रिया........ एक तर न खाता येण्यामुळे म्हणा किंवा न खाल्ल्यामुळे का असेना पण छोटे छोटे वाटत असलेले युद्ध ह्या आपल्या strong मनाने महायोध्याने हे मोठे च्या मोठे युद्ध आजपुरते का होईना जिंकले👏👏💐 अहो
आणि प्रतिक्रिया खूप छान स्वतः जावून dryfruits खाण्याने होईल किंवा शांत संयमी बसण्याने होईल

आणि चौथा खूप महत्त्वाचा टप्पा...... आपला घनिष्ट मित्र DOPAMIN हो....... तो नीट ऐका
नीट लक्ष द्या
हा आपला घनिष्ट मित्र DOPAMIN हा आत्ता ही नक्की येणार. नक्की च येणार. आता खाण्याच्या तृप्तते मुळे नाही तर आपल्या युध्यातल्या विजय मिळवून आलेल्या आनंदा मुळे. आत्मविश्वासा मुळे. की आपल्याला जे करणे अवघड जात होते ते आपण जम वले ह्यामुळे आता dopamin येणार आहे. But हा POSITIVE DOPAMIN असणार आहे.
जो आपल्या आयुष्याची सगळी कठीण किचकट गणिते आता सोडविणार आहे.

अशीच रोज रोज consistently ही छोटी छोटी युद्ध आपण जिंकली की काही दिवसांनी समोर जंक फूड पडले असले तरी विश्वास ठेवा तुम्हाला इच्छा होणार नाही आणि आणि तुम्ही ते खाण्याची चूक करणार नाही😊

आता आले लक्षात कुठल्याही वाईट सवयी तून बाहेर कसे पडायचे
आपण उदाहरणा साठी एक सवय घेतली कुठलीही वाईट सवय घ्या आणि त्याचे हे चार टप्पे आपले हो.... *संतप्रप्र*
संकेत- तलफ- प्रतिक्रिया- प्रतिफल
Cue-Craving-Response- Reward
हे शोधून काढा आणि cue बाजूला ठेवा. आणि बाकी craving वर कंट्रोल मिळवा म्हणजे response आणि reward पर्यंत जायची वेळच येणार नाही.
आता चांगल्या सवयी लावण्यासाठी नक्की काय करायचे हे आपण लेखाच्या पुढील भागात बघुया.
आशा आहे आजचा लेख ही आपल्या आयुष्यात मोलाची माहिती तीही शास्त्रीय माहिती add झाली असेल जी वाचकांचे आयुष्य आणखी समृद्ध करेल यात शंका नाही.
धन्यवाद
Dr Yojana Chirag,
PG classical Homoeopathy,
Sp REBT psychotherapy and neuropsychology stress management self management center
Milestone Homoeopathy clinic, MukundnagarPune
Contact - 9975753272

06/10/2024

21/06/2024

ज्येष्ठांची मानसिक आरोग्य शाळा....
अतिशय सुंदर अनुभव😊
Topic-Unconditional Acceptance.... Lecture series on mental health for senior citizens at Aquapharm community centre Prabhat road pune, yesterday