09/07/2025
आरोग्य गाथा या सदरात
"मुलांमधील मोबाईलचे व्यसन कारणे, उपाय, आणि पालकांनी घ्यायची काळजी"
नमस्कार!
आज आपण अत्यंत जिव्हाळ्याच्या आणि काळजीच्या विषयावर बोलणार आहोत — मुलांमधील मोबाईलचे व्यसन.
मोबाईल म्हणजे खेळण्यापासून शिक्षणापर्यंतचा सोबती, पण त्याच मोबाईलचा अतिरेक मुलांच्या मनावर गंभीर परिणाम करत आहे.
चला, जाणून घेऊया हे व्यसन कसे निर्माण होते, त्याचे परिणाम काय, आणि त्यावर उपाय काय आहेत.
📱 मोबाईलचे व्यसन म्हणजे नेमकं काय?
मोबाईलचे व्यसन म्हणजे फक्त जास्त वेळ स्क्रीन बघणे नव्हे.
जेव्हा मूल मोबाईल न दिल्यास चिडते, रडते, जेवत नाही, झोपत नाही — तेव्हा समजावं की हे व्यसनाचं लक्षण आहे.
🧠 सतत स्क्रीन बघणं मेंदूवर परिणाम करतं —
➡️ एकाग्रता कमी होते
➡️ झोपेचा त्रास होतो
➡️ राग, चिडचिड वाढते
➡️ मैत्री, खेळ, वाचन यापासून दूर जाते
🚫 हे व्यसन सुरू कसं होतं?
बऱ्याच वेळा हे आपल्याच हातून नकळत सुरू होतं —
जेवताना शांत बसावं म्हणून मोबाईल दिला
बाहेर रडू नये म्हणून युट्युब लावलं
"फक्त १० मिनिटं" म्हणून गेम सुरू केला
असं करता करता मुलांना मोबाईलमध्येच "आनंद" वाटू लागतो.
हा आनंद म्हणजे मेंदूत तयार होणारा डोपामिन — एक प्रकारचा ‘Feel Good’ केमिकल. आणि तेच हळूहळू व्यसनात रूपांतरित होतं.
✅ पालकांसाठी "करा आणि करू नका" यादी
🎯 चला पाहूया — काय करावं आणि काय टाळावं?
✅ करावं:
1. स्वतः आदर्श बना
आपणही स्क्रीनपासून वेळ काढला पाहिजे. मूल पाहून शिकतं.
2. रोजचा ठराविक दिनक्रम ठरवा
अभ्यास, खेळ, झोप, आणि स्क्रीन यासाठी वेगळा वेळ द्या.
3. पर्याय उपलब्ध ठेवा
बोर्ड गेम्स, कथा, चित्रकला, आउटडोअर खेळ द्या.
4. तांत्रिक मदत घ्या
Google Family Link सारख्या अॅप्सचा वापर करा.
5. जेवताना मोबाईल वर्ज्य करा
जेवताना मोबाईल बंद. फक्त संवाद आणि प्रेम.
6. मुलांशी संवाद साधा
ते काय पाहतात, का पाहतात हे जाणून घ्या. फक्त बंदी नको, समजून घ्या.
❌ करू नका:
1. मोबाईल बक्षीस/शिक्षा म्हणून देऊ नका
यामुळे मोबाईलचं भावनिक मूल्य वाढतं.
2. रडणारं मूल शांत करण्यासाठी मोबाईल नको
भावना हाताळायला शिका, मोबाईल देऊन पलायन नको.
3. मोबाईल पूर्ण नियंत्रणाशिवाय देऊ नका
खासगी मोबाईल वय वर्षे १२ वर्षांपूर्वी टाळा.
4. मोबाईल बेडरूममध्ये देऊ नका
झोपेवर परिणाम होतो आणि लपवून वापर वाढतो.
5. लक्षणं दुर्लक्षित करू नका
जर मूल चिडचिड करतं, एकटं राहतं, अभ्यास टाळतं — तर वेळेवर लक्ष द्या.
💡 व्यसन कमी करण्याचे उपाय
जर तुमचं मूल आधीच मोबाईलवर जास्त अवलंबून असेल, तर रागावू नका, शिस्तीने पुढील पावले उचला:
1. हळूहळू वेळ कमी करा – दररोज १५ मिनिटांनी स्क्रीन वेळ कमी करा
2. प्रोत्साहन द्या – मोबाईलपासून दूर राहिल्यास कौतुक करा
3. सहभागी व्हा – त्यांच्या खेळात, चित्रकलेत, गोष्टींत सहभागी व्हा
4. शाळा/शिक्षकांची मदत घ्या
5. गंभीर लक्षणे असल्यास मानसोपचारतज्ज्ञांशी संपर्क करा
दीर्घकालीन दृष्टीकोन
मोबाईल वाईट नाही, पण त्याचा वापर शहाणपणानं झाला पाहिजे.
🟢 "नो स्क्रीन संडे"
🟢 "टेक फ्री झोन"
🟢 एकत्र जेवण, एकत्र खेळ
तंबी न देता तंत्रज्ञानाचा समतोल वापर शिकवूया.
बंदी न लावता संवाद साधूया.
चला... आपण आपली मुलं मोबाईल चालवणारी बनवूया — मोबाईलच्या अधीन नाही.
ही माहिती आपल्या मित्रपरिवारात, पालक गटांमध्ये नक्की शेअर करा. आपल्या एका कृतीने एखाद्या घरातला संवाद परत येऊ शकतो.
- डॉ. बाळकृष्ण थोरात, श्री कमलजा हॉस्पिटल, कळंब.
