24/10/2024
ជម្ងឺស្រឡទែន (English : Mumps, français : Oreillons ) ស្រឡទែនគឺជាជម្ងឺឆ្ងងដែលបង្ករដោយវីរុសក្រុម Paramyxovirus ដោយមានរោគសញ្ញាពិសេសគឺការហើមប៉ោងក្រពេញទឹកមាត់គុម្ភត្រចៀក និងក្រពេញទឹកមាត់ផ្សេងទៀត។ ក្រៅពីនេះស្រឡទែនក៏អាចបង្ករឲ្យមានការរលាកក្រពេញបន្តពូជ(រលាកពងស្វាស រលាកអូវែ ) រលាកលំពែង រលាកស្រោមខួរ និងសរីរាង្គផ្សេងទៀត ។ ជម្ងឺស្រឡទែនភាគច្រើនកើតមាននៅលើកូនក្មេង(អាយុ៣ឆ្នាំដល់១៤ឆ្នាំ) និង វ័យជំទង់ក្រោមអាយុ២០ឆ្នាំ។មនុស្សចាស់និងក្មេងអាយុក្រោម២ឆ្នាំកម្រ ជួបប្រទះ ។ ស្រឡាទែនច្រើនកើតលើមនុស្សប្រុសច្រើនជាងមនុស្សស្រី។ស្រឡាទែនកើតលើមនុស្សពេញវ័យគឺមានសភាពអាក្រក់ហើយអាចផ្តល់ផលវិបាកច្រើន។ ក្រោយកើតស្រឡទែនសារពាង្គកាយបង្កើតនូវប្រព័ន្ធស៉ាំរឹងមាំយូរអង្វែង មានន័យថាស្រឡទែនកើតឡើងតែម្តងក្នុងមួយជីវិតមនុស្សម្នាក់ មិនកើតស្រឡទែនជាលើកទី២ទេ។
មូលហេតុ ប្រភពជម្ងឺ និង ការឆ្ងងជម្ងឺ
ស្រឡទែនបង្ករដោយវីរុសក្រុម Paramyxovirus ។ ប្រភពជម្ងឺគឺអ្នកជម្ងឺស្រឡទែន ដែលធ្វើឲ្យឆ្ងងពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀត តាមរយៈ ផ្លូវដង្ហើម ដូចជាការនិយាយទល់មុខគ្នាឬការហឺតចូលនូវទឺកមាត់ កំហាក់តូចៗល្អិតតាមផ្លូវដង្ហើម ។
ការបង្ករជម្ងឺ
វីវុសស្រឡទែនចូលទៅក្នងខ្លួនមនុស្សតាមផ្លូវដង្ហើម ដុះដាលនៅក្នុងស្រទាប់ភ្នាសមាត់ ច្រមុះ បំពង់ក ក្រពេញទឹករងៃ (ឡីមផូស៊ីត)រួចជ្រៀតចូលក្នុងឈាម ។ នៅក្នុងឈាមវីរុសបង្ករឲ្យមានការរលាកសរីរាង្គដូចជា ក្រពេញទឹកមាត់ ក្រពេញលំពែង ក្រពេញបន្តពូជ ស្រោមខួរ ជាដើមក្រោយមកវីរុសត្រុវបញ្ចេ្ចញចោលតាមរយៈទឹកមាត់ ។
រោគសញ្ញា
- ក្តៅខ្លួន
- ឈឺក្បាល
- ជុំវិញគុម្ភត្រចៀក ហើមប៉ោងឈឺខ្លាំងជាពិសេសពេលហាមាត់ ពេល
ទំពាអាហារជាដើម អាចហើមប៉ោងមួយចំហៀងឬទាំងសងខាង
ឬអាចហើមប៉ោងក្រពេញទឺកមាត់ក្រោមអណ្តាតនិងក្រោម
ថ្គាមមកជាមួយ
- រលាកក្រហមមាត់ត្រង់រន្ធ Stenon
- អាចមានហើមកូនកណ្តុរក្រមថ្គាម
- អាចមានការឡើងហើមពងស្វាស ធំជាងធម្មតា៣ទៅ៤ដង ស្បែកពងស្វាសឡើងក្រហម ហើម អាចមួយចំហៀងឬ ទាំងសងខាង
- អាចមានរោគសញ្ញាបន្ទាប់បន្សំផ្សេងទឿត ដូចជា ឈឺសន្លាក់ បាត់ចំណង់ខ្លានអាហារ ក្អួតចង្កោរ ប្រសិនបើមានបង្កររោកនៅប្រព័ន្ធ៕
ផលវិបាករបស់ជម្ងឺស្រឡទែន
- រលាកពងស្វាស (15%- 30%)(ចំពោះមនុស្សប្រុស) អាចបណ្តាលឲ្យអារនៅពេលមានការស្វិតពងស្វាសព្រោះពងស្វាសមិនអាចផលិតមេជីវិតឈ្មោលបានទៀត
- រលាកកន្សោមពង រលាកដោះ (ចំពោះមនុស្សស្រី )
- រលាកលំពែង (3%-5%)
- រលាកស្រោមខួរ (10% - 16% )
ការព្យាបាល
ការព្យាបាលគឺផ្តោតលើការព្យាបាលរោគសញ្ញា និង
ផលវិបាករបស់ស្រឡទែនដូចជា
- បញ្ចុះកំដៅ និង បំបាត់ការឈឺចាប់ដោយប្រើ ប៉ារ៉ាសេតាម៉ុល
- ញ្ញាំអាហារទន់ស្រួលទំពារ និងងាយរលាយ ជៀងវាសអាហរមានជាតិជូរ
- អនាម័យមាត់ធ្មេញ
- សម្រាក និង នៅឲ្យឆ្លាយពីសមាជិកគ្រួសារក្នុងកំឡុងពេល
១០ថ្ងៃយ៉ាងតិច
- លេបបន្ថែម វិតាមីនសេ ១-២ ក្រ ក្នុងមួយថ្ងៃ
ករណីមានរលាកក្រពេញរួមផ្សំ
១) រលាកពងស្វាស
- សម្រាក និងកាត់បន្ថយការធ្វើដំណើរ
- ស្លៀកខោទ្រនាប់ដើម្បីឲ្យពងស្វាសនៅស្ងោម
- កាត់បន្ថយការស្ទាបអង្អែលច្រើន
- ស្អំត្រជាក់ពងស្វាស
- ប្រឆាំងរលាកដោយប្រើ Prednisolon ៦០ម.គ្រ/ ថ្ងៃ
លេបរយៈពេល 3 ទៅ 5ថ្ងៃ
- នៅពេលពងស្វាសលែងហើមអាចលេប វីតាមីនE ក្នុងរយៈពេលពី១ ទៅ២ខែដើម្បីជួយឲ្យសមត្ថភាពការផលិតមេជីវិតឈ្មោលល្អប្រសើរ
២)រលាកលំពែង និង រលាកស្រោមខួរគឺព្យាបាលតាមករណីជាក់ស្តែង។
ការបង្ការជម្ងឺស្រឡទែន
- ដាក់អ្នកជម្ងឺដោយឡែកពីគេតិចបំផុត២សប្តាហ៍
- អ្នកទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាលជាមួយអ្នកជម្ងឺត្រូវពាក់ម៉ាស
- ចាក់វ៉ាក់សាំងការពារជម្ងឺស្រឡទែន។
សរុបមក ជម្ងឺស្រឡទែនជាជម្ងឺបង្ករដោយវីរុសវាអាចជាសះស្បើយដោយខ្លួនឯងក្រោយរយៈពេលមួយសប្តាហ៍ដោយមិនបាចព្យាបាលបើវាមិនមានផលវិបាកផ្សេងៗដូចជាការរលាកពងស្វាសជាដើម។ ផលវិបាករលាកពងស្វាសជាផលវិបាកគួរឲ្យបារម្មណ៍បំផុតចំពោះមនុស្សពេញវ័យនិងមនុស្សពេញវ័យដែលមានប្រវត្តិកើតស្រឡទែនពេលនៅក្មេងហើយធ្វើឲ្យពងស្វាសស្វិតមិនអាចផលិតមេជីវិតឈ្មោលបានធ្វើឲ្យបុរសនោះមិនមានលទ្ធមានកូនបាន។
🚫ការប្រើវិធីបុរាណដូចជាការគូសរូបលើកន្លែងហើមប៉ោងជាដើមគឺគ្រាន់តែអបិយជំនឿបើមិនគូសក៏វាអាចជាដោយខ្លួនឯងដែរ ។
❤️សង្ខេប ❤️
#ជំងឺស្រឡទែន
គឺជាជំងឺឆ្លងមេរោគដែលជះឥទ្ធិពលជាចម្បងទៅលើក្រពេញទឹកមាត់ ជាពិសេសក្រពេញ parotid ដែលមានទីតាំងនៅជិតត្រចៀក។
#រោគសញ្ញា
- ហើម និងឈឺចាប់ក្នុងក្រពេញទឹកមាត់ (parotitis)
- ក្តៅខ្លួន
- ឈឺក្បាល
- ឈឺសាច់ដុំ
- អស់កម្លាំង
- បាត់បង់ចំណង់អាហារ
#ការឆ្លង
- ជំងឺស្រឡទែនឆ្លងតាមរយៈដំណក់ទឹកផ្លូវដង្ហើមពីការក្អក កណ្តាស់ ឬនិយាយ។
- វាក៏អាចឆ្លងតាមរយៈការប៉ះពាល់ផ្ទាល់ជាមួយនឹងទឹកមាត់ ឬវត្ថុដែលមានមេរោគ។
#ផលវិបាក
- រលាកពងស្វាស (រលាកពងស្វាស) ចំពោះបុរស
- Oophoritis (ការរលាកនៃអូវែរ) និង mastitis (ការរលាកនៃជាលិកាសុដន់) ចំពោះស្ត្រី។
- រលាកខួរក្បាល (Encephalitis)
- រលាកស្រោមខួរ (រលាកភ្នាសដែលគ្របលើខួរក្បាល និងខួរឆ្អឹងខ្នង)
- បាត់បង់ការស្តាប់
#ការការពារ
- វ៉ាក់សាំង MMR (កញ្ជ្រឹល ស្រឡទែន និងស្អូច) គឺជាមធ្យោបាយដ៏មានប្រសិទ្ធភាពបំផុតក្នុងការបង្ការជំងឺស្រឡទែន។
- ការអនុវត្តអនាម័យល្អ ដូចជាការលាងដៃជាប្រចាំ និងជៀសវាងការប៉ះពាល់ជិតស្និទ្ធជាមួយអ្នកដែលមានមេរោគ ក៏អាចជួយកាត់បន្ថយការរីករាលដាលផងដែរ។
#ការព្យាបាល
- មិនមានការព្យាបាលជាក់លាក់ណាមួយសម្រាប់ជំងឺស្រឡទែនទេ។
- ការគ្រប់គ្រងផ្តោតលើការបន្ថយរោគសញ្ញា៖ សម្រាក ផ្តល់ជាតិទឹក ថ្នាំបំបាត់ការឈឺចាប់ (ដូចជា ibuprofen ឬ acetaminophen) និងអនុវត្តការស្អំទឹកក ឬក្ទឹកក្តៅអ៊ុនៗទៅលើក្រពេញដែលហើម។
