27/02/2025
‼️ ဒီရက်ထဲ ရှောင်တခင် အသည်းရောင်အသားဝါ A ရောဂါခံစားနေရတယ်ဆိုတဲ့ ပို့စ်တွေ တွေ့မိလို့ ဒီစာလေးကို ရေးပေးလိုက်ရပါတယ်။
ဒီရောဂါက အစာမသန့်တာ၊ ရေမသန့်တာကနေ ကူးစက်တတ်ပြီး အသားဝါတာ၊ ပျို့အန်တာ၊ ပင်ပန်းတာတွေ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ပုံမှန်လူတွေမှာ စိတ်ပူစရာမလိုဘူး။ ဒီရောဂါက အနားယူလိုက်ရင် သူ့အလိုလို ပျောက်တတ်တဲ့ သဘောရှိပြီး ရေရှည်မှာ ဆိုးကျိုးမရှိပါဘူး။ နာတာရှည်ရောဂါတခုခု အခံရှိသူတွေ၊ နဂိုအသည်းမကောင်းသူတွေတော့ မဖြစ်မနေ အထူးကုနဲ့ပြကြပါ။
ဆေးရုံဆေးခန်း သွားနိုင်ရင် သွားကြပါ။ ဆေးရုံတက်ဖို့ မဖြစ်မနေ မလိုပေမဲ့ ပြနိုင်ရင် ပြသင့်ပါတယ်။
ဘာတွေသိထားရမလဲ ဆိုတာကို အချက်လေးတွေ စုပြီး ပြောပြပေးပါမယ်။
1️⃣ Hepatitis A ဆိုတာ ဘာလဲ?
Hepatitis A က ဗိုင်းရပ်စ်တစ်မျိုးကြောင့် ဖြစ်တဲ့ အသည်းရောင်ရောဂါပါ။ ဒါပေမယ့် Hepatitis B တို့ C တို့လို ရေရှည်မဖြစ်ပါဘူး။ တစ်ခါဖြစ်ပြီးရင် ခန္ဓာကိုယ်က ကိုယ်ခံအားရလာပြီး နောက်ထပ် ထပ်မဖြစ်တော့ပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်ခါဖြစ်ဖူးရင် ကာကွယ်ဆေးထိုးဖူးသလို စိတ်ချလို့ရပါတယ်။
2️⃣ ဘယ်အချိန်တွေ ကူးတတ်လဲ? ဘယ်အချိန်မှ မကူးတော့ဘူးလဲ?
Hepatitis A က လူနာဆီကနေ တခြားသူတွေကို ကူးတာက လက္ခဏာမပြခင် ၁-၂ ပတ်လောက်ကတည်းက စတတ်ပါတယ်။ အသားဝါတာ၊ ဖျားတာလို လက္ခဏာတွေ စပြီဆိုရင် အဲဒီအချိန်မှာ ကူးစက်နိုင်စွမ်း အမြင့်ဆုံးပါ။
ဒါပေမယ့် အသားဝါတာ စပြီး ၁ ပတ်-၁၀ ရက်လောက် ကြာသွားရင် ဗိုင်းရပ်စ်က အညစ်အကြေးထဲ မထွက်တော့တာမို့ လူနာဆီက မကူးနိုင်တော့ပါဘူး။ ဒါကြောင့် ရောဂါစစဖြစ်ကာစ ရက်ပိုင်းက အထူးဂရုစိုက်ရမယ့် အချိန်ပါ။
3️⃣ ဘယ်လိုကုသမလဲ?
Supportive Care က အဓိကပါ။ ဒီရောဂါကို ဗိုင်းရပ်စ်သတ်ဆေး (antiviral) တွေ မသုံးပါဘူး။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကိုယ်ခံအားက ဒီဗိုင်းရပ်စ်ကို သူ့ဘာသာ ရှင်းပေးနိုင်လို့ပါ။ ကျွန်တော်တို့ လုပ်ရမှာက လူနာ သက်သောင့်သက်သာဖြစ်အောင် စောင့်ရှောက်ပေးတာပါ။
💧 ရေဓာတ်ဖြည့်ပါ - ပျို့အန်ရင် ရေများများသောက်၊ လိုအပ်ရင် IV fluids ပေးပါ။
😴 အနားယူပါ - အသည်းကို ပင်ပန်းမှု မဖြစ်အောင် အေးဆေးနားပါ။
🍲 အစာချေလွယ်အောင် စားပါ - အဆီများတာ၊ အရက်တွေ ရှောင်ပြီး ပေါ့ပေါ့ပါးပါး စားပါ။ ကစီဓာတ်များများ စားပေးပါ။ သွေးတွင်းသကြားဓာတ်ပြုတ်ကျတတ်သူတွေ အချိုရည်၊ သကြားရည်၊ ဂလူးကို့စ်အရည် သောက်ပေးပါ။ အသည်းရောင်နေရင် အချိုဓာတ်ပိုကျတတ်လို့ပါ။
💊 ဝေဒနာသက်သာဆေး - ပျို့အန်ရင် Ondansetron, နာကျင်ရင်/ ခေါင်းကိုက်ရင် Paracetamol (နေ့တစ်နေ့ 2-3 ဂရမ်ထက် မပိုရ)၊ Vitamin B complex လည်း အာဟာရဖြည့်ဖို့ သုံးလို့ရပါတယ်။
4️⃣ အသားဝါတာကို ဘယ်လိုထိန်းမလဲ?
အသားဝါတာက အသည်းက bilirubin ကို မထိန်းနိုင်လို့ပါ။ ဒါက တဖြည်းဖြည်း သက်သာလာမှာမို့ စိတ်ပူစရာမလိုပါဘူး။ အရက်ရှောင်၊ အနားယူရင် လုံလောက်ပါတယ်။
5️⃣ အိမ်သားတွေ မကူးအောင် ဘယ်လိုလုပ်မလဲ?
လူနာဆီက ကူးတာက အညစ်အကြေးကနေ ပါးစပ်ထဲဝင်တာမို့ အိမ်သားတွေ ဂရုစိုက်ရမှာက -
🧼 လက်ကို မကြာခဏ ဆေးပါ - ဆပ်ပြာနဲ့ သေချာဆေးပါ၊ အထူးသဖြင့် အိမ်သာသုံးပြီး၊ အစာစားခင်မှာ။
🚽 အိမ်သာခွဲသုံးပါ - လူနာသုံးတဲ့ အိမ်သာကို ခွဲထားပြီး သန့်ရှင်းအောင် ထားပါ။
🍽️ ပန်းကန်၊ ဇွန်းခွဲပါ - လူနာနဲ့ တွဲမသုံးပါနဲ့၊ သုံးပြီးရင် ဆပ်ပြာနဲ့ သေချာဆေးပါ။
🧴 သန့်ရှင်းရေး ဂရုစိုက်ပါ - လူနာထိတဲ့ မျက်နှာပြင်တွေကို ပိုးသတ်ဆေးနဲ့ သုတ်ပါ။
ဒီလိုလုပ်ရင် အိမ်သားတွေ ကူးစက်မှာ မပူရတော့ပါဘူး။
6️⃣ ကာကွယ်ဆေး ပြေးထိုးရင် မီဦးမလား?
အိမ်သားတွေထဲ မဖြစ်ရသေးသူတွေက Hepatitis A ကာကွယ်ဆေး ထိုးလို့ရပါတယ်။ လူနာနဲ့ ထိတွေ့ပြီး ၂ ပတ်အတွင်း ထိုးမယ်ဆိုရင် ကူးစက်မှုကို တားနိုင်ဖို့ အခွင့်အလမ်း အများကြီးရှိပါတယ် (post-exposure prophylaxis)။ ဒါကြောင့် ရောဂါစဖြစ်တာနဲ့ မိသားစုဝင်တွေ ဆေးခန်းပြေး၊ ကာကွယ်ဆေး ထိုးထားတာ အကောင်းဆုံးပါ။ ကလေးငယ် ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်ခံအားနည်းသူဆိုရင် immunoglobulin ထိုးတာလည်း ထည့်စဉ်းစားလို့ရပါတယ်။
7️⃣ အသည်းအားဆေး သောက်ရင်ရော?
အသည်းအားဆေးတွေနဲ့ Milk Thistle လို အာဟာရဖြည့်စွက်စာတွေက လက္ခဏာတချို့ သက်သာအောင် အနည်းငယ် ကူညီနိုင်ပါတယ်။ မဖြစ်မနေ သောက်စရာမလိုပေမဲ့ သောက်နိုင်ရင် သောက်ကြပါ။ အဓိကက အပေါ်မှာ ဖော်ပြခဲ့တဲ့ supportive care ပါပဲ။
8️⃣ စိတ်မပူပါနဲ့၊ ဒါက စိုးရိမ်စရာမဟုတ်ပါဘူး
Hepatitis A က ရက်သတ္တပတ် အနည်းငယ်ကနေ လအနည်းငယ်အတွင်း သူ့အလိုလို ပျောက်သွားတတ်ပါတယ်။ အသည်းကို ရေရှည် မထိခိုက်စေပါဘူး။ ရှားရှားပါးပါး ပြင်းထန်တဲ့ အခြေအနေ (fulminant hepatitis) ဖြစ်ရင်တော့ ဆေးရုံမှာ ကုသဖို့လိုနိုင်ပေမယ့် ဒါက
