24/09/2024
ЯАГААД БИЕНИЙ ЮМ ӨВДӨЛТТЭЙ ИРДЭГ ВЭ?
Биеийн юм гэдэг нь физиологийн үзэгдэл ба мэдрэл, дотоод шүүрэл, эргэх холбооны механизмаар зохицуулагдан бие махбодод тодорхой мөчлөгтэй явагддаг нарийн үйл явцын гаднах илрэл юм.
Тодорхой хугацааны мөчлөгтэйгөөр умайн үйл ажиллагааны давхарга ховхрон салст үтрээгээр дамжин гадагшлах үзэгдлийг биеийн юм ирэх гэнэ. Хэвийн биеийн юмны мөчлөг нь биеийн юм ирсэн эхний өдрөөс дараагийн биеийн юм ирэх хүртэлх хугацааг хэлнэ. Энэ нь 28±7 хоног, үргэлжлэх хугацаа 3-5 хоног, гадагшлах цусны хэмжээ 30-80 мл байдаг.
Дэлхийн улс орнуудад охидын анхны биеийн юм ирэх дундаж нас 12.3-13.9 хооронд ялгаатай байгаа ба АНУ-д 12.5 нас жил, Канад улсад 12.7 нас жил, Япон улсад 12.5 нас жил, Солонгос улсад 13.9 нас жил, БНХАУ-д 12.38 нас жил тус тус байна.
Хөгжиж буй улс орны 4 охин тутмын 1 нь анхны биеийн юм ирэхээс өмнө биеийн юмны талаар мэддэг байжээ. Сүүлийн жилүүдэд биеийн юм ирэх үеийн эрүүл ахуйн буруу дадал, шээс бэлгийн замын халдварууд хоорондоо хүчтэй хамааралтай гэсэн дүгнэлтүүд ихээр гарч байна. Америкийн эх барих эмэгтэйчүүдийн эмч нарын коллежийн (The American College of Obstetricians and Gynecologists) удирдамжаар ариун цэврийн хэрэгслийг 3-4 цаг тутам солих, тампоныг 4-6 цаг тутам хэрэглэхийг зөвлөдөг. АНУ-н Ховор Эмгэг судлалын үндэсний байгууллагаас (The National Organization for Rare Disorders) эмэгтэйчүүдийн тампонтой холбоотойгоор хорт шокийн хам шинж 100,000 хүн тутамд 0.8-3.4 тохиолдож байна гэж тэмдэглэжээ. Өсвөр насны охидын 75%-д нь биеийн юмтай холбоотой ямар нэг асуудалтай байдаг. Тус насны охидод
-Биеийн юм өвдөлттэй ирэх.
-Биеийн юм тогтворгүй ирэх,
-Биеийн юм их хэмжээтэй ирэх эмгэгүүд түгээмэл тохиолдож байна.
Олон улсын өвдөлтийг судлах нийгэмлэгээс (The International Association for the Study of Pain) биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн өвдөлт нь "эд эсийн бодит болон болзошгүй гэмтэлтэй холбоотойгоор мэдрэхүйн болон сэтгэл хөдлөлийн таагүй мэдрэмжээр үүсгэгддэг бие сэтгэлийн байдал юм" гэж тодорхойлдог. Биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийг анхдагч буюу ямар нэгэн эрхтний эмгэгтэй холбоогүй, хоёрдогч буюу бага аарцгийн эрхтний эмгэгтэй холбоотой биеийн юмны өвдөлт гэж ангилдаг. Анхдагч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн шалтгааныг бүрэн тогтоогоогүй байна.
Анхдагч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинж нь анхны биеийн юм үзэгдсэнээс 6 capaac 3 жилийн дараагаас буюу өндгөн эс гадагшлалтай мөчлөг эхэлсэнтэй зэрэгцэн илэрнэ. Өндгөн эс гадагшлалтай мөчлөгийн үед простогландины түвшин өндер байдагтай холбоотойгоор биеийн юм ирэх үед өвдөлт нэмэгддэг. Биеийн юмны үед эикозаноидууд болох простогландин, циклооксигеназа зэргүүд нь тэнцвэргүйгээр ялгарснаас умайн салст хуурах үед умайн булчин ойр ойрхон агшиж өвдөлтийг үүсгэдэг ба эндометрт эйкозаноидуудын түвшин хэт нэмэгддэг ч плазмд хэмжээ нь хэвийн байдаг. Тэр дундаа простагландинууд ялангуяа PGF2а ба PGE2 хэт их ялгарсны улмаас умайн агшилтыг нэмэгдүүлж, өндөр далайцтай агшилт үүсгэдэг.
Харин анхдагч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжтэй эмэгтэйчүүдэд биеийн юм ирэхийн өмнө цусны плазм дахь вазопрессины концентраци нэмэгддэг. Энэ үед умайн булчинт давхаргын вазопрессины Via рецептороор дамжин умайн булчин хүчтэй агшиж простогландины үүсэлтийг нэмэгдүүлэн миометр хэт идэвхжиж, эмх замбараагүй эрчимтэй агшилт үүсэж ишеми, гипокси явагддаг, Улмаар умайн цусны урсгал буурч өвдөлтийн рецептор болох ноцирецепторыг өдөөдөг агааргүй метаболит үүссэнээр захын мэдрэлийн хэт мэдрэг байдал нь өвдөлтийг үүсгэдэг. Иймд вазопрессин дааврын ялгаралт нэмэгддэг нь простогландины эсрэг эм хэрэглээд өвдөлт намдахгүй байх тохиолдлуудыг тайлбарлахад тусалж байна.
Хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинж нь умайн давхаргуудын суурь үрэвсэлт өөрчлөлт, бүтцийн гажигтай холбоотой байж болох ба үүнд эндометриоз, аарцгийн эрхтнүүдийн үрэвсэлт өвчин, өндгөвчний уйланхай, аденомиоз, болон умайн миома зэрэг багтана. Ихэвчлэн 30 дээш насанд илэрнэ.
Биеийн юм эвдэлттэй ирэх хам шинжийн эмгэгтэй охидод простагландины хэмжээ нь биеийн юмны эхний хоёр хоногт хамгийн өндөр байдаг. Өвдөлт биеийн юм ирж эхлэхээс хэдэн цагийн өмнө үүсэж хүчтэй өвдөлт хэдэн цагийн дараагаас эхэлдэг. Улмаар 24-өөс 48 цаг үргэлжлэх нь бий. Өвдөлт нь ууц нуруугаар чилэх, хөл гуя руу дамжих, дотор муухайрах, бөөлжих, ядарч сульдах, суулгах, толгой өвдөх, зүрх дэлсэх зэрэг еренхий биеийн таагүй байдлыг үүсгэхээс гадна вазомотор өөрчлөлтүүд явагдан хүйтэн хөлс гарах, арьс салст цайх ховор тохиолдолд ухаан алдах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг.
Дэлхийн улс орнуудад өсвөр насны охидын 20-90% нь биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжээр шаналж байна. Тархалтын түвшин Энэтхэг улсад 1982 оны байдлаар 33.5%, 2010 оны байдлаар 71.96%. Швед улсад 72% Канад улсад 60% түүнээс хүнд хэлбэр 17%, АНУ-д 85%, Итали улсад 84.1%, Хонг-Конг улсад хийсэн судалгаагаар 65.5% нь биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн тархацтай, үүнээс 90% нь эмчийн зөвлөгөөгүйгээр дур мэдэн эм хэрэглэсэн зэрэг эрсдэлүүдийг дагуулж байгааг судлан тогтоожээ.
Дэлхийн улс орнуудад Биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинж нь 11,12 насныханд хамгийн их бүртгэгддэг ба 3-33% нь маш хүнд өвдөлттэйгээс гадна биеийн юмны мөчлөг бүрийн 1-3 хоногийн хугацаанд тус өвдөлт нь хөдөлмөрийн чадваргүй болгоход хүргэдэг тул сургууль, ажил таслах, өдөр тутмын үйл ажиллагаа хязгаарлагдах, өсвөр насны хүүхдүүдийн сурлагын түвшин доогуур болох, нойрны чанар муудах, сэтгэлийн хөдөлгөөнд сөргөөр нөлөөлөх, сэтгэл зовнил, сэтгэл гутралд ордог ажээ.
Биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн оношилгоонд:
20-оос доош настай, эмнэлзүйн өөр ямар нэгэн шинж тэмдэг илрээгүй тохиолдолд үзлэг, шинжилгээ хийх шаардлагагүй. Гэр бүлийн түүх, өвдөлт эхэлсэн хугацаа, үргэлжлэх хугацаа, нөлөөлөх хүчин зүйлс зэргийг тодруулна. Анхдагч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжтэй үйлчлүүлэгчид хэвлийн өнгөц болон гүний тэмтрэлтээр биеийн юм ирээгүй үед эмзэглэлгүй байх бөгөөд биеийн юм ирсэн үед хэвлийн доод хэсэгт бага эмзэглэлтэй байж болно. Бодит үзлэгийг урьд нь бэлгийн харилцаанд орсон өсвөр насныхан болон эмэгтэйчүүдэд, анхдагч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн эмчилгээ үр дүнгүй байгаа эсвэл хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийг сэжиглэсэн тохиолдолд хийх нь оношны ач холбогдолтой.
Хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн зонхилох зовуурьт бэлгийн харилцааны үед өвдөх, бэлгийн харилцааны дараа цус гарах, мөчлөг хооронд цус гарах, биеийн юм их хэмжээтэй ирэх гэх өгүүлэмжүүд байдаг.
Оношилгоонд өвөрмөц лабораторийн шинжилгээ шаардлагагүй боловч хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн эмгэгүүдийг эрт илрүүлэх, шалтгааныг ялгахад тустай. Хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинж нь өргөн цар хүрээтэй бөгөөд Үүнийг эмэгтэйчүүдийн болон эмэгтэйчүүдийн бус шалтгаант эмгэг гэж ангилна. Нөхөн үржихүйн эрхтнүүдийн замын бөглөрөл, гаж хөгжлүүд болох онгон хальс болон үтрээнд хөндлөн таславчтай байх, үтрээгүйжил, умайн хүзүүний нарийсал, үйл ажиллагааны бус өндгөвчний уйланхай, өндгөвч хөл дээрээ мушгирах, аденомиоз, миома, умайн гадуурх жирэмслэлт, аарцгийн эрхтнүүдийн үрэвсэлт өвчин болон эмэгтэйчүүдийн бус эмгэгүүд болох хоол боловсруулах эрхтний эмгэгүүд, шээс дамжуулах замын, булчингийн тогтолцооны эмгэгүүд багтана.
Дээрх хоёрдогч биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийг оношилохдоо соронзон резонанст томографи, доплер хэт авиан шинжилгээгээр эмэгтэйчүүдийн болон эмэгтэйчүүдийн бус өвчнүүдийг ялган оношлох, үтрээний наацын шинжилгээгээр бэлгийн замын халдварт өвчнийг оношлох, бэлгийн замын халдварт өвчнөөр өвчилж байсан түүхтэй бол хяналтын үзлэг хийж нэмэлтээр полимераза гинжин урвалаар үүсгэгчийг илрүүлэх, умайн хүзүүний эсийн шинжилгээгээр умайн хүзүүний өмөнтэй холбоотой цус алдалтыг илрүүлэх буюу инвазив бус оношилгоогоор онош бүрэн тодорхойлогдохгүй бол дурангийн шинжилгээг хийнэ.
Биеийн юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн эмчилгээ:
Эмчилгээний зорилго нь биеийн юмны өвдөлтийг хангалттай багасгаж амьдралын чанарыг сайжруулахад оршино. Үүний тулд эмийн болон эмийн бус эмчилгээг хийнэ.
Эмийн бус эмчилгээнд:
Амрах:
Ачаалал их авсан булчин биеийн юм ирсэн үед илүү хүчтэй агшилтын хүчтэй байдаг.
Дасгал:
Hypyy, хэвлийн гол булчингууд болон аарцгийн ёроолын булчингууд чанга байснаар нурууны нугалмын даралт бууруулдаг.
Кафеин:
Симпатик мэдрэлийн системийг идэвхжүүлдэг бөгөөд умайн гөлгөр булчингийн агшилтыг эрчимжүүлдэг тул хэрэглээг багасгах.
Согтууруулах ундаа:
Бодисын солилцооны xarac задралын бүтээгдэхүүнүүдийг хоргүйжүүлэх үйл ажиллагааг алдагдуулдаг тул хэрэглээнээс хасах.
Эмийн эмчилгээний эхний сонголт нь дааврын бус үрэвслийн эсрэг эм ба үйлчлэл нь умайн салстад фосфолипидээс үүсэх арахидоны хүчлээс простогландинийг нийлэгжүүлэхэд оролцдог циклооксигеназа ферментийг саатуулснаар цагаригт эндопероксидоос простогландин үүсэх боломжийг зогсоож өвдөлт намдааж үйлчлэл үзүүлнэ.
Циклооксикиназа -1 ердийн нөхцөлд үүсдэг бөгөөд бие махбодод үүсэх простагландинуудыг зохицуулж байдаг. Харин циклооксикиназа-2 ын үүсэлт үрэвслийн процессын үед ихэсдэг. Простогландин Е2, F2 нь умайн булчинг сонгомолоор идэвхжүүлнэ. Иймд практикт циклооксикиназа-2 ын үүсэлтийг дарангуйлдаг эмийг өгөх нь чухал ач холбогдолтой байна. Эдгээрт Мелоксикам, нимесил, целебрекс гэх эмүүд ордог.
Гэхдээ циклооксикиназа-1,2 ферментүүдийг хориглодог эмүүд түгээмэл байна. Аль дааврын бус урэвслийн эсрэг эм нь илүү үр дүнтэй эсвэл аюулгүй болохыг нотлох баримт бага хэвээр байгаа ч одоогоор хамгийн өргөн хэрэглэгддэг нь ибупрофен, напроксен, мефенамины хүчил, кетопрофен юм. Гаж нөлөө үзүүлэхгүй бол үр дүнтэй, Өвдөлт намдаах, халуун бууруулах, үрэвслийн эсрэг үндсэн 3 үйлдэл үзүүлнэ.
Дааврын бус үрэвслийн эсрэг эм нь парацетамолоос илүү үр дүнтэй боловч парацетамол нь өргөн хэрэглээтэй хэвээр байна. Мөн кафейн, pamabrom (шээс хөөх эм) зэргүүд нь өвдөлт намдаадаг. Хоёрдахь сонголтын эм нь даавар хамааралт эм юм. Энэ нь өндгөн эс гадагшлах болон эндометрийн зузаарлыг дарангуйлж умайн цусан хангамжийг бууруулж простагландины нийлэгжилтийг багасган улмаар умайн доторх даралт болон умайн булчингийн агшилтыг бууруулж өвдөлт намдаах үйлчилгээтэй. Зөвхөн прогестин агуулсан эм (desogestrel) нь биеийн юмны хэмжээг багасган эмэгтэйчүүдийн 10%-д нь биеийн юмгүйдэл үүсгэдэг. Урт хугацааны тарилгатай медроксипрогестерон ацетатын нелөөгөөр эндометр хатангиршил явагдсанаас болж эмэгтэйчүүдийн 50%-д биеийн юмгүйдэл болдог ба яс эрдсийн хэмжээнд нөлөөлдөг тул одоогоор ашиглахгүй байна.
Эх сурвалж: Б.Баясгаланмаа "Өсвөр насны охидын биений юм өвдөлттэй ирэх хам шинжийн эмнэлзүй нөлөөлөх хүчин зүйлийг судалсан дүн" магистрын зэрэг горилсон бүтээлээс.
