14/05/2025
Борцны талаар мэдэхэд илүүдэхгүй цөөн хэдхэн зүйл өгүүлье. Өдийд борцтой хоол түлхүү идэх хэрэгтэй. Чийгнээс үүдэн гэм цохиж болох бүхий л эд эрхтний үйл ажиллагааг хамгаалдаг, машид сайн. 👍👍👍 Жаахан байхад 70 кг-н шуудай дүүрэн борц хийчихдэг сэн. Түүнээ хаваржин иднэ, өө бүр 6, 7 сар гарчихсан байхад борцны үлдэгдэл байж байдаг. Ээж минь борцоор зөвхөн шөлтэй хоол хийгээд зогсохгүй, борцтой цуйван будаатай хуурга, борцон бууз хүртэл хийнэ. Зарим нь борцыг ямар хоол гэхэв, манайх дагнан махтай хоол иддэг гэх шахуу хэлбэрдэх гээд ядчихдаг. Хөдөөнийхөн дунд чинь бас бие биендээ хөөрхөн зиндаархах гэж үздэг хачин нөхдүүд байсаан байсан. Одоо ч бий. Юмсын чинад агуулгыг ухаарч таниагүй хүмүүс л тэгэж хийрхдэг. Малын гэдэс иддэггүй гэж ярьдаг хүн ч байсан. Эрүүл ухаантай хүнд бол маш муухай сонсогдоно. Яах вэ, ходоод дотор муутай хоолны шингэц тааруу хүнд бол гэдэс мах хүнддэх тал бий, бий.
Уриар хатсан борц гээч нь бол эм юм шүү дээ. Үүнийг дор дурдах болно. Эхлээд борц хийх арга, борц болох болохгүй газраа мэдээд авчих хэрэгтэй. Их халуун дулаан, бас их чийглэг, салхи багатай нутагт борц болдоггүй юм. Борц сайн болдог газар гэвэл задгай салхитай, жийд агаартай баруун аймгууд. Агаар жийд гэдэг нь их өндөрлөг, их нам дор газрын завсрын савслага, хатуу ширүүн уур амьсгалтай, хужир ихтэй нөхцлийг хэлдэг болов уу. Хөгшчүүлийн л хэлц үг шүү дээ. Толь бичигт тусгаагүй атлаа ард олны хэрэглэдэг үг үй түм шүү дээ.
Төв суурин газрын ойр орчим газар борц олигтой болдоггүй. Агаар муутай битүү байшинд борц болдоггүй юм. Харин байгалийн чулууны эв тааруулааад барьчихсан хуучны чулуун байшин, модон байшинд хийсэн борц бол, шавар тагзанд хатаасан борцноос хамаагүй амттай болдог. Шавар тагз гэдэг нь шар шавраар, эсвэл цементэн хольцтой байшинг хэлнэ.
Дулаан цагийн буюу хавар зуны хийсэн борцыг бол машид нарийн хэрчээд зэл татаад тохож борцолбол сайхан. Ингэхдээ харин шар сүүнд дүрж сайтар норгоод тохно. Борцоо тохолсны ардтаа хөх аргал, хөх хомоолын утаагаар дориухан утвал зохилтой. Урин цагийн борц бол ердөө чигчий хуруун дайны байхад л болно. Түүнээс бүдүүн болохоор өмхийрчих гээд төвөгтэй. Тийм нарийхан борц бол 3-5 хоногт л хатчихна. Байн байн утаа тавиад байвал зүгээр. Ядахдаа ялаа батгана суухгүй. Шар сүү, хөх аргалын утааны нийлмэл чанар бол Монгол хүний авч хүртэж болох хамгийн нандин зүйлсийн нэг. Ийм борцыг идсэн Монгол хүн байтугай гадаад хүний ч хөлс чийхарна. Ер борцыг маштд сайн зажилж идэх хэрэгтэй. Тэгэхээр шүлсээр дамжаад хүний биеийн бүх эд эсэнд хүрдэг тул байгалиас авч болох элдэв амин дэмүүдээ бүх биеэрээ хүртэнэ гэж ойлговол зохилтой. Хоолыг сайн зажилж ид, тэр тусмаа борц хоолыг больё гэтэл сайн зажил, шувуу шиг бүхэл залгиад байвал борц идсэний хэрэг юун! гэдэг сэн. Зажлуулах гэж борц хатуу байдаг юм. Түүнийг зажлах тусмаа улам амт орж хоол идсэн юм шиг болдог оо гэж хөгшчүүл сургадаг байв. Хоол идэж буйгаар хүнийг шинждэг. Тулхтай тууштай хүн удаан зажилдаг, х*йс хайсхан хуурамч хүн түргэн иддэг гэх яриа ч бий. Гэхдээ хууччуул бидэнд сургахдаа, хоол ундаа бушуу идэж уу. Хазаартай юм шиг яасан уддаг юм! Хурдан бөгөөд сайн зажилж амталж идэж ууж сур, ходоод болон бусад эд эрхтнүүд чинь баярладаг юм аа, хоол ундаа ууж идэхэд учир бий хэмээдэг сэн. Бас л мөн нүүдэлчин гүн ухаан юм.
Хаврын яргуйнд цадсан ямааны махаар дээр өгүүлсэн шиг шар сүүнд дүрээд хөх аргалын утаагаар утаж борцолсон борцны амтыг ямар гэж санана. Ялимгүй хуршсан амттай бол бүүр ч сайхан. Үл ялиг хуршмал амттай борцтой будаатай хуурга, цуйвангийн амттай бол ярилтгүй. Орой хурга ишгээ ялгаад гүйж явахад гэрээс хуршсан борцтой хоолны үнэр ханхийх үед хөл улам хөнгөрөөд л өөрийн мэдэлгүй аманд дуу аялагдаад явчихна шүү дээ. Өлөн зэлмэндээ бус хүний сэтгэлд тийн нөлөөлдөг гэсэн үг. Гэрт сайхан хоол унд хийхэд малын сэтгэл санаа хүртэл тайвширдаг. Цасан шуургатай хаврын хахирт мал хотноос гаргаж болохгүй нөхцөлд гэрт сайхан хийцтэй цай чанах, борцтой хоол хийх энэ тэрд зуданд зутарч буй хоттой малын сэтгэлд ер бусын сайхнаар нөлөөлдөг учиртай. Мал байтугай өрхөн дээр суугаа болжмор хүртэл сэтгэл нь цаддаг гэвэл худлаа гэхүү! Амьтны үнэрлэж таашаал авах нөхцөл өгдөг хоол бол борцтой хоолны үнэр мөнөөс мөн.
Тэмээ, ямаа, үхрийн махаар л борц хийдгийг Монголчууд яахан андаа аж. Харин гурван жил болсон борцыг эмийн журмаар хэрэглэдэг. Гэхдээ гурван жил хадгалахад учир бий. Намрын сүүл өвлийн эхэн сарын борцыг гурван жил өнжүүлж болно. Урин цагийн тэр годгор хар борцыг бол тэгэж удаан хадгалахгүй. Гурван жил хадгалах борцыг ширэн тулам, илгэн уутанд хадгалдаг. Хажууд нь өөр уутанд жаахан нуурын давс, эсвэл хужир, бас нэг илгэн юм уу, даавуун уутанд жаахан ааруул хурууд, бас арвайн гурил зэргийг тус тусад нь уутлаад арай том нэг уутанд нийлүүлээд хадгалдаг. Борцондоо айргийн цагаан тосноос гаргаж авсан шар тос ялимгүй бялдаад хийчихнэ. Ингэхээр борц хэвийн чийгшлээ жигд хадгалахын дээр амт үнэрээ сайхан янзаар хадгалдаг юмсанж. Гурван жил өнжсөн борцоор шууд хоол хийж идэх нь ховор, нунтаглаж нүдээд цай хоолонд багахан хэмжээгээр хийж уух, бас буцалсан усанд бүрж уудаг. Чийгнээс гэмтсэн уушги, зүрх судас, бөөрний өвчинд их сайн гэдэг тул эмийн журмаар хэрэглэнэ. Ер аль ч улирлын борцыг нарны шууд тусгалаас зайлуулж хатаах учиртай. Сэрүүн хүйтэн цагт жинхэнэ борц болгох шилдэг арга гэвэл хөлдөнгүүт даавуун болон, тааран шуудай, ямааны илгэн уутанд хийгээд гэр дээр тараасхийн тавих. Ингэхдээ намрын сүүл, өвөл цагийн нарны илч сул гэлтгүй нарны шууд тусгалаас болж өгвөл зайлуулж байвал маш сайн. Гэхдээ огт нар үзүүлэхгүй гэсэн үг бишээ. Зуны улиралд хаа нэг нойтон мах идэхдээ гэрийн хаяанд сүүдэр дагуулаад байдаг. Тэр бол өмхийрүүлэхгүй тулд юм. Харин борц яахаараа сэрүүн нөхцөлд байлгах гэж, ямар өмхийрнө гэх биш, яахаараа сүүдэр дагуулнам бэ гэж асуух вий. Борцыг ердөө уриар хатаадаг учиртай. Борц байтугай, хөм ширдэг хийх шир, суран эдлэл хийх нойтон сур, дээл хувцас хийх арьс хөрсийг хүртэл нарны шууд тусгалаас аль болох хэлтгийдүү шиг уринд өгвөл эдэлгээ сайтай болдог. Нар бол чийгшлийг нь шууд хатаачхаар дошгин хорзгор хөрзгөр сур болно, эдэлгээ даахгүй, бороо ус даахгүй, хатахдаа баахан сунана. Борцны гоё амтны тал нь үгүй болно. Иймд идэх борц хүнс, эдлэх суран эдлэлийг аль алиныг нь байгалийн чийг, агаар, салхи, нарны нийлмэл чанар буюу урь гээч юмаар хатаадаг ёстой.
Хумбагарын Батмэнд. 2025. 05. 14.
