05/09/2025
🧬 Эстроген даавар гэж юу вэ?
* Эстроген бол эмэгтэйчүүдийн бэлгийн дааврын гол бүлэг.
* Үндсэндээ өндгөвчөөс ялгардаг боловч бага хэмжээгээр бөөрний дээд булчирхай, өөхөн эдээс ч ялгардаг.
* Эрэгтэй хүнд ч бага хэмжээгээр байдаг.
📌 Гол үүрэг
1. Нөхөн үржихүй
Сарын мөчлөгийг зохицуулна.
Өндгөн эсийг боловсруулж, жирэмслэх орчинг бүрдүүлнэ.
2. Биеийн өөрчлөлт
- Хөхний хөгжил, биеийн хэлбэрийг эмэгтэйчүүдийн шинжээр тодорхойлно.
- Арьсыг уян, чийглэг байлгахад нөлөөлнө.
3. Яс ба зүрх судас
- Ясны нягтыг хамгаална (яс сийрэгжилтээс сэргийлнэ).
- Зүрх судасны эрүүл мэндийг дэмжинэ.
4. Сэтгэл санаа
- Сэтгэл хөдлөл, ой санамж, тархины үйл ажиллагаанд чухал нөлөөтэй.
⚖️ Эстрогений тэнцвэр алдагдвал
* Илүүдэл үед: жин нэмэх, сарын тэмдэг тогтворгүй болох, сүвэрхэгжих (миома, эндометриозын эрсдэл нэмэгдэх).
* Дутагдал үед: сарын тэмдэг алдагдах, арьс хуурайших, үтрээ хуурайших, яс сийрэгжих, сэтгэл санаа тогтворгүй болох.
👉 Товчхондоо: Эстроген бол эмэгтэй хүний эмэгтэй байхын гол түлхүүр бөгөөд нөхөн үржихүй, биеийн хөгжил, яс, зүрх судас, сэтгэл санааг бүхэлд нь хамгаалдаг даавар юм.
🧬 Прогестерон гэж юу вэ?
* Прогестерон бол эмэгтэй хүний нөхөн үржихүйн дааврын нэг.
* Үндсэндээ өндгөвчний шар биеэс (овуляциас хойш) ялгардаг, мөн бага хэмжээгээр бөөрний дээд булчирхай ялгаруулдаг.
* Жирэмсэн үед их хэмжээгээр ихэс (плацента) ялгаруулдаг.
📌 Гол үүрэг
1. Сарын мөчлөг
- Өндгөн эс гадагшилсны дараа умайн салстыг зузаалж, үр тогтох нөхцөл бүрдүүлнэ.
- Хэрэв жирэмслэлт болохгүй бол прогестерон буурч, сарын тэмдэг ирдэг.
2. Жирэмслэлт
- Умайн булчинг тайвшруулж, агшихаас сэргийлнэ.
- Ихэс бүрэлдэж, ургийн хэвийн хөгжлийг дэмждэг.
3. Бие махбодын бусад нөлөө
- Хөхийг хөхүүлэлтэд бэлтгэдэг.
- Тархинд “тайвшруулах” нөлөөтэй → унтах чанарыг дэмждэг.
⚖️ Тэнцвэр алдагдвал
* Прогестерон дутагдвал
- Сарын мөчлөг тогтворгүй болно.
- Жирэмслэхэд хүндрэлтэй, зулбах эрсдэл нэмэгдэнэ.
- Сэтгэл санаа тогтворгүй, нойргүйдэх, арьс тослогдох, батга гарах.
* Прогестерон ихдэх нь
- Толгой эргэх, ядрах, сэтгэл гутралтай төстэй байдал үзүүлдэг (харин энэ нь ховор тохиолддог).
👉 Товчхондоо: Прогестерон бол “жирэмслэлтийн даавар” гэж нэрлэгдэх бөгөөд эмэгтэй хүний мөчлөг, жирэмслэх чадвар, тайван байдалд чухал үүрэгтэй.
🧬 LH гэж юу вэ? LH буюу Лютенизинг даавар (Luteinizing Hormone)
* LH нь өмөн тархины булчирхай (pituitary gland) ялгаруулдаг бэлгийн даавар.
* Эрэгтэй, эмэгтэй хүнд аль аль нь байдаг бөгөөд нөхөн үржихүйд чухал үүрэгтэй.
📌 Гол үүрэг
Эмэгтэйчүүдэд
1. Овуляци (өндгөн эс гадагшлах)
- LH-ийн оргил үе овуляцийг өдөөдөг.
- Өндгөн эс умайгаас гадагшилж, үр тогтох боломж бий болдог.
2. Шар бие (corpus luteum) үүсгэх
- LH шар биетэй холбоотой бөгөөд прогестерон ялгаруулалтыг дэмжинэ.
- Жирэмслэлтэд бэлтгэх умайн салстын зузаарлыг хангана.
Эрэгтэйчүүдэд
1. Тестостерон ялгаруулах
- LH нь тестисийн Лейдиг эсүүдийг өдөөдөг, ингэснээр тестостерон ялгарна.
- Тестостерон → эр бэлгийн эс (сперм) үүсэх, бэлгийн эрч хүчэнд нөлөөлнө.
⚖️ LH-ийн хэмжээ алдагдах нь
* Бага байвал
-Эмэгтэйд: овуляци үүсэхгүй, сарын мөчлөг тогтворгүй, үр тогтох магадлал багасна.
- Эрэгтэйд: тестостерон багасч, спермийн үйлдвэрлэл буурна.
* Их байвал
- Эмэгтэйд: PCOS, овуляцийн алдагдалтай холбоотой өндөр LH түвшин илэрч болно.
- Эрэгтэйд: их LH нь ихэвчлэн бие махбодын LH-д мэдрэг бус байгааг илтгэдэг (эрүүл бус).
👉 Товчхондоо: LH бол овуляци ба тестостерон ялгаруулалтыг өдөөдөг гол түлхүүр даавар.
Эмэгтэйд овуляци, эрэгтэйд тестостерон ба спермийн чанарт шууд нөлөөлдөг.
🧬 FSH гэж юу вэ? Фолликул өдөөгч даавар (Follicle-Stimulating Hormone)
* FSH нь өмнө тархины булчирхай (pituitary gland) ялгаруулдаг бэлгийн даавар.
* Эрэгтэй, эмэгтэй хүнд аль аль нь байдаг бөгөөд нөхөн үржихүйд чухал үүрэгтэй.
📌 Гол үүрэг
Эмэгтэйчүүдэд
1. Өндгөн эсийг боловсруулна
- Сарын мөчлөгийн эхэнд FSH өндгөн эсийг хөгжүүлэх үйл явцыг өдөөдөг.
2. Эстроген ялгаруулалтыг дэмжинэ
- Өндгөн эс боловсрох үед FSH өндгөвчийн эстроен ялгаралтыг өдөөдөг.
- Энэ нь умайн салстыг жирэмслэхэд бэлтгэж зузааруулахад тусалдаг.
Эрэгтэйчүүдэд
1. Спермийн үйлдвэрлэлийг дэмжинэ
- FSH нь тестисийн Sertoli эсүүдийг өдөөдөг, ингэснээр эр бэлгийн эс (сперм) үүснэ.
⚖️ FSH-ийн түвшин алдагдах нь
* Бага байвал
- Эмэгтэйд: өндгөн эс боловсрохгүй, овуляци алдагдаж, үр тогтох магадлал буурна.
- Эрэгтэйд: спермийн тоо багасч, үр тогтоох чадвар буурна.
* Их байвал
- Эмэгтэйд: өндгөвчний “тэнэгрэл” буюу менопаузын үед өндгөвч FSH-ийн хяналтгүй өндөр байдаг.
- Эрэгтэйд: FSH их байх нь тестисийн үйл ажиллагаа муудаж байгааг илтгэдэг.
👉 Товчхондоо: FSH бол өндгөн эсийг боловсруулж, сперм үүсэхэд гол үүрэгтэй даавар бөгөөд эстроген, LH-тэй хамт нөхөн үржихүйг зохицуулдаг түлхүүр элемент юм.
🧬 Окситоцин гэж юу вэ?
* Окситоцин бол тархины гипоталамус-оос ялгарч, өмнө тархины булчирхай (posterior pituitary) дамжуулан цусанд ордог бэлгийн болон нийгмийн даавар.
* Заримдаа “ хайр ба итгэлцлийн даавар” гэж нэрлэгддэг.
📌 Гол үүрэг
Эмэгтэйчүүдэд
1. Төрөхөд тусалдаг
- Умайн булчинг агшааж, төрөх үйл явцыг дэмждэг.
2. Хөхөөр хооллоход
- Хөхний булчирхайг өдөөдөг → сүү гаргахад тусална.
Эрэгтэйчүүдэд
1. Сэтгэл санаанд нөлөөлдөг, бэлгийн харилцаанд оролцох сэтгэл хөдлөл, итгэлцлийг дэмждэг.
Бүх хүнд
- Нийгмийн зан үйл, харилцаа
- Хайрлах, итгэх, нийгмийн холбоо үүсгэхэд чухал үүрэгтэй.
- Стресс бууруулах
- Кортизол зэрэг стресс дааврыг бууруулж, тайвшруулах нөлөө үзүүлнэ.
- Сэтгэл санаа, итгэлцэл
- Эмоцийн холбоо, эерэг мэдрэмжийг нэмэгдүүлнэ.
⚖️ Окситоциний хэмжээ алдагдвал
* Бага байвал
- Стресс ихэснэ, нийгмийн харилцаа муудах, сэтгэл гутралд өртөх эрсдэл нэмэгдэнэ.
* Их байвал
- Ихэвчлэн сөрөг нөлөө багатай боловч зарим судалгаагаар хэт их мэдрэмж, сэтгэл хөдлөлд хэт өдөөлт үүсгэж болно.
👉 Товчхондоо: Окситоцин бол төрөх, хөхүүлэх, хайр, итгэлцэл, сэтгэл санааг зохицуулдаг даавар юм.
🧬 Кортизол гэж юу вэ?
* Кортизол бол бөөрний дээд булчирхай (адреналин булчирхай) ялгаруулдаг стресстэй холбоотой даавар.
* Заримдаа “стресс даавар” гэж нэрлэгддэг.
* Хүний биеийг аюулын үед хурдан хариу үйлдэл үзүүлэхэд чухал үүрэгтэй.
📌 Гол үүрэг
1. Стрессийн хариу үйлдэл
- Цусан дахь сахарыг нэмэгдүүлж, энерги хурдан нийлүүлэх.
- Зүрх, булчинг түр хугацаанд идэвхжүүлнэ.
2. Эрчим хүчний зохицуулалт
- Глюкоз, өөх, уураг задлах үйл явцыг дэмжинэ.
- Өдөртөө эрч хүчээ зохицуулахад тусалдаг.
3. Дархлаа ба үрэвсэл
- Өндөр түвшинд удаан байх нь дархлаа бууруулж, үрэвслийг нэмэгдүүлэх боломжтой.
4. Цусны даралт
- Цусны даралт, шингэн давсны балансад нөлөөлж, судасны тонусыг зохицуулна.
⚖️ Кортизолын түвшин алдагдвал
* Бага байвал (Аддисоны өвчин гэх мэт)
- Ядаргаа, булчин сулрал, даралт бага, жин буурах, стрессийг даах чадвар муудах.
* Их байвал (Хэт стресс, Кушинг синдром)
- Таргалалт (хэвлий), нойр муудах, сэтгэл гутрал, даралт өндөр, яс сийрэгжих.
👉 Товчхондоо: Кортизол бол стрессийг зохицуулж, энерги нийлүүлдэг гол даавар боловч удаан хугацаанд өндөр байх нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг.
🧬 TSH гэж юу вэ?
* TSH нь Тиреотропин даавар (Thyroid Stimulating Hormone) гэж нэрлэгддэг.
* Өмнө тархины булчирхай (pituitary gland) ялгаруулдаг.
* Гол үүрэг нь бамбай булчирхайг (thyroid gland) өдөөдөг.
📌 Гол үүрэг
1. Бамбай булчирхайг өдөөх
- TSH нь бамбай булчирхайг T3 (трийодтиронин) ба T4 (тироксин) даавар ялгаруулахад өдөөдөг.
- T3, T4 нь биеийн метаболизм, энерги, өсөлт, биеийн дулаан зэрэг олон үйл ажиллагааг зохицуулдаг.
2. Метаболизмийг зохицуулах
- T3, T4 даавруудыг ялгаруулснаар өөх, нүүрс ус, уургийн солилцоо эрчимжиж, энерги үйлдвэрлэл нэмэгддэг.
⚖️ TSH-ийн түвшин алдагдвал
* Өндөр TSH → бамбай булчирхай дутмаг ажиллаж байна (гипотиреоз).
Шалтгаан: турах, ядрах, хүйтэнд мэдрэг болох, арьс хуурайших, сарын мөчлөг алдагдах.
* Бага TSH → бамбай булчирхай хэт идэвхтэй байна (гипертиреоз).
Шалтгаан: жин буурах, сэтгэл хөдлөл тогтворгүй, зүрх хурдан цохилох, сульдалт.
👉 Товчхондоо: TSH бол бамбай булчирхайг удирддаг “хяналтын даавар” бөгөөд биеийн эрчим хүч, метаболизм, өсөлт, сэтгэл санаанд шууд нөлөөлдөг.
🧬 Пролактин гэж юу вэ?
* Пролактин бол өмнө тархины булчирхай (anterior pituitary) ялгаруулдаг бэлгийн даавар.
* Голлон хөхний булчирхайг өдөөдөг ба бусад олон физиологийн үүрэгтэй.
📌 Гол үүрэг
Эмэгтэйчүүдэд
1. Хөхөөр хооллох (лактаци)
- Хүүхэд төрсний дараа хөхний сүүг ялгаруулахад гол үүрэгтэй.
2. Сарын мөчлөгийг зохицуулах
- Өндгөвч, LH, FSH-ийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж, овуляци болон сарын мөчлөгийг түр хугацаанд саатуулдаг (төлөвлөгөөний бус жирэмсний үед).
Эрэгтэйчүүдэд
- Спермийн үйлдвэрлэлд бага хэмжээтэй нөлөөлдөг.
- Бэлгийн дуршил, сэтгэл санаанд нөлөөлдөг.
Бүх хүнд
- Дархлаа, ус ба электролитийн тэнцвэрт бага хэмжээгээр оролцдог.
- Стресс, унтах, биеийн нөхөн сэргэлтэд бага нөлөөтэй.
⚖️ Пролактиний түвшин алдагдвал
* Өндөр байвал (гиперпролактинеми)
- Сарын мөчлөг алдагдах, өндгөн эс гадагшлахгүй болох, бэлгийн дуршил буурах.
Эрэгтэйд: тестостерон буурч, бэлгийн сулрал үүсч болно.
- Хөхнөөс сүү гарах (галакторея) тохиолддог.
- Бага байвал (гипопролактинеми)
- Хөхөөр хооллох чадвар буурна.
- Цөөн тохиолдолд сарын мөчлөгийн хямрал үүсч болно.
👉 Товчхондоо: Пролактин бол хөхөөр хооллох болон нөхөн үржихүйд шууд нөлөөтэй даавар.
Эмэгтэйд сарын мөчлөг, лактаци, эрэгтэйд бэлгийн эрч хүчэнд нөлөөлдөг.
Дээрх дааврууд (эстроген, прогестерон, LH, FSH, пролактин, окситоцин, кортизол, TSH) бүгд тэнцвэртэй байвал эрүүл бие, сэтгэл санаа, нөхөн үржихүйд эерэг нөлөөтэй. Үүний тулд:
1️⃣ Хооллолт
- Өндөр сахар, боловсруулсан нүүрс ус багасгах → инсулин, кортизол, LH/FSH тэнцвэржүүлнэ.
- Бүхэл үр, жимс, хүнсний ногоо → эстроген ба прогестероныг дэмжих антиоксидант, фитоэстроген агуулдаг.
- Өөх, уураг хангалттай хэрэглэх → дааврын нийлэгжилт, сперм, өндгөн эсийн чанарыг дэмжинэ.
- Омега-3 өөх тос (самар, загас) → үрэвсэл багасгаж, дааврын мэдрэг чанарыг сайжруулна.
2️⃣ Дасгал хөдөлгөөн
- Иог, фитнес (алхалт, сэлэлт, дугуй унах) → инсулин, кортизол, TSH, эстроген, прогестероныг зохицуулна.
- Хүчний дасгал (жингийн дасгал, биеийн жингийн дасгал) → тестостерон, LH/FSH дэмждэг.
3️⃣ Стрессийг зохицуулах
- Бясалгал, амьсгалын дасгал, зөөлөн иог → кортизол бууруулж, окситоцин нэмэгдүүлнэ.
- Нойр сайжруулах → мелатонин, кортизол тэнцвэрждэг.
4️⃣ Нойр ба амралт
- 7–9 цагын нойр → дааврын нийлэгжилт (прогестерон, кортизол, тестостерон, пролактин) тогтворжино.
- Нойрыг тогтмол цагт унтах → TSH, LH/FSH-ийг зохицуулна.
5️⃣ Эрүүл зуршил
- Хэт архи, тамхи багасгах → LH, FSH, пролактин, кортизолд эерэг нөлөөтэй.
- Биеийн жин тогтвортой байлгах → инсулин, эстроген, прогестерон, тестостерон тэнцвэржих.
- Нийгмийн холбоо, хайртай хүмүүстэй харилцах → окситоцин нэмэгдүүлнэ.
💡 Товч дүгнэлт:
Дааврыг тэнцвэртэй байлгахын тулд хооллолт, дасгал хөдөлгөөн хийх, стресс багасгах, нойр, эрүүл зуршил гэсэн дөрвөн үндсэн зүйлд анхаарах хэрэгтэй.
