12/09/2025
20-д жилийн өмнөх яриаг: олоод, дахиад тавичихаж 🙂 энэ сайтынхан хэрэгт дуртай гэдэг н
Б.БОЛДСАЙХАН: Эмчийн хувьд миний олж авсан боловсролоор үхэл гэдэг бол маш энгийн. Ямар нэгэн биологийн биет эхээс төрөөд, амьдраад, эцэст нь дуусч бие нь задран бусдад тэжээл болдог. Бүр товчхоноор бол зүрх зогсоод хоёр минутаас дээш болоход тархи үхэхийг л хэлж байгаа юм. Оюун ухаан ч гэсэн тархины бүтээл юм бол тархитайгаа хамт дуусна. Энэ бол эмнэлгийн нарийн шинжлэх ухааны бүдүүлэг амархан тодорхойлолт.
Хувь хүний ойлголт маань эмчийнхтэйгээ зөрдөг. Энэ тухай их боддог, их уншсан. Эртний Сонсгоодоос авахуулаад Египетийн үхлийн ном, Свэдинборг, Моуди, Дантэ гээд би бүр багаасаа уншиж байсан. Гэхдээ үүнийг мэдсэн хүн бараг үгүй байх. Хүн өөрийнхөө үзээд туулсныг л мэддэг. Бид амьдарч яваа мөртлөө амьдралын тухай ч мэддэггүй шүү дээ. Тиймээс үзээгүй үхлийн тухай мэдэх бүр хэцүү. Миний дээр дурдсан хүмүүс амьдралын чинадад очоод, үхлийг үзэж ирээд бичсэн гэдэг болохоор надад сонирхолтой байсан. Үхэл гэж юу юм бэ гэдэгт шууд хариулахад хэцүү. Хүн төрөлхтөн үхлийн тухай таньж мэдээгүй байгаа учраас олон янзын ойлголт байдаг.
Зүрхний мэс засалч хүн өдөр бүр шахуу хүний зүрхийг түр зогсоож байгаад засч буцааж ажиллуулдаг. Хүнийг клиник үхэлд оруулж байгаад амьдруулна гэсэн үг. Хүний үхлийн тухай бодох нэг хэрэг. Өөрийн үхлийн тухай бодох бас өөр хэрэг. Би эмч хүнийхээ хувьд өчүүхэн алдаа гаргавал тэр хүн яг миний гар дор үхэх ёстой болдог. Тийм шийдвэрийг үргэлж гаргаж байгаа хүн үхлийн тухай бодохоос аргагүй.
Хүн ер нь үхлийн төлөө амьдардаг. Амьдралын төлөө үхдэг байх. Хүний үхэх агшны өмнөх цаг мөчүүд тоологдож байхад эргээд амьдралаа харахад харамсахааргүй байх ёстой гэж боддог. Байгалиас өөрт нь заяасан боломж, авъяас бүхнээ ашиглаад амьдарсан шиг амьдарчээ гэж бодох юм бол үхсэн шиг үхэж болох байх. Хэрвээ утгагүй, тэнэг, буруу амьдарсан бол Там гэдэг нь үхэхийн өмнөх тэр мөчүүдэд л байдаг байх. Эргээд харахад хамаг амьдралаа муу муухай юманд зарцуулсан байвал там гэдэг л тэр. Үхэх гээд орондоо хэвтэж байх тэр агшин бол хүний сэтгэлд байдаг хамгийн том эцсийн шүүх, эцсийн бясалгал биз. Тэгэхээр үхлийн тухай, амьдралын тухай ойлголт гэдэг чинь нэг зоосны хоёр тал шиг салгаж ойлгохын аргагүй юм. Амьдарч чадсан хүн үхэж чадна.
Хүн төрөлхтөн гараг ертөнц, атом, ген гээд ихэнх зүйлийг таньж мэдэж чаддаг. Харин үхлийн тухай, амьдралын тухай, өөрийнхөө мөн чанарын тухай танин мэдэж чаддаггүй.
Хүнийг бие, оюун ухаан, сэтгэл гурвын нэгдэл гэдэг. Би ч тэгж боддог. Бие, оюун ухаан нь байна. Гэтэл сүүлийн үед тэр сэтгэл гэдэг нь хаана оршдог юм, ямар мөн чанар, зүй тогтолтой юм гэж өөрөөсөө би их асуух болсон. Үхлийн тухай ярих гэхээр энэ тухай ярих хэрэгтэй болдог. Үхэхээр бие нь дуусдаг. Оюун ухааны тархи нь гашлахаар бас дуусдаг юм байна. Тэгвэл тэр сэтгэл нь хаачдаг юм. Хүмүүс асар ухаантай болоод хөгжчихсөн гээд байгаа мөртлөө өөрийгөө таньж мэдэж чаддаггүй.
Европын олон оронд ажиллаж байхад ная, ер гарчихсан хүмүүс үхлээс айдаг, зугатдаг тохиолдол олон байдаг. Амьдрал бол ингээд л надаар дуусдаг юм байна гэж бодоод хэдхэн хоног амьдрахын төлөө хүнд хагалгаанд ороод зовж шаналдаг. Гэтэл дорнын ард түмэн, ялангуяа монголчууд саяхныг болтол үхэж чаддаг байсан. Энэ бол маш сонирхолтой. Үхнэ гэдгээ мэддэг, хүлээн зөвшөөрдөг, тэрбайтугай бэлддэг байсан. Одоо бид нийгэм, улстөр, эдийн засгийн өөрчлөлтийг хийгээд яваа гэсэн мөртлөө тэр асар өндөр соёл маань өөрчлөгдөж байгаа нь харамсалтай. Одоо хүмүүс үхэж ч чадахаа больж байна. Муугаар хэлэх юм бол амьдарч ч чадахгүй, үхэж ч чадахгүй болж байгаа.
Нэгэнт л нүцгэн ирээд нүцгэн буцахаас хойш уул шиг алттай байгаад аваад явахгүй. Тэгэхээр сэтгэлийн амьдралаар илүү амьдрах хэрэгтэй болох нь. Гэтэл сэтгэл гэдэг чинь юу юм. Тэр нь ямар өнгөтэй, ямар аялгуутай, ямар жам ёстой, хаана байдаг ертөнц юм гэдгийг мэддэггүй. Өөрийгөө юм уу ертөнцийг танин мэдэх гэсэн хүний тархины оролдлого бол шинжлэх ухаан. Биеийнх бол ойлгомжтой амьтан шиг, харин сэтгэлийнх бол багаар бодоход урлаг гэж би ойлгодог. Итгэл, эр зориг, сайхан сэтгэл ч гэдэг юм уу сэтгэлийн атрибутууд оюуны логиктойгоо зөрдөг.
Манай аав их идеалист хүн байсан. Ер нь жараад оныхон тийм байсан байх. Надад их хэцүү үгийг аав хэлдэг байсан. Тэр нь хүний бүх юм сайхан байх ёстой гэж. Энэ нь хүний бие, сэтгэл, оюун ухаан нь сайхан байх ёстой гэсэн үг. Хүмүүсийн дотор ийм идеал байдаг. Энэ бол маш том, гоё идеал. Тиймээс монголчууд үхэлд бэлдэж чаддаг байсан юм. Эмэгтэй хүн илүү байгаллаг сэтгэлгээтэй, урлаг талдаа болохоор тийм зүйл бий. Зүрхний маш хүнд хагалгаанд орох гэж байгаа эмэгтэй хүн өглөө нь үсчин, гоо сайхан ороод дэрвийтлээ гоёчихоод ирдэг тохиолдол бий. Энэ нь надад их таалагддаг. Монголчуудын өндөр соёлын нэг жишээ нь энэ. Монголчууд амьдарч чаддаг, үхэж ч чаддаг байсан.
Би өдөр бүхэн үхэлтэй нүүр тулдаг гэж ярьдаг ч өөрөө үхэх дөхөж байж үхлийн тухай ойлголтыг гүнзгий мэдэрсэн. Тийм тохиолдол бий. Говь-Алтайд явж байгаад нэг удаа анафилактик шоконд орсон. Өөрөө эмч тулдаа, тэр үед сумын эмнэлэгт байсан тулдаа амьд үлдсэн байх гэж боддог. Эмч хүн хүнд тусламж үзүүлдэг шигээ өөртөө тусламж үзүүлдэг юм билээ. Ширээний хажууд зогсоод тариулж байсан хүн чинь шоконд ороод эхлэнгүүтээ ор руу хоёр алхаж очоод орон дээр унаж байгаа юм. Унахдаа албаар түрүүлгээ хараад, хөл гараа нугалчихсан. Төвийн эрхтнүүд рүүгээ цусаа хадгалах гэж байгаа нь тэр. Хэл ам нь ээдрээд мэдэгдэхгүй болсон хэрнээ тийм тариа хий гээд заагаад байгаа юм аа, бас. Ертөнц зүрхний лугшилтаар нарийсаад, нарийсаад л байдаг юм билээ.
Зургийн аппаратны өрц шиг л нарийссаар байгаад өчүүхэн нарийхан гэрэл үлдээд миний физик бие мэдрэмжгүй болчихсон. Тэгээд хав харанхуй хорвоотой намайг холбож буй өчүүхэн цагаан гэрэл байгаад байдаг. Тэр дотор миний ухамсар тасарч болохгүй гээд хичээгээд байдаг, тасрах л юм бол би үхнэ гээд. Эцсийн үлдсэн бүх юмаа шавхаад цагаан гэрлээ унтрааж ухамсар тасарч болохгүй гэдэг дээр л төвлөрч байсан. Тэгж байгаад өнөө цагаан гэрэл зүрхний цөөхөн үлдсэн лугшилтаар буцаж өргөссөөр гайгүй болсон. Дөнгөж нэг юм тультраад юм хэлдэг болонгуутаа “зураг авсан уу” гэж асуусан гээд намайг хүмүүс их шоолдог юм. Үхэж байсан зургаа харах нь л дээ.
Үхэж буй хүмүүсийг тэгтлээ зовж шаналж байгааг харсан удаагүй. Үхэл бол хамгийн богинодоо хоёр, гурван минут юм шиг боловч тэр хүндээ асар урт процесс. Бүх юм хамаагүй болоод, дотогшоо, өөр дотроо төвлөрөөд, тайван амгалан болоод дуусдаг байх. Яг нэг тийм хамгийн гүн гүнзгий бясалгалтай адилхан. Бид яах гэж бясалгадаг юм. Амьдралын болоод өөрийнхөө мөн чанарыг ойлгох гэж л бясалгадаг.
nio.mn
