27/09/2025
5 засал- Панчакарма- Таван үндсэн цэвэрлэгээний арга
Панчакарма (санскрит: pancha — «таван», karma — «үйлдэл») нь уламжлалт Аюрведийн гүн цэвэрлэгээний таван үндсэн арга юм. Эдгээр нь бие махбод дахь хорт бодис (ама)-г зайлуулж, хий шар бадганын (Вата, Питта, Капха) тэнцвэрийг сэргээх, эрүүл мэндийг бэхжүүлэх, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэгддэг.
1. Вамана (Vamana) — Эмчилгээний бөөлжүүлэх арга
Вамана нь бадганы илүүдлийг арилгахын тулд хэрэглэгддэг бөгөөд ходоод, амьсгалын замд хуримтлагдсан салстыг гадагшлуулна.
👉 Зохимжтой улирал: Хавар (3–5 сар) — өвлийн турш хуримтлагдсан бадгана хаврын дулаанд идэвхждэг тул энэ үед хамгийн үр дүнтэй.
Заалт:
• Архаг ханиалга, багтраа, гуурсан хоолойн үрэвсэл
• Харшил, хамрын дайвар хөндийн үрэвсэл
• Илүүдэл жин, салиа ихсэх
• Бадгана давамгайлсан арьсны өвчин
Процедур:
1. Бэлтгэл: хэд хоног шар тос уух, тосон иллэг болон уураар жин тавина.
2. Үндсэн үе: өвчтөнд бөөлжүүлэх эмийн ургамлын ханд (лицорицын үндэс, тусгай кашая гэх мэт) өгнө.
3. Бөөлжлийг дэмжихийн тулд бүлээн ус ууна.
4. Эмчийн хяналт дор олон удаагийн бөөлжилт хийгдэнэ.
5. Дараа нь амралт, шингэн хоол хэрэглэнэ.
Ашиг тус:
• Уушги, ходоод цэвэрлэнэ
• Амьсгал сайжирна
• Харшил, салиа буурна
2. Виречана (Virechana) — Эмчилгээний гүйлгэх арга
Виречана нь шарын илүүдлийг арилгаж, элэг, цөс болон нарийн гэдсийг цэвэрлэнэ.
👉 Зохимжтой улирал: Намар (9–10 сар) — зуны халуунаар хуримтлагдсан шар намрын сэрүүнд илүү сэдэрдэг тул энэ үед тохиромжтой.
Заалт:
• Ходоодны хүчил ихсэлт, гастрит
• Элэг, цөсний өвчин
• Арьсны өвчин (псориаз, экзема)
• Подагра, шамбарам
Процедур:
1. Бэлтгэл: шар тос уух, тосон иллэг, уураар жин тавих.
2. Үндсэн үе: өглөө өлөн дээр гүйлгэх ургамал (триврит, арагвадха, авипаттикар чурна) хэрэглэнэ.
3. Олон удаагийн гүйлгэлт явагдаж, эмч хяналт тавина.
4. Дараа нь будааны шөл, зутангаар эхэлж хоол хүнсээ аажмаар хэвийн болгоно.
Ашиг тус:
• Элэг, гэдэс цэвэрлэнэ
• Үрэвслийг намдаана
• Арьс, хоол боловсруулалт сайжирна
3. Басти (Basti) — Эмийн бургуй нь хийг эмчлэх хамгийн гол арга юм. Тосон болон хандтай бургуй хэрэглэнэ.
👉 Зохимжтой улирал: Өвөл (10–1 сар) — хий давамгайлдаг хуурай, хүйтэн улиралд хэрэглэхэд хамгийн сайн үр дүнтэй.
Заалт:
• Өтгөн хаталт
• Үе мөчний үрэвсэл
• Нурууны өвдөлт
• Мэдрэлийн өвчин
Процедур:
1. Бэлтгэл: хөнгөн хоол, тосон иллэг.
2. Тосон бургуй (Анувасан Басти): кунжутын тос, эмийн тос хэрэглэнэ.
3. Хандтай бургуй (Нируха Басти): трифала, дашамула гэх мэт ургамлын ханд хэрэглэнэ.
4. 8–30 хоногийн турш давтамжтай хийдэг.
5. Дараа нь амралт хэрэгтэй.
Ашиг тус:
• Өтгөн хаталтыг арилгана
• Үрэвсэл, өвдөлт намдаана
• Үе мөчний хөдөлгөөнийг сайжруулна
• Вата тэнцвэржүүлнэ
4. (Nasya) — Хамрын эмчилгээ
Насья нь толгой, хамрын хөндийг цэвэрлэх, дошийн илүүдлийг арилгах арга.
👉 Зохимжтой улирал: Хавар ба Намар — хамрын дайвар хөндийн үрэвсэл, харшил, толгойн өвчин сэдэрдэг үе тул илүү тохиромжтой.
Заалт:
• Хамрын дайвар хөндийн үрэвсэл
• Толгойн өвдөлт, мигрень
• Нүдний өвчин
• Үс уналт
Процедур:
1. Бэлтгэл: нүүр, хүзүүнд тосон иллэг, уураар жин тавих.
2. Хамраар эмийн тос (анутайлам, шар тос) дусаах.
3. Өвчтөн гүнзгий амьсгалж, илүүдэл салиа гаргана.
4. Дараа нь амралт, салхи, тоосноос зайлсхийх.
Ашиг тус:
• Хамрын хөндий цэвэрлэнэ
• Ой санамж, төвлөрөл сайжруулна
• Толгойн өвдөлт намдаана
• Дуу хоолой, хараа сайжруулна
5. Рактамокшана (Raktamokshana) — Цус цэвэрлэх нь цусны хорыг арилгаж, үрэвслийг намдаах арга юм.
👉 Зохимжтой улирал: Зун–Намрын эхэн (7–9 сар) — шар давамгайлах үед цус халж, арьсны өвчин, подагра сэдэрдэг тул үр дүнтэй.
Заалт:
• Арьсны өвчин (экзема, псориаз)
• Подагра
• Буйл, арьсны идээт үрэвсэл
• Питта давамгайлсан өвчин
Процедур:
1. Цус гаргах эмчилгээ хийнэ.
2. Уламжлалт аргаар эмнэлгийн пиявка хэрэглэдэг.
3. Зарим тохиолдолд арьс цоолж шивүүр хийж бага хэмжээгээр цус гаргана.
4. Зөвхөн эмчийн хяналт дор хийгдэнэ.
5. Дараа нь амралт, хөнгөн хоол хэрэглэнэ.
Ашиг тус:
• Үрэвслийг намдаана
• Арьсны байдлыг сайжруулна
• Цусны хор, халууныг бууруулна
• Питта тэнцвэржүүлнэ
Дүгнэлт
Панчакарма нь биеийг гүн цэвэрлэж, дошийн тэнцвэрийг сэргээдэг иж бүрэн систем юм. Эдгээр таван арга тус бүр нь өвчтөний биеийн онцлог, өвчний шинж тэмдгээс хамаарч сонгогддог. Үүний үр дүнд бие махбод цэвэршиж, эрч хүч нэмэгдэж, урт наслах үндэс бүрддэг.
Панчкарма – 5 засал
Дош – төлөв
Вата-хий
Питта-шар
Капха- бадгана
• Вамана – Бөөлжүүлгэ- Бадгана төлөвт зориулсан
• Виречана – Гүйлгэх-Шар төлөвт зориулсан
• Басти – Бургуй тавих, Бүдүүн гэдэс цэвэрлэх- Хий төлөвт зориулсан
• Насья – Толгой ба хүзүүний эмгэгт зориулсан
• Рактамокшана – Цус цэвэрлэх
Эдгээр таван засал нийлээд бие махбодийг цогцоор нь цэвэрлэж, тэнцвэржүүлэн сэргээх иж бүрэн системийг бүрдүүлдэг.
