19/08/2025
५० वर्ष को उमेर पश्चात स्वास्थ्यको लागि भिटामिन डीको महत्त्व हाम्रो सम्पूर्ण स्वास्थ्यको लागि अत्यन्त महत्वपुर्ण हुनेगर्दछ। यो भिटामिन लगभग नेपाली जनसंख्याको ९० प्रतिशत जनसंख्यामा न्यून स्तरमा पाइनुका साथै प्रौढ उमेरमा मांशपेशी , स्नायु स्वास्थ्य तथा जोर्नी स्वास्थ्य सम्बन्धि बहुतायत समस्याको प्रमुख कारक पनि हो। जानौं यस भिटामिनका प्रभाव तथा यसको कमीका कारणले हुने समस्याहरुको निवारणका आयुर्वेदिक उपायहरू
लेखक: पोखरा हेल्दि होम्स प्रा लि , इन्द्रमार्ग १० , पोखरा रंगशाला एक सम्पूर्ण आयुर्वेदिक चिकित्सालय तथा औषधालय
५० वर्षपछि किन भिटामिन डी अत्यावश्यक छ?
हाम्रो उमेर ५० वर्ष नाघेपछि शरीरमा धेरै परिवर्तनहरू आउँछन्। चयापचय (मेटाबोलिज्म) ढिलो हुन्छ, हाडहरू कमजोर हुन थाल्छन्, र जोर्नीहरूमा दुखाइ र अकडाहट बढ्न सक्छ। यस अवस्थामा भिटामिन डी एकदमै महत्त्वपूर्ण हुन्छ, जसलाई "सूर्यको भिटामिन" पनि भनिन्छ। यसले हाड मात्र होइन, जोर्नीको लचकता, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता, मांसपेशीको बल, र मनोदशामा पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
भिटामिन डी र जोर्नी स्वास्थ्यको सम्बन्ध
जोर्नीको दुखाइ कम गर्छ: भिटामिन डीको कमीले जोर्नी दुख्ने, अकडिने र ओस्टियोआर्थराइटिस (जोर्नीको घिस्रिने रोग) र रुमेटोइड आर्थराइटिस (जोर्नीको सूजन) जस्ता समस्याहरू बढाउँछ।
कार्टिलेज (जोर्नीको मुलायम भाग) को स्वास्थ्य कायम राख्छ: यसले जोर्नीबीचको मुलायम टिस्यु (कार्टिलेज) लाई स्वस्थ राख्छ, जसले जोर्नीको घिस्रिने जोखिम कम गर्छ।
लड्ने र हाड भाँचिने जोखिम कम गर्छ: पर्याप्त भिटामिन डीले मांसपेशीको बल र सन्तुलन सुधार्छ, जसले गर्दा लड्ने र हाड भाँचिने जोखिम कम हुन्छ।
क्याल्सियमको अवशोषण बढाउँछ: भिटामिन डी बिना शरीरले क्याल्सियम राम्ररी अवशोषित गर्न सक्दैन, जसले गर्दा हाडहरू कमजोर हुन्छन् र भाँचिने जोखिम बढ्छ।
भिटामिन डीका अन्य स्वास्थ्य लाभहरू
रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ: संक्रमण र दीर्घकालीन रोगहरूबाट बचाउँछ।
मुटुको स्वास्थ्य सुधार्छ: रक्तचाप नियन्त्रण गर्न र मुटुको रोगको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्छ।
मनोदशा सुधार्छ: भिटामिन डीको कमीले डिप्रेसन र स्मरणशक्ति कमजोर हुन सक्छ, विशेष गरी बुढ्यौलीमा।
भिटामिन डीको कमी: समस्या र समाधान
सूर्यको प्रकाश भिटामिन डीको मुख्य स्रोत हो, तर आधुनिक जीवनशैलीले हामीलाई धेरै समय घरभित्र राख्छ। लामो समय काम गर्नु, प्रदूषण, र छालाको उमेरसँगै भिटामिन डी उत्पादन कम हुनाले ५० वर्षपछि यसको कमी हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
भिटामिन डीको कमीका लक्षणहरू
थाक्ने र मांसपेशी कमजोर हुने
हाड र जोर्नी दुख्ने
बारम्बार संक्रमण हुने
घाउ ढिलो निको हुने
आयुर्वेदिक उपायहरू: भिटामिन डी बढाउने प्राकृतिक तरिकाहरू
आयुर्वेद, प्राचीन भारतीय चिकित्सा पद्धति, भिटामिन डीको मात्रा बढाउन जडीबुटी, आहार, र जीवनशैली परिवर्तनको सुझाव दिन्छ।
१. आयुर्वेदिक जडीबुटी र सप्लिमेन्टहरू
अश्वगन्धा: हाडको स्वास्थ्य सुधार्छ र सूजन कम गर्छ।
गुग्गुल: जोर्नीको स्वास्थ्य र शरीरको विषाक्त पदार्थ निकाल्न मद्दत गर्छ।
सिजन (मुनगा): भिटामिन डी र क्याल्सियमले भरिपूर्ण, हाडको बल बढाउँछ।
कोड लिभर तेल (आयुर्वेदिक रूपमा): प्राकृतिक रूपमा भिटामिन डी र ओमेगा-३ फ्याटी एसिड पाइन्छ।
२. वनस्पति स्रोतबाट भिटामिन डी लिने तरिकाहरू
जसले सूर्यको प्रकाश पर्याप्त पाउँदैनन्, उनीहरूका लागि यी खाद्यपदार्थहरू उपयुक्त छन्:
घाममा सुकाइएका च्याउ: प्राकृतिक रूपमा भिटामिन डी उत्पादन गर्छन्।
भिटामिन डी युक्त वनस्पति दूध: बदाम, सोया, वा ओट्सको दूधमा भिटामिन डी मिसाइएको हुन्छ।
तिल : हाडको बल र जोर्नीको लचकता बढाउँछ।
३. आयुर्वेदिक जीवनशैलीका सुझावहरू
बिहानको सूर्यप्रकाश: दैनिक १५–२० मिनेट बिहानको घाममा बस्नाले भिटामिन डीको मात्रा बढ्छ।
तेलले मालिस (अभ्यङ्ग): नरम तिल वा नारियलको तेलले मालिस गर्नाले रगतको संचार र जोर्नीको लचकता सुधार्छ।
योग र हल्का व्यायाम: भुजङ्गासन (सर्पासन) र वृक्षासन (रुखासन) जस्ता योगासनले हाड र जोर्नीलाई बलियो बनाउँछ।
तपाईंको शरीरको प्रकारअनुसार जडीबुटीको मिश्रण।
भिटामिन डी युक्त खानपानको सुझाव।
पञ्चकर्म (शरीर शुद्धिकरण) थेरापीले पोषक तत्वको अवशोषण सुधार्छ।
आयुर्वेदिक परामर्शको भूमिका
पोखरा हेल्दि होम्सले तपाइलाई आयुर्वेदिक चिकित्सकिय परामर्श दिँदा तपाईंको शरीरको प्रकार (दोष) र स्वास्थ्य अवस्थाअनुसार व्यक्तिगत सुझाव दिने गर्दछ।
जोर्नी र हाडको स्वास्थ्यको लागि समग्र दृष्टिकोण
५० वर्षपछि भिटामिन डी स्वस्थ बुढ्यौलीको लागि अत्यावश्यक छ। सूर्यको प्रकाश मुख्य स्रोत भए पनि, आयुर्वेदिक जडीबुटी, सप्लिमेन्ट, र जीवनशैली परिवर्तनले यसको कमी पुर्याउन मद्दत गर्छ। आधुनिक विज्ञान र प्राचीन ज्ञानको संयोजनले तपाईंको जोर्नी स्वस्थ राख्न, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन, र सक्रिय जीवन बिताउन मद्दत गर्छ।
विशेषतः ५० वर्षपछि स्वास्थ्यका लागि प्रमुख आयुर्वेदिक जडीबुटीहरू
१. अश्वगन्धा (Ashwagandha)
लाभ: शारीरिक र मानसिक तनाव कम गर्छ, मांसपेशी र जोर्नीको बल बढाउँछ, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता सुधार्छ।
सेवन विधि: दूध वा पानीमा मिसाएर पिउन सकिन्छ।
२. गुग्गुल (Guggulu)
लाभ: जोर्नीको दुखाइ र सूजन कम गर्छ, शरीरको विषाक्त पदार्थ निकाल्छ, रक्त संचार सुधार्छ।
सेवन विधि: आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार सेवन गर्नुहोस्।
३. सिजन (मुनगा) (Moringa)
लाभ: भिटामिन डी, क्याल्सियम र एन्टिअक्सिडेन्टले भरिपूर्ण, हाड र जोर्नीलाई बलियो बनाउँछ।
सेवन विधि: सिजनको पात वा फूलको पाउडर सूप वा दालमा मिसाएर खान सकिन्छ।
४. हल्दी (Turmeric)
लाभ: शक्तिशाली एन्टिइन्फ्लेमेटरी गुणले जोर्नीको दुखाइ र सूजन कम गर्छ, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
सेवन विधि: दूधमा मिसाएर (हल्दी दूध) पिउन सकिन्छ।
५. त्रिफला (Triphala)
लाभ: पाचन क्रिया सुधार्छ, शरीरको विषाक्त पदार्थ निकाल्छ, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
सेवन विधि: राति पानीमा भिजाएर बिहान खाली पेट सेवन गर्नुहोस्।
६. शतावरी (Shatavari)
लाभ: हर्मोन सन्तुलन कायम राख्छ, हाड र जोर्नीलाई बलियो बनाउँछ, रक्त शुद्धिकरण गर्छ।
सेवन विधि: दूध वा पानीमा मिसाएर पिउन सकिन्छ।
७. अदुवा (Ginger)
लाभ: जोर्नीको दुखाइ र सूजन कम गर्छ, रक्त संचार सुधार्छ, पाचन क्रिया राम्रो बनाउँछ।
सेवन विधि: चिया वा खानामा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
अधिक फाइदा लिनको लागि असल तरिकाले सेवन गर्नुपनि आवश्यक रहन्छ
यी जडीबुटीहरू तथा आयुर्वेदिक सप्लिमेन्टहरु सेवन गर्नु अघि दक्ष आयुर्वेदिक चिकित्सकसँग सल्लाह अवश्य लिनुहोस्, विशेष गरी यदि तपाईंसँग पहिले नै कुनै स्वास्थ्य समस्या छ भने त यो कदम अत्यन्त आवश्यक पनि हो । दक्ष चिकित्सकले तपाईंको शरीरको प्रकार (दोष) अनुसार उपयुक्त मात्रा र विधि सुझाउन सक्छन्। आयुर्वेदिक औषध तथा सप्लिमेन्टहरुको नियमित सेवनले तपाईंको जोर्नी स्वास्थ्य, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता र समग्र स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउन मद्दत गर्छ। तपाईंले यी मध्ये कुनै जडीबुटी प्रयोग गर्नुभएको छ? तपाईंको अनुभव हामीलाई साझा गर्नुहोस् !
