21/08/2025
Endometrioza to przewlekła, zależna od estrogenu choroba charakteryzująca się obecnością komórek nabłonka i/lub podścieliska przypominających endometrium poza endometrium i mięśniówką macicy, zazwyczaj z towarzyszącym procesem zapalnym, określanym jako zmiany endometriozowe.
Około 10% kobiet w wieku rozrodczym na świecie choruje na endometriozę, w tym prawie 9 milionów w USA. Szacuje się, że na endometriozę w Polsce choruje około 2 do 3 milionów kobiet. Dokładne dane są trudne do ustalenia, ponieważ endometrioza często pozostaje nierozpoznana.
Około 90% kobiet, u których zdiagnozowano endometriozę, odczuwa ból miednicy, 50% zgłasza umiarkowane lub silne zmęczenie, a 26% doświadcza niepłodności. Kobiety z bólem miednicy związanym z endometriozą zgłaszały znacząco gorszą jakość życia związaną ze zdrowiem oraz zaburzenia zdrowia psychicznego, funkcji seksualnych i wydajności pracy w porównaniu z kobietami bez endometriozy. Endometrioza odpowiada za około 78 miliardów dolarów rocznych kosztów opieki zdrowotnej w USA, wliczając leczenie i absencję w pracy.
Diagnoza endometriozy jest często opóźniona. Przegląd systematyczny 17 badań obserwacyjnych (liczba obserwowanych kobiet to 28 389) wykazał, że od wystąpienia objawów do diagnozy upływa od 5 do 12 lat. Większość kobiet jest badana przez co najmniej 3 lekarzy przed otrzymaniem diagnozy endometriozy, a od pierwszej konsultacji do diagnozy upływa od 0,3 do 8,6 lat.
Czynniki ryzyka endometriozy obejmują obturacyjną anomalię Müllera (wada macicy powodująca zablokowanie odpływu krwi miesięcznej), która jest związana z 47% częstością występowania endometriozy. Inne czynniki ryzyka obejmują wystąpienie pierwszej miesiączki przed 12. rokiem życia, przerwy w cyklach menstruacyjnych krótsze niż 28 dni, niższy wskaźnik masy ciała (BMI) oraz nierództwo. Badania bliźniąt szacują dziedziczność endometriozy na około 50%.
Leczenie endometriozy
Zgodnie z wytycznymi pacjentom można zaproponować niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w przypadku bólu związanego z endometriozą; NLPZ można stosować samodzielnie lub w połączeniu z leczeniem hormonalnym.
Leczenie hormonalne, które można rozpocząć w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, jest leczeniem pierwszego rzutu zalecanym przez międzynarodowe wytyczne. Wszystkie terapie hormonalne mają na celu leczenie zależnej od steroidów płciowych patofizjologii endometriozy poprzez hamowanie aktywności jajników i tworzenie środowiska hipoestrogennego (czyli niedoboru estrogenów), co może prowadzić do regresji zmian endometrialnych.
Leczenie hormonalne pierwszego rzutu obejmuje skojarzone środki antykoncepcyjne estrogenowo-progestagenowe lub progestageny, leczenie hormonalne drugiego rzutu obejmuje agonistów i antagonistów hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH), a leczenie hormonalne trzeciego rzutu obejmuje inhibitory aromatazy.
Około 25% do 34% kobiet z endometriozą doświadcza nawracającego bólu miednicy w ciągu 12 miesięcy od zaprzestania terapii hormonalnej, a częstość nawrotów bólu jest prawdopodobnie wyższa wraz z dłuższym okresem przerwy w terapii hormonalnej. Mimo podobnej skuteczności leków hormonalnych, indywidualne reakcje są różne, co często wymaga wypróbowania różnych leków w obrębie tej samej grupy lub pomiędzy grupami, aby osiągnąć optymalną kontrolę objawów i zminimalizować działania niepożądane, takie jak krwawienie międzymiesiączkowe.
Międzynarodowe wytyczne zalecają oferowanie operacji jako opcji leczenia bólu związanego z endometriozą, jeśli leczenie farmakologiczne jest przeciwwskazane, nieskuteczne lub ma niedopuszczalne działania niepożądane. Operację należy rozważyć u pacjentek z endometriozą jajnika dowolnej wielkości, która wykazuje cechy złośliwości lub jest duża (>5 cm), ze względu na niskie prawdopodobieństwo wyleczenia za pomocą leczenia hormonalnego i ryzyko skrętu jajnika. Zgodnie z opinią ekspertów, chirurgiczne usunięcie ognisk endometriozy powinno być przeprowadzane w przypadku głębokiej endometriozy powodującej krwiomocz, niedrożność dróg moczowych lub jelit.
U pacjentek z endometriozą ryzyko zachorowania na raka jajnika w ciągu całego życia jest większe w porównaniu z częstością występowania tego nowotworu u wszystkich kobiet wynoszącą około 1,1%. Metaanaliza 24 badań wykazała, że ryzyko rozpoznania któregokolwiek rodzaju raka jajnika u pacjentek z endometriozą jest o 93% wyższe.
Podsumowanie
Endometrioza jest częstą przyczyną bólu miednicy, dotykającą około 10% kobiet w wieku rozrodczym. Leczeniem pierwszego rzutu u kobiet, które nie planują natychmiastowej ciąży, jest supresja hormonalna, w tym stosowanie złożonych środków antykoncepcyjnych estrogenowo-progestagenowych lub progestagenów. Chirurgiczne usunięcie ognisk endometriozy może być przeprowadzone, jeśli terapie hormonalne są nieskuteczne lub przeciwwskazane, a histerektomia [usunięcie macicy] może być rozważona, jeśli leczenie farmakologiczne i chirurgiczne usunięcie ognisk nie złagodzą objawów. Leczenie powinno być oparte na preferencjach pacjentki, nasileniu objawów i celach dotyczących płodności, które mogą zmieniać się w ciągu życia.
Od 1 lipca 2025 r. będzie funkcjonował zupełnie nowy model opieki dla polskich kobiet, będący odpowiedzią na potrzeby kobiet, którym endmoetrioza utrudnia, a nawet uniemożliwia codzienne funkcjonowanie.
Nowy model opieki to bezpłatny dostęp do diagnostyki tej przewlekłej choroby. Obejmuje leczenie - zarówno zachowawcze, operacyjne i pooperacyjne zaawansowanej endometriozy, w tym leczenie endometriozy poza układem rozrodczym, w zależności od wskazań medycznych.
Leczenie operacyjne prowadzone będzie w wyspecjalizowanych ośrodkach z największym doświadczeniem w tym zakresie oraz spełniających określone wymagania co do wyposażenia w sprzęt i aparaturę medyczną. Efekty leczenia będą monitorowane. Pacjentkom, w zależności ich od potrzeb, zapewnione zostaną: fizjoterapia, wsparcie psychologiczne, konsultacje dietetyczne.
