Dr. Mustafa M. Ahmed

Dr. Mustafa M. Ahmed Dhakhtar ku takhasusay cudurada caruurta iyo daaweyntooda.

Carruurta qaba Ootiismka (Autism Spectrum Disorder (ASD) waxay inta badan la kulmaan caqabado dhanka cuntada iyo nafaqad...
09/09/2025

Carruurta qaba Ootiismka (Autism Spectrum Disorder (ASD) waxay inta badan la kulmaan caqabado dhanka cuntada iyo nafaqada ah. Caqabadahani waxa ay noqon karaan kuwo la xidhiidha diidmada cunnada (food refusal), cuntooyinka oo ay kala doortaan oo ay ku eekaadaan hal cunto oo kaliya (Selective eating) iyo xasaasiyad dhadhanka iyo urta, ama dhibaatooyin caloosha iyo dheefshiidka ah. Arrimahaas oo dhan waxa ay keeni karaan in ilmaha ay ka maqnaadaan fiitamiinno iyo macdano muhiim ah oo jidhkiisu u baahan yahay si uu u koro.

Daraasado badan ayaa muujiyay in carruurta Autismka qaba ay leeyihiin fiitamiinada oo ku yar iyo nafaqadooda oo hoosaysa, kuwaas oo saameeya caafimaadka lafaha, maskaxda, difaaca jidhka, iyo awoodda waxbarasho. Waxaa ka mid ah fiitaminada aadka u yaraada Vitamin D, Vitamin A, B-Vitamins (B6, B12, Folate), Vitamin E iyo C, iyo macdano muhiim ah sida Calcium, Iron, Zinc, iyo Magnesium. Marar badan waxa ku dhacda in in ka badan hal fiitamiin iyo macdan ka yar tahay isku hal mar oo ilmuhu khatar gasho noloshiisa (multiple deficiencies).


Vitamin D

Vitamin D waa mid ka mid ah fiitamiinada ugu badan ee ka yaraada carruurta Autismka qaba sababatoo ah waxa lagu hayaa caruurtan guryaha oo badanka ma arkaan qoraxda. Waxaaay yeeshaan caruurtani dhibaatooyin lafaha ah sida lafaha oo jilicsan (rickets) iyo dhaawac ku yimaadda caafimaadka lafaha. Sidoo kale, Vitamin D wuxuu door muhiim ah ku leeyahay nidaamka difaaca, waxaanay u nuglaadaan cudurada oo si sahlan ayay xanuunadu ugu dhacaan.

Vitamin A

Vitamin A wuxuu muhiim u yahay caafimaadka indhaha, difaaca jirka iyo kobaca unugyada. Carruurta Autismka qaba oo aan helin Vitamin A ku filan waxay halis ugu jiraan aragga oo daciifa, infekshanno soo noqnoqda iyo caafimaad darro guud oo jidhka ah.

B-Vitamins (B6, B12, Folate)

Fiitamiinada B du waxay laf-dhabar u yihiin shaqada maskaxda iyo samayska unugyada dhiigga cas. Marka ay yaraadaan waxay sababaan dhiig-yaraan (anemia), dhibaatooyin xagga waxbarashada iyo xusuusta, iyo xitaa dhibaatooyin ku saabsan habdhaqanka ilmaha. Carruurta Ootiismka hadii aanay helin B-vitamins ku filan waxay noqon karaan kuwo si degdeg ah u daala ama u nuglaada dhibaatooyin maskaxeed.

Vitamin E iyo C

Labadan fiitamiin waxay yihiin antioxidants muhiim ah oo jirka ka ilaaliya waxyeellada ka dhalata dhaawaca soo gaadha unugyada (free radicals). Marka ay is dhimaan waxay daciifa awoodda difaaca jidhka, taas oo ilmaha ka dhigaysa mid si fudud u xanuusada, isla markaana wakhti ay ku qaadato bogsashada iyo caafimaadka guud.

Macdanta Yaraata

Marka laga soo tago fiitamiinada, macdanta qaar ayaa sidoo kale ka yaraata carruurta Ootismka (Autism). Calcium iyo Iron ayaa ka mid ah kuwa ugu badan. Calcium waa laf-dhiska ugu weyn , halka Iron uu muhiim u yahay samayska dhiigga. Haddii ay yaraadaan, waxaa dhaca laf jilicsanaan iyo dhiig-yaraan (anemia). Sidoo kale, Zinc iyo Magnesium oo door weyn ku leh horumarka maskaxda, awoodda xusuusta iyo shaqada difaaca ayaa inta badan yaraada. Taasi waxay sababtaa daal joogto ah, awooda Maskaxdu ku barato xirfadaha oo liidata iyo xusuus daciif ah.

Talooyin Waalidiinta

Si looga hortago saameyntan, waalidiintu waa in ay ku dadaalaan in ilmaha la siiyo cunto kala duwan, iyagoo tartiib tartiib u siinaya kolba cuntada cusub oo aan ku qasbayn. Waxaa muhiim ah in waalidiintu la tashadaan dhakhaatiirta si loo qiimeeyo baahida gaarka ah ee ilmaha. Haddii loo baahdo, fiitamiinada iyo macdanta dheeraadka ah waa in lagu daraa talo caafimaad kaddib, si looga fogaado waxyeello si aan loo siin xad dhaaf. Dulqaad iyo joogteyn ayaa lagama maarmaan u ah, maadaama carruurta autismka qaba ay u baahan yihiin wakhti badan in la baro si ay ula qabsadaan kolba cuntada ku cusub.

DR.MUSTAFA M.Ahmed
MBBS,MD (Pediatrician)

fans

27/08/2025

Su,aalaha Dadweynaha... Barnaamijka Caafimaadka.

10/08/2025

Muhimada Naas nuujinta

  Caanaha warshadaysan ee Beddelka Naaska waa Caqabad Caafimaad oo Korniinka Ilmaha Khatar galinkarta  waa tiirka koowaa...
04/08/2025

Caanaha warshadaysan ee Beddelka Naaska waa Caqabad Caafimaad oo Korniinka Ilmaha Khatar galinkarta

waa tiirka koowaad ee caafimaadka ilmaha iyo hooyada. Waa nafaqo buuxda oo aan la beddeli karin, waxaanay ka kooban yihiin nafaqo, difaac jidhka ah, iyo maado kasta oo korriinka caawiya. Waa xuquuq caafimaad, waana mas’uuliyad bulsho. QURAANKA ilaahay SWT wuxuu ku sheegay inay hoiyooyinku nuujiyaan ilmaha muddo 2 sano oo buuxda. Waa xikmad Rabaani ah.

Hay’adaha caalamiga ah sida WHO iyo UNICEF waxay sheegaan in ilmaha la siiyo caanaha naaska lixda bilood ee ugu horreeya kaliya, kadibna la sii wado ilaa labo sano iyadoo lagu darayo cuntooyin kale oo ilmaha ku habboon.

Si kastaba ha ahaatee, xilligan oo ah Todobaadka Naasnuujinta Adduunka (1–7 Agoosto), waxaa si isa soo taraysa u muuqda suuqgeyn toos ah iyo mid dadban oo lagu baahinayo caanaha warshadaysan ee loogu talagalay beddelka naaska, taasoo si toos ah uga hor imanaysa himilada naasnuujinta dabiiciga ah, dhaawacna ku ah caafimaadka ilmaha iyo kalsoonida hooyada.

laga arkayaa isbitaallada hortoodaiyo meelaha hooyooyinka booqdaan:

waaweyn oo lagu xayaysiinayo caano warshadaysan(formula milk) oo lagu sheegayo inay Naaska hooyada u badalayaan.

hooyooyin loogu geeyo caano bilaash ah iyo xafaayado xarumaha caafimaadka iyo guryaha iyadoo loo samaystay kooxo abaabulan oo Caanaha Naaska la dagaalamaya si caanuhu u socdaan.

iyo farmashiyeyaasha oo si toos ah u xayaysiiya caanaha beddelka naaska.

Tani waxay jabinaysaa xeerar caalami ah iyo danta caafimaad ee dhallaanka.

jira Xeer Caalamiya ah ee Mamnuucaya Suuqgeynta Caanaha Beddelka Naaska oo la yidhaa International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes (WHO, 1981)

5.1: should be no advertising or other form of promotion to the general public of products within the scope of this Code.
6.2: facility of the health care system should be used for the purpose of promoting infant formula...
7.3: financial or material inducements to promote products... should be offered by manufacturers or distributors to health workers.

5.1: Ma jiri karto in wax xayeysiin ama suuqgeyn toos ah loo sameeyo dadweynaha guud caanaha warshadaysan ee badalka naaska.

6.2: caafimaadka looma oggola in loo adeegsado xayeysiinta caanaha beddelka naaska.

7.3: Ma jiri karto in shirkadaha ama wakiiladoodu siiyaan agab, hadyad, ama dhiirrigelin dhaqaale shaqaalaha caafimaadka si loogu suuqgeeyo alaabtooda.

waxaa saxeexay dhammaan waddamada xubnaha ka ah WHO—waxaana la gudboon Wasaarada Caafimaadka in si buuxda u meelmariso, dhaqangeliso, lana socoto jebinta lagu arko gudaha isbitaallada iyo suuqyada caafimaadka.

Xayaysiisyadaa is daba jooga ah iyo abaabulkaa lagu qaybinayo caano iyo xafaayado bilaashka ah waxay saameyn ku yeesheen.

1. Hooyooyinka: Waxaa abuurmay kalsooni darro oo ay ka qabaan naasnuujinta, iyagoo moodaya in caanaha formula ay ka fiican yihiin caanahooda dabiiciga ah.

2. Carruurta: Marka hooyada oo naaska siisa ilmaha ay xayaysiisyadani badalaan maskaxdeda, waxay degdeg ugu badashaa caano warshadaysan (formula milk) taasoo keenta:

darro
dheefshiidka ah sida shuban ama calool taag
oo gaabis ah
dhaqaale oo joogto ah oo aanay awoodin qoysku



1. Xeerka WHO
Wasaaradda caafimaadka iyo golayaasha sharci-dejinta waa in ay ansixiyaan oo ay dhaqangeliyaan xeerka caalamiga ah ee WHO si suuqgeynta sharci-darrada ah loo joojiyo.

2. Xayeysiinta Formula Milk
Caanaha formula waa in laga mamnuuco xayeysiintooda meelaha hooyooyinka cusub joogaan, gaar ahaan xarumaha caafimaadka iyo farmashiyeyaasha.

3. Wacyigelinta Naasnuujinta
Hooyooyinka waa in loo fidiyo taageero caafimaad, oo si cilmiyaysan loo fahamsiiyo faa’iidooyinka naasnuujinta, loogana fogaado in la khaldo.

Haddii aan rabno caruur caafimaad qabta, waa in aan ilaalinaa xuquuqda ilmaha ee ah in la siiyo caanaha naaska, laguna dhiirigaliyo hooyada inay Caanaha Naaska u joogtayso ilmaha.

Dr. Mustafa M. Ahmed
and Child Health specialist
(DHAKHTARKA TAKHASUSKA DAAWEYNTA CUDURADA CARUURTA)

Nerium oleander waa geed ubaxle oo somalidu aad uga beerato guryaha.Hadaba Geedkan waxa uu leeyahay sun gaar ah oo saame...
02/08/2025

Nerium oleander waa geed ubaxle oo somalidu aad uga beerato guryaha.
Hadaba Geedkan waxa uu leeyahay sun gaar ah oo saameyn halis ah ku yeelata wadnaha, maskaxda, dheefshiidka, iyo neerfayaasha qofka ama xoolaha cuna.

Sunta Nerium oleander waxay sababtaa:

1. (Cardiotoxicity):

Sunta ku jirta (oleandrin) waxay carqaladayn kartaa garaaca wadnaha, iyadoo keeni karta:

- Wadne garaac gaabis ah (bradycardia)

- Wadne garaac aan caadi ahayn (arrhythmias)

- Wadne istaaga (cardiac arrest)

2. Dhibaato dheefshiidka:

Matag, Shuban, Calool xanuun iyo yalaalugo

3. Dhibaato neerfaha:

Madax xanuun, Aragga oo daciifa, Suuxdin, Dhimasho haddii aan si degdeg ah loo daweyn

4. Korodhka potassium-ka dhiigga (Hyperkalemia):
Taas oo sii khatar gelisa shaqada wadnaha

👦 Wiil 6 jir ah oo yeeshay in ka badan 8 jeer caabuq dhagaha ah iyo 3 jeer oo uu haleelay oof-wareen (pneumonia) tan iyo...
02/08/2025

👦 Wiil 6 jir ah oo yeeshay in ka badan 8 jeer caabuq dhagaha ah iyo 3 jeer oo uu haleelay oof-wareen (pneumonia) tan iyo xilliga dhallaanka.

Qanjidhada dhuunta (tonsils) iyo qanjidhada hoos yimaada maqaarka (lymph nodes) lama dareemi karo (ma muuqdaan).

Tallaalkii la siyay waxba k**a tarayo. (xasuus la’aan difaac).

Natiijooyinka Baadhitaanka:

Hoos u dhac dhammaan unugyada difaaca ee IgG, IgA, IgM

Unugyada CD19⁺ B-cells: Ma jiraan

Cillad ku dhacday hidde-sidaha BTK (Bruton Tyrosine Kinase gene)

Dhiiggu tilmaamayaa:

- Xanuunkan waxa la yidhaa X-linked Agammaglobulinemia (XLA)

Ama: Bruton Agammaglobulinemia


BTK waa hidde-side muhiim u ah koritaanka iyo bislaanshaha unugyada difaaca ee B-cells.

Marka BTK uu cilad galo, B-cells ma bislaadaan → waxaa yaraada/baaba’a sameynta difaac (antibodies).

Waa xanuun ku dhaca wiilasha oo hidde ahaan ugu gudba dhinaca X-linked (hooyada ayay ka yimaadaan).

Qanjidhada dhuunta iyo maqaarka hoosteeda lama arko sababtoo ah unugyada B-cells ma jiraan.

Tallaalada carruurnimada waxba saamayn kuma yeeshaan sababtoo ah difaaca jirka ayaa daciif ah.

Daawaynta

- In la siiyo difaac-diyaarsan (IVIG – Immunoglobulin) si joogto ah nolosha oo dhan

- Daawaynta degdegga ah ee caabuqyada marka la arko calaamado

- Ka fogaanshaha tallaalada nool (live vaccines) sida MMR, OPV, BCG. Waayo iyagaaba xanuunkii keenaya.

Xanuunkan wuxuu u baahan yahay in h**e loo ogaado, daryeel joogto ah, iyo in laga warqabo caabuqyada joogtada ah ee dhallaanka."

Hargeisa, SomalilandMaalmaha shaqada: Sabti---Arbaca
30/07/2025

Hargeisa, Somaliland
Maalmaha shaqada: Sabti---Arbaca

22/06/2024

Herbes labialis

Ibuprofen Induced Gastric ulceration5 years old child presented with hemetemesis/melena.He was transfused twice.He was g...
04/05/2024

Ibuprofen Induced Gastric ulceration

5 years old child presented with hemetemesis/melena.He was transfused twice.He was given ibuprofen in high doses for fever.Endoscopy showed multiple ulcers with active oozing of blood in the fundal region of stomach.haemostasis achieved by inj.adrenaline in the ulcer base.

Take Home Message: Kindly prescribe paracetamol instead of ibuprofen for fever to avoid this catastrophe
-------------------------------------------------------------------------'
Ilmo yar oo 5 jir ah ayaa wuxuu yeeshay Matag dhiig la socdo/iyo Saxaro dhiiga.Laba jeer ayaa dhiig lagu shubay. Waxay Hooyadu sheegtay in uu lahaa xumad/Qandho kadibna la siiyay ibuprofen qiyaas aad u sareysa.

FARIIN ku socota Bahda Caafimaadka: Fadlan Ilmaha u qor paracetamol bedelka ibuprofen marka ilmuhu Xumad yeesho si looga fogaado masiibadan.

13/04/2024
Orbital CellulitisWaa caabuq ku dhaca  murqaha isha ku wareegsan. Wuxuu saameeyaa daboolka indhaha, sunnayaasha, iyo dha...
30/01/2024

Orbital Cellulitis

Waa caabuq ku dhaca murqaha isha ku wareegsan. Wuxuu saameeyaa daboolka indhaha, sunnayaasha, iyo dhabannada. Waxa laga yaabaa inay si lama filaan ah u bilaabato ama ay keento caabuq si tartiib tartiib ahna uga sii daro. Waa caabuq halis ah, kaas oo sababi kara dhibaatooyin waara.
Waxa uu ka bilaabmaa caabuq sanka ah ee uu keeno bakteeriyada loo yaqaanHaemophilus influenza. Infekshanku wuxuu aad ugu badan yahay carruurta yaryar ee da'doodu ka yar tahay 5 sano.

Waxa keena saddex bakteeriyo oo kala ah (Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, iyo beta-hemolytic streptococci).
Caabuqan hadii aan si dhakhsa ah loo dawayn waxa uu horseedi karaa dhibaatooyin aragga ah ama indho la'aan.

Calaamadaha uu yeesho waxaa ka mid ah:

* Barar xanuun badan oo ah daboolka sare iyo kan hoose ee isha ah, wuxuuna gaadhi karaa sunniyaha iyo dhabanka
* Indho bararsan
* Aragga oo yaraada
* Xanuun marka isha ilmuhu dhaqdhaqaajiyo
* Qandho ama Xumad, badan oo gaadhaysa102°F (38.8°C) ama ka sareeysaba.



Waa in si dhakhsa ah loo geeyo Isbitaal. Inta badan daawayntu waxaa la siiyaa antibiyootik oo laga bixiyo xididka.
Hadii uu bararku sii socdo, waxa laga yaabaa in loo baahdo qaliin si loo yareeyo cadaadiska isha ku wareegsan.
Caabuqan si dhakhso ah ayuu uga sii dari karaa. Sidaa darteed, waxa haboon in ilmha xaaladdan qaba la hubiyaa dhawrkii saacadoodba mar.

Daawaynta

Hadii si degdeg ah loo daweeyo, qofku si buuxda ayuu u bogsan karaa.

suurtagalka ah ee uu keeni karo hadii aan la daweyn waxaa ka mid noqon kara:
* Xinjir ku samaysanta maskaxda inteeda hoose ( (Cavernous sinus thrombosis) )
*Maqal beel
*Caabuqa dhiigga (Septicaemia)
* Qoorgooyaha (Meningitis)
* Dhaawac gaadha neerfaha araga oo keena in ilmuhu lumiyo araga

CAAFIMAAD:

Xanuunkani waa xaalad khatar ah oo u baahan degdeg inaad xarun lagu daweeyo xanuunada caruurta loo geeyo.
Dr. Mustafa M. Ahmed
Pediatrician,MBBS, MD, MPH

Tababar ku saabsan Maaraynta Xanuunada isku dhafan ee Caruurta iyo Mujayga (Ilmaha dhashay)(Integrated Management of New...
05/12/2023

Tababar ku saabsan Maaraynta Xanuunada isku dhafan ee Caruurta iyo Mujayga (Ilmaha dhashay)
(Integrated Management of Newborn and Childhood Diseases (IMNCI)
Waxa iska kaashaday Wasaarada Horumarinta Caafimaadka iyo Hay,ada Caafimaadka Aduunka (WHO)

Address

MERCY MEDICAL CENTER
Hargeisa

Telephone

+252634484335

Website

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Dr. Mustafa M. Ahmed posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Share

Share on Facebook Share on Twitter Share on LinkedIn
Share on Pinterest Share on Reddit Share via Email
Share on WhatsApp Share on Instagram Share on Telegram

Category