28/07/2024
Itโs Time for Action
Maalinta Cagaarshowga caalamiga
Sanad waliba maanta oo kale waxaa lo asteeyay maalinta caalamiga cagaarshowga oo ah maalin la xuso isla markaan la sameyo wacyigelin la xiriirta xanuunka Iyo dhibaatadisa.
Inkasto qaadashada magaca cagaarshowga ee ay ku keentay bulshadeena mara habaabin badan hoosna u dhigtay taxadarka ku aadan ka hortaga caabuq dhaliyaasha beerka, hadana weli Waa dhibaato taagan oo u baahan wax ka qabasho.
Sanad waliba waxay haayada caalamiga ee caafimadka (WHO) sameysa hal ku dhig ku aadan maalintan , waxaana sanadkan hal kudhiga yahay , Waa xiligi la talaabo qaadi lahaa ama ficil la sameyn lahaa.
Wacyigelinta inkasto asaaas tahay mar waliba hadana Waa lagama maarmaan in la tilaabo qaado.
Cagaarshowga nuucyada B Iyo C Waa kuwa ugu badan ee dhimashada sabab caalamka waxaana in lagu qiyaaso 1.2 milyan u dhintaan sanad waliba, dalkeena inkasto xog rasmiya oo la xiriirta heerka dhimashada la haynin hadana dad fara badan ayaa u dhinta .
Hadaba si tilaabo aan u qaado fadlan raac qodobadani.
1. Iska baar xanuunka madaama wax astaamo lahayn.
2. Qaado talaalka oo ha sugin intu kugu dhaco.
3. Hooyo hadaad uur leedahay xanunkana qabto fadlan la kulan dhaqtarka beerka si loga hortago gudbinta xanuunka..
4. Hadii lagugu sheego xanuunka fadlan ku xirnow dhaqtarka beerka weliga ha aaminin in lagu dhaho Waa ki dhiiga raaco oo ha is dhigan.
Si lo gaaro himilada guud ee ah ciribtirka xanuunka cagaarshowga 2030, waa muhim inaynu qaadno talaaboyin muhim u ah yareynta xaaladaha xanuunada cusub iyo daaweynta dadka la nool xanuunkan.
Madaama dalkeena uusan lahayn haayado ku filan hagida caafimadka iyo sameynta siyaasado lagu xakamenayo xanuunada faafa guud ahaan gaar ahaan cagaarshowga waxaa muhim inaan isku tashano oo qaadno talaaboyinkan.
1. Dhiirogelinta ka hortaga xanuunka .
A. In lo kordhiyo wacyigelinta xanuunka iyo qatarihisa .
B. In qof waliba iska baaro xanuunka taas oo kor u qaadi karto ogaanshaha xanuunka .
Hadaba si lo dhiirogeliyo baarista Waa asaas in la sameyo siyaasad guud oo hagto, Tusaale;
- waa in qof waliba arday iskuul, jaamacad dhigta lagu daro documents inay ku jiraan baarista xanunadan.
- Waa in qof waliba oo shaqaalo private ama mid dowladeeda lagu xiro warqada caafimadka oo muhim ay ka yihin xanunadan.
- Waa in darwalada Sidoo kle lagu xiraa qaadashada shatiga warqada caafimadka.
- Waa in kireystaha guriga lagu xiraa warqada cafimadka.
Qodobadasi waxay sahlayaan in baarista ay badato taasna fududayso ogaanshahah xanuunka.
Si dadka ay ugu fududaato Waa lagama maarmaan in la helo xarumo la isku haleyn karo tayada baarista Iyo qiimaha baarista taas oo Asaas u ah inay hirgasho talooyinka kor ku xusan.
2. Daaweynta Iyo la socoshada dadka la nool xanuunka
Arinta wa talaabo kale oo muhim u ah xakameynta xanuun ka Iyo la socoshadisa taas oo yareyn karto Qatarta gudbinta iyo faafida xanuun ka.
3. Helida Siyaaasad guud oo wasaarada caafimadka oo ku salaysan hagida xirfadlayaasha caafimad iyo kor u qaadinta aqoonta daaweynta xanuunka iyo hab raac guud oo lo marayo hanaanka dhimista qatarta xanunkani.
4. Dhiirogelinta cilmi baaris sax oo sheegayso heerka xanuunka oo Somalia ka yahay iyado laga samenayo dhamaan magaaloyinka waaweyn ee Somalia si ay u noqoto cilmi baaris Sal u noqon karto goโaan qaadashada wax ka qabashada xanunkani.
Inkasto ay adagtahay xogaha muhimka in halkan lagu so wada qoro hadana talaabooyinka kor ku xusan waxay wax ka qaban karaan dhibaatada cagaarshowga ee Somalia .
Dr Mohamed warsame
Dhaqtarka beerka iyo uur kujirta .
MD gastroenterology and hepatology
