13/09/2025
“ผีอำ” (Sleep paralysis) เป็นความเชื่อของผู้คนหลายเชื้อชาติที่เชื่อกันมาแต่โบราณว่า “ตื่นขึ้นมาแล้ว เห็นภาพในห้องแล้ว กลอกตาได้แล้ว แต่ขยับตัวไม่ได้เลย บางครั้งเห็นภาพแปลกๆ บางครั้งใจเต้นรัว เหมือนกำลังฝันร้าย แต่มั่นใจแน่นอนว่าตื่นแล้ว” อาการดังกล่าวคือภาวะ Sleep Paralysis
เกิดจากการตื่นในช่วง REM Sleep หรือ Rapid Eye Movement Sleep คือช่วงการหลับที่กล้ามเนื้อต่างๆ หยุดพักทำงานหมดยกเว้นหัวใจที่จะเต้นเร็วขึ้น สมองมีความตื่นตัว และกล้ามเนื้อตาขยับตัวถึงแม้เรานอนอยู่ หรือเรียกกันว่าช่วงระยะหลับฝัน วงจรนี้จะเกิดขึ้น 90 นาทีหลังเราหลับลึกแล้วและวนไปอย่างน้อย 4-5 รอบในหนึ่งคืน มักเกิดในคนที่นอนน้อยหรือนอนคุณภาพไม่ดี โดยเฉพาะนอนกรน
เกิดจากอะไร? วิทยาศาสตร์มีอธิบายไว้รึเปล่า? มีอธิบายไว้ดังนี้ค่ะ ผู้ที่ประสบภาวะผีอำจะไม่สามารถขยับตัวได้ โดยภาวะนี้มักเกิดขึ้น 2 ช่วงเวลา ได้แก่ ช่วงใกล้หลับ และช่วงใกล้ตื่น ซึ่งอาการของผีอำทั้ง 2 ช่วงเวลามีลักษณะที่ต่างกัน ดังนี้
ช่วงใกล้หลับ (Hypnagogic Sleep Paralysis / Predormital Sleep Paralysis) โดยทั่วไปแล้ว ร่างกายจะเกิดการผ่อนคลายก่อนหลับ ซึ่งจะค่อย ๆ ไม่รู้สึกตัวไปเอง ส่งผลให้ไม่สามารถรับรู้การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับร่างกายได้ อย่างไรก็ตาม ผู้ที่ยังรู้สึกตัวอยู่ หรือเริ่มรู้สึกตัวเมื่อร่างกายกำลังจะหลับ จะรับรู้ได้ว่าไม่สามารถขยับตัวหรือเปล่งเสียงออกมาได้
ช่วงใกล้ตื่น (Hypnopompic Sleep Paralysis / Postdomital Sleep Paralysis) ร่างกายจะเปลี่ยนช่วงการนอนหลับจากช่วงหลับลึก (Non-Rapid Eye Movement: NREM) เข้าสู่ช่วงหลับตื้น (Rapid Eye Movement: REM) ซึ่งใช้เวลาประมาณ 90 นาที ร่างกายจะเริ่มเข้าช่วงหลับธรรมดาก่อน ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 75 ของช่วงเวลานอนหลับทั้งหมด ทำให้ร่างกายรู้สึกผ่อนคลายและกลับเป็นปกติ จากนั้นจะเปลี่ยนเข้าสู่ช่วงหลับฝัน โดยดวงตาจะเคลื่อนไหวอย่างรวดเร็วและฝันถึงสิ่งต่าง ๆ ในขณะที่ร่างกายยังคงผ่อนคลาย ช่วงหลับฝันเป็นช่วงที่กล้ามเนื้อในร่างกายหยุดทำงาน ผู้ที่รู้สึกตัวในขณะที่ช่วงหลับฝันยังไม่สิ้นสุดลง จะรับรู้ได้ว่าไม่สามารถขยับร่างกายหรือเปล่งเสียงพูดออกมาได้
แต่ด้วยการตื่นที่ผิดปกติ ทำให้ประสาทรับรู้สติที่ก้านสมอง รับรู้เหมือนตอนตื่นแล้ว แต่ REM-on cells ยังทำงานต่อไป ทำให้ขยับร่างกายไม่ได้ค่ะ กลายเป็นภาวะผีอำ บางคนโดนยับยั้งมากๆ กล้ามเนื้ออกก็ทำงานได้ยากขึ้น จึงเหมือนหายใจลำบาก มีอะไรมากดทับตรงอก เรียกภาวะนี้ว่า ปีศาจทับอก (Incubus’s phenomenon)
บางครั้งในสภาพที่วิตกกังวลและกลัวมากๆ อาจเป็นภาพหลอน (Visual hallucination) เหมือนมีคนเข้าห้องนอนมาหา เรียกภาวะนี้ว่า ภาพหลอนคนบุกรุก (intruder hallucination)
ในคนปกติก็เกิดผีอำเกิดได้นะคะ และจะเกิดถี่ขึ้นหากนอนน้อย หรือนอนคุณภาพไม่ดีเช่น นอนกรน โดยเฉพาะนอนกรน นอกจากจะนอนหลับๆ ตื่นๆ แล้ว สมองยังสัมผัสกับการขาดออกซิเจนเป็นพักๆ ด้วย ทำให้เสี่ยงต่อการเกิดภาวะนี้มากขึ้น หรือประสบปัญหาสุขภาพจิตบางอย่าง เช่น เกิดความเครียด หรือป่วยเป็นโรคอารมณ์สองขั้ว (Bipolar Disorder) หรือใช้ยารักษาโรคบางอย่าง เช่น ยาที่ใช้รักษาโรคสมาธิสั้น เป็นต้น
ที่มา :
1. GOODE GB. Sleep Paralysis. Arch Neurol. 1962;6(3):228–234. doi:10.1001/archneur.1962.00450210056006
2. Denis, D. (2018). Relationships between sleep paralysis and sleep quality: current insights. Nature and Science of Sleep, 10, 355–367. https://doi.org/10.2147/NSS.S158600
