22/02/2023
วิถีแห่งสมอง ตอนที่ 50 แนวคิดการฟื้นฟูแขน และมือในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง
เมื่อเข้าใจถึงปัญหาที่จะเกิดขึ้นแล้ว เรามาทำความเข้าใจแนวคิดที่เกี่ยวข้องในการฝึกกันก่อนนะครับ เพื่อให้ทราบที่มาที่ไป และสามารถออกแบบวิธีการฝึกด้วยตัวเองได้ด้วย
ก่อนเริ่มการฝึกต้องเตรียมกล้ามเนื้อ และข้อต่อให้พร้อมก่อนด้วยการยืดกล้ามเนื้อที่มีแนวโน้มจะหดสั้นจากอาการเกร็ง (ตอนที่ 49) เช่น ใช้การกำวัตถุเพื่อยืดกล้ามเนื้อหุบนิ้วโป้ง (Turton และ Britton, 2005) (ภาพที่ 1) หรือใช้การจัดท่าเพื่อยืดกล้ามเนื้อหมุนข้อไหล่เข้าด้านใน (ภาพที่ 2) และกล้ามเนื้อคว่ำแขน (ภาพที่ 3) ซึ่งควรทำให้ได้อย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน (Ada และคณะ, 2005)
https://www.youtube.com/watch?v=V26DLuW-upY&t=3s
การฟื้นตัวของแขน และมือนั้นจะดีที่สุดในช่วง 3 เดือนแรก (Wade และคณะ , 1983; Nakayama และคณะ, 1994) จึงเป็นเรื่องที่ควรให้ความสนใจเป็นอันดับต้นๆ
งานวิจัยพบว่าวิธีฝึกที่ส่งผลดีที่สุด ได้แก่ การฝึกกิจกรรมที่จำเพาะเจาะจง (specific task-oriented) เช่น กวาดเหรียญลงข้างโต๊ะ ย้ายกระป๋องจากชั้นไปที่โต๊ะ ย้ายแก้วจากโต๊ะไปที่อ่างล้างมือ ย้ายแอปเปิ้ลจากชั้นไปลงตะกร้า กิจกรรมใดๆ ก็ตามที่ทำด้วย “แขนข้างอัมพาต” ซ้ำๆ (repetitive exercise) (van Vliet, 1993; Platz และคณะ, 2001; van Vliet และ Turton, 2001; van Peppen และคณะ, 2004; Winstein และคณะ, 2004; Davis, 2006; Wolf และคณะ, 2006) เพื่อให้มือเกิดการเรียนรู้ในการปรับขนาดให้สอดคล้องกับวัตถุ และเป้าหมายที่ต้องการจะทำต่อวัตถุนั้น ไม่ว่าจะเป็นแรงที่ต้องใช้ ทิศทางที่ต้องไป และระยะทางจากมือไปยังวัตถุ
เมื่อมือข้างอัมพาตเริ่มฟื้นแล้ว จึงค่อยเริ่มฝึกกิจกรรมที่ใช้สองมือ เพื่อลดความเสี่ยงในการเคลื่อนไหวชดเชยจากข้างปกติ และใช้งานข้างอัมพาตลดลง ซึ่งจะทำให้สมองมีการเปลี่ยนแปลงโครงสร้าง และนำสัญญาณประสาทไปข้างปกติแทน
ตัวอย่างกิจกรรมที่ต้องใช้สองมือ ได้แก่
- กิจกรรมต่างกัน (เปิดกระป๋อง กดโทรศัพท์)
- กิจกรรมเดียวกันในทิศทางเดียวกัน (พับผ้าขนหนู) (ภาพที่ 4)
- กิจกรรมเดียวกันทิศทางต่างกัน (ตัดหญ้าด้วยกรรไกรตัดหญ้า)
‘ความตั้งใจของตัวผู้ป่วยในการสั่งให้กล้ามเนื้อหดตัว’ นั้น จะเพิ่มสัญญาณประสาทไปยังเซลล์ประสาทที่ใช้ในการสั่งการ (motor neuron) มากกว่าการกระตุ้นจากผู้อื่น (Hummelsheim และคณะ, 1995) ซึ่งขณะทำการฝึกควร ‘มีสมาธิและใจจดจ่อ’ (attention) ไม่ว่าจะเป็นลักษณะ รูปร่าง ขนาด ผิวของวัตถุ เพื่อกระตุ้นการจัดโครงสร้างของใหม่ของเซลล์ประสาท (Pascuol-Leone และคณะ, 1995) เช่น การกำแก้วพลาสติก polystyrene จะเป็นตัวให้ข้อมูลป้อนกลับว่าแรงที่ใช้ในการกำมากไปหรือไม่ และกระตุ้นการใช้สมาธิในการรักษารูปทรงของแก้วไว้ (ภาพที่ 5)
ที่น่าสนใจ คือ การฝึกจินตนาการในใจ แม้ว่าจะยังไม่เกิดการเคลื่อนไหว (Page และคณะ, 2001) ก็สามารถเปลี่ยนแปลงระบบประสาทสั่งการได้คล้ายคลึงกับการฝึกที่เกิดการเคลื่อนไหวจริง (Pascuol-Leone และคณะ, 1995)
ในระยะแรก หากผู้ป่วยยังไม่สามารถยกแขนได้ด้วยตนเอง อาจต้องมีการปรับกิจกรรมให้ง่ายขึ้น (task modification) ด้วยการใช้โต๊ะรองรับน้ำหนักแขนเอาไว้ (ภาพที่ 6)
นอกจากนี้การฝึกกับ ‘วัตถุที่เคลื่อนไหว’ จะให้ผลดีกว่าการฝึกกับวัตถุที่อยู่นิ่ง (Lee และคณะ, 1984) และควรมีการออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรง (strengthening) ร่วมด้วยโดยเน้นที่กล้ามเนื้อที่ช่วยในการงอ และกางข้อไหล่ขึ้น และกล้ามเนื้อที่ช่วยในการกำมือ ซึ่งสำคัญในกิจวัตรประจำวัน เช่น การเปิดฝาขวด (Turner และ Ebrahim, 1992)
สิ่งที่แปลก คือ นักกายภาพบำบัด มักถูกสอนว่า “ห้าม” ออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรง ในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง เพราะจะทำให้อาการเกร็งเพิ่มขึ้น แต่งานวิจัยกลับให้ผลตรงกันข้าม‼️ อาการเกร็งไม่ได้เพิ่มขึ้นจากการเพิ่มความแข็งแรง ตรงกันข้ามอาการเกร็งกลับลดลงเมื่อวัดด้วย Ashworth Scale scores (Butefisch และคณะ, 1995)
ก่อนการฝึกอย่าลืมอบอุ่นร่างกาย (warm up) ด้วยการยักไหล่ หมุนข้อไหล่เป็นวงกลม หมุนลำตัว และเอียงลำตัวนะครับ
🧠 ความลับของสมอง: การฝึกมือที่มีประสิทธิภาพที่สุด คือ การใช้มือข้างอัมพาตทำกิจกรรมที่มีความจำเพาะซ้ำๆ โดยมีสติจดจ่ออยู่กับกิจกรรมนั้นเสมอ
บรรณานุกรม
1. Ada L, Goddard E, McCully J et al 2005a Thirty minutes of positioning reduces the development of shoulder external rotation contracture after stroke: a randomized controlled trial. Arch Phys Med Rehabil 86:230–234.
2. Butefisch C, Hummelsheim H, Mauritz K-H 1995 Repetitive training of isolated movements improves the outcome of motor rehabilitation of the centrally paretic hand. J Neurol Sci 130:59–68.
3. Davis JZ 2006 Task selection and enriched environments: a functional upper extremity training program for stroke survivors. Top Stroke Rehabil 13:1–11.
4. Lee DN, Lough F, Lough S 1984 Activating the perceptuo-motor system in hemiparesis. J Physiol 349:328.
5. Hummelsheim H, Hauptmaann B, Neumann S 1995 Influence of physiotherapeutic techniques on motor evoked potentials in centrally paretic hand extensor muscles. Electroencephalog Clin Neurophysiol 97:18–28.
6. Nakayama H, Jorgensen HS, Raaschou HO et al 1994b Compensation in recovery of upper extremity function after stroke: the Copenhagen stroke study. Arch Phys Med Rehabil 75:852–857.
7. Page SJ, Levine P, Sisto SA et al 2001 Mental practice combined with physical practice for upper-limb motor deficit in subacute stroke. Phys Ther 81:1455–1462
8. Platz T, Winter T, Muller N et al 2001b Arm ability training for stroke and traumatic brain injury patients with mild arm paresis: a single-blind, randomized, controlled trial. Arch Phys Med Rehabil 82:961–968.
9. Pascuol-Leone A, Dang N, Cohen LG et al 1995 Modulation of muscle responses evoked by transcranial magnetic stimulation during the acquisition of new fine motor skills. J Neurophysiol 67:1037–1045.
10. Turner DP, Ebrahim S 1992 Relation between handgrip strength, upper limb disability and handicap among elderly women. Clin Rehabil 6:117–123.
11. Turton AJ, Britton E 2005 A pilot randomized controlled trial of a daily muscle stretch regime to prevent contractures in the arm after stroke. Clin Rehabil 19:600–612.
12. van Peppen RPS, Kwakkel G, Wood Daupinee S et al 2004 The impact of physical therapy on functional outcomes after stroke: what’s the evidence? Clin Rehabil 18:833–862.
13. van Vliet P 1993 An investigation of the task-specificity of reaching: implications for re-training. Physiother Theory Pract 9:69–76.
14. van Vliet PM, Turton A 2001 Directions in retraining reaching. Crit Rev Phys Rehabil 13:313–338.
15. Wade DT, Langton Hewer R, Wood VA et al 1983 The hemiplegic arm after stroke: measurement and recovery. J Neurol Neurosurg Psychiatry 46:521–524.
16. Winstein CJ, Rose DK, Lewthwaite R et al 2004 A randomized controlled comparison of upper-extremity rehabilitation strategies in acute stroke: a pilot study of immediate and long-term outcomes. Arch Phys Med Rehabil 85:620–628.
17. Wolf SL, Winstein CJ, Miller JP et al 2006 Effect of constraint-induced movement therapy on upper extremity function 3 to 9 months after stroke. JAMA 296:2095–2104.
📌📌📌
AT Home Physical Therapy ให้บริการทางกายภาพบำบัดในขอนแก่น
… สามารถติดต่อสอบถาม เพื่อรับคำแนะ หรือติดต่อรับบริการทางกายภาพบำบัดได้ที่ 0951695055 ค่ะ
หมายเหตุ: วันจันทร์-ศุกร์ รับคิวได้หลัง 17:30 น. และวันเสาร์-อาทิตย์ ตามเวลาที่สะดวกตรงกันระหว่างนักกายภาพบำบัดและผู้ป่วยค่ะ
#กายภาพบำบัด #ขอนแก่น #กายภาพบำบัดที่บ้าน #ผู้สูงอายุ #ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง #ผู้ป่วยอัมพาต #การเคลื่อนไหวแบบแยกส่วน #การเคลื่อนไหวลำตัวแบบแยกส่วน #ข้อไหล่หลุด #การฟื้นฟูแขนในผู้ป่วยอัมพาต #การฟื้นฟูไหล่ #การฟื้นฟูแขน #การฟื้นฟูมือในผู้ป่วยอัมพาต #การฟื้นฟูมือ
