15/08/2025
สมุนไพรน่ารู้ | กระชายเหลือง...กระชายดำ สมุนไพรบำรุงท่านชายในตำนาน (ยานกเขาขัน รักษาฟันและเหงือก)
กระชาย เป็นพืชล้มลุก ที่นิยมปลูกไว้ปรุงอาหารกันทั่วทุกจังหวัดในประเทศไทย โดยในประเทศไทยมีพืชที่เรียกว่ากระชายอยู่ 3 ชนิด คือ
1. กระชายเหลือง
- ชื่อวิทยาศาสตร์: Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.
- วงศ์: Zingiberaceae (วงศ์ขิง)
- ชื่อสามัญ: Fingerroot, Chinese ginger
- ชื่อท้องถิ่น: กระชาย, กระชายเหลือง
- ลักษณะเด่น: รากมีลักษณะเรียวยาวคล้ายนิ้วมือ (จึงเรียกกันว่า “นิ้วมือพระ” หรือ “นมกระชาย”)
- ฤทธิ์ทางยา: แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ ขับลม บำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย มีฤทธิ์ต้านจุลชีพ และต้านอนุมูลอิสระ
2. กระชายแดง
- ชื่อวิทยาศาสตร์: Boesenbergia sp. (ไม่มีชื่อวิทยาศาสตร์ที่ชัดเจนเหมือนกระชายเหลือง แต่จัดอยู่ในสกุลเดียวกัน)
- ลักษณะเด่น: กาบใบหรือโคนลำต้นมีสีแดงอมม่วงชัดเจนกว่ากระชายเหลือง
- ฤทธิ์ทางยา: ใกล้เคียงกับกระชายเหลือง แต่มีสารสำคัญบางชนิดสูงกว่า เช่น ฟลาโวนอยด์ และสารต้านจุลชีพ
- หมายเหตุ: แม้จะอยู่ในสกุล Boesenbergia เหมือนกัน แต่กระชายแดงและกระชายเหลืองถือว่าเป็น “พืชคนละชนิด” (ต่าง species) และใช้ต่างกันในบางตำราแพทย์แผนไทย
3. กระชายดำ
- ชื่อวิทยาศาสตร์: Kaempferia parviflora Wallich. ex Baker.
- วงศ์: Zingiberaceae
- ชื่อท้องถิ่น: ขิงทราย, ว่านจักจั่น, ว่านกระชายดำ
- ตระกูล: Kaempferia (เป็นคนละ genus กับกระชายเหลือง/แดง)
- ลักษณะเด่น: หัวใต้ดินเป็นสีม่วงดำ
- ฤทธิ์ทางยา: ใช้เป็นยาบำรุงกำลังทางเพศ เพิ่มการไหลเวียนโลหิต แก้เมื่อยล้า ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เพิ่มพลังงาน ต้านอนุมูลอิสระ
💛 กระชายเหลือง และกระชายแดง เป็นพืชจำพวก (genus และ species) เดียวกัน แต่เป็นพืชต่างชนิดกัน และมีฤทธิ์ทางยาต่างกันเล็กน้อย โดยกระชายแดงจะมีกาบใบสีแดงเข้มกว่ากระชายเหลือง ส่วนกระชายดำเป็นพืชวงศ์ขิงเช่นกัน แต่อยู่ในตระกูลเปราะหอม
ในการนำกระชายมาทำยา บางคนใช้รากกระชาย บางคนใช้หัวกระชาย (รากกระชายจะมีลักษณะกลมๆ ยาวๆ มีหลายอันคล้ายนิ้วมือ บางคนเรียกนมกระชาย ส่วนหัวกระชายเป็นหัวกลมๆ ที่รากกระชายงอกออกมา) แต่ตามตำรายาไทยใช้หัวกระชายในการนำมาทำยา
🔶 กระชาย ช่วยย่อย ช่วยเผาผลาญความอ้วน
กระชาย ก็เป็นเช่นเดียวกับเครื่องเทศอื่นๆ ที่นอกเหนือจากช่วยเรื่องรสชาติของอาหารแล้ว ยังช่วยย่อย และช่วยการดูดซึมของอาหาร เป็นยาบำรุงกำลัง ทำให้มีกำลังในการทำไรไถนา โดยการช่วยย่อยอาหารก็จะทำให้ร่างกายได้รับสารอาหารมากขึ้นนั่นเอง
จากการศึกษาวิจัย พบว่า สารสกัดจากกระชาย กระตุ้นการใช้พลังงานและสลายไขมันทำให้น้ำหนักลดลง ดังนั้น กระชายจึงน่าจะเป็นสมุนไพรที่ใช้บำบัดภาวะอ้วนได้
🔶 กระชาย ยาอายุวัฒนะในครัว
กระชาย มีรสเผ็ดร้อน ชม เป็นสมุนไพรที่คนไทยในอดีตรู้ว่าเป็นยาอายุวัฒนะ นั่นหมายถึงกระชายไปช่วยชะลอความเสื่อมของอวัยวะ เช่น สมอง ตับ ไต หลอดเลือดและหัวใจ รวมทั้งช่วยป้องกันโรคต่างๆ ในกระชาย มีสารที่ช่วยลดการอักเสบ และสารต้านอนุมูลอิสระ ซึ่งการแพทย์แผนปัจจุบัน พบว่า อนุมูลอิสระและการอักเสบแบบเรื้อรังเป็นสาเหตุของโรคหลายชนิด ได้แก่ โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคอัลไซเมอร์ โรคมะเร็ง
นอกจากนี้ กระชาย ยังต้านการเสื่อมของกระดูกอ่อนในหลอดทดลอง และมีรายงานการวิจัยจากสหรัฐอเมริกา พบว่า สารพิโนสโตรบิน จากกระชาย มีฤทธิ์เพิ่มประสิทธิภาพของเอนไซม์ที่ใช้กำจัดสารพิษในตับ กระชายจึงเป็นยาอายุวัฒนะของไทยที่มีข้อมูลทางวิทยาศาสตร์สนับสนุน หาง่าย กินง่าย ทำเองได้ ในครัวเรือน
🔶 กระชาย ทำให้นกเขาขัน ป้องกันโรคอีดี (Erectile Dysfunction หรือ ED)
กระชาย เป็นสมุนไพรเดี่ยวไม่กี่ชนิดที่ตำรายาไทยระบุไว้ชัดเจนว่า แก้กามตายด้าน บำรุงกาม บำรุงความกำหนัด
อาการนกเขาไม่ขัน เป็นปัญหาของผู้ชายอายุตั้งแต่ 40 ปีขึ้นไป สาเหตุและปัจจัยโน้มนำที่ก่อให้เกิดโรคนกเขาไม่ขัน ได้แก่ ความชราภาพ ความดันเลือดสูง เบาหวาน โคเลสเตอรอลในเลือดสูง หลอดเลือดแข็งตัว หลอดเลือดตีบ โรคหัวใจ การสูบบุหรี่ หรือ ความผิดปกติที่ทำให้ระบบประสาททำงานลดลง หมอแผนปัจจุบันจะรักษาโรคนี้โดย จ่ายยา 3 ลักษณะ คือ 1) ยาที่มีผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง 2) ยาที่มีผลต่อเส้นประสาทที่มาเลี้ยงกล้ามเนื้อซึ่งเกี่ยวข้องกับการผลิตสารสื่อประสาท 3) ยาที่มีผลต่อการคลายตัวของกล้ามเนื้อ
🔻การใช้กระชายเพื่อบำรุงกำลัง ของชาวบ้านในไทยและในต่างประเทศ
▪️ เอาหัวกระชายแก่ประมาณ 3 หัว ทุบให้แตกแล้วห่อด้วยผ้าขาวบาง แช่น้ำผึ้งแท้ กินครั้งละ 1 ถ้วยชา ก่อนอาหารเย็นหรือก่อนนอน
▪️เอารากกระชาย 1 กำมือ ล้างให้สะอาด ใส่ครก ตำคั้นเอาแต่น้ำ ได้น้ำกระชายเท่าไหร่ ให้ใส่น้ำผึ้งรวงไปเท่านั้น คนให้เข้ากัน กินก่อนอาหารเย็น 1 ชั่วโมง ครั้งละ 1 ถ้วยชา กินทุกวันจะมีอาการสดชื่น หากได้รากหรือหัวกระชายดำยิ่งดี เป็นยาอายุวัฒนะ ทำให้ไม่แก่เร็ว ไม่ปวดเมื่อยหลัง ถ่ายลมดี ท้องไม่ผูก โรคภัยไม่มี
🔶 กระชายฆ่าเชื้อสิ้น หมดกลิ่นปาก ป้องกันโรคเหงือกและฟัน
ภูมิปัญญาพื้นบ้าน ใช้กระชายแก้โรคที่เกิดในปาก เช่น ปากเปื่อย ปากเป็นแผล ช่วยย่อยอาหาร เพิ่มสมรรถภาพทางเพศของเพศชาย เป็นยาอายุวัฒนะ บำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย แก้ลมวิงเวียน และยังพบว่า ช่วยรักษาอาการจมูกไม่ได้กลิ่น ไซนัสอักเสบ
ปัจจุบันมีการศึกษาวิจัย พบว่า กระชาย เป็นสมุนไพรที่ออกฤทธิ์ฆ่าเชื้อต่างๆ ได้ดีมาก ทั้งเชื้อบิด แบคทีเรีย รา และไวรัส เช่น มีฤทธิ์ต้าน Helicobacter pylon ซึ่งเป็นเชื้อที่ทำให้เป็นแผลในกระเพาะอาหาร ภาวะกรดเกินในกระเพาะอาหาร ภาวะปวดไม่สบายท้องกระเพาะอาหาร มีฤทธิ์ต้านเชื้อซึ่งเป็นสาเหตุของการติดเชื้อในทางเดินอาหารและทางเดินปัสสาวะได้ ต้านเชื้อบิด ยับยั้งการทำงานของเชื้อเอดส์ผ่านการยับยั้ง HIV-1 protease ต้านไวรัสไข้เลือดออกในกลุ่ม Flaviviridae Family ได้ และยับยั้งเชื้อไวรัส picornavirus สาเหตุของโรคมือเท้าปากได้ อีกทั้ง กระชาย ยังเป็นสมุนไพรที่ถูกพูดถึงอย่างมากอีกชนิดหนึ่ง รองจากฟ้าทะลายโจร ในช่วงสถานการณ์การระบาดของเชื้อ Covid-19
กระชาย เป็นพืชที่ถูกบรรจุในบัญชีสมุนไพรในสาธารณสุขมูลฐาน มีรสเผ็ดร้อน ขม ซึ่งแนะนำให้ใช้สำหรับประชาชนทุกคนในการดูแลอาการเจ็บป่วยเบื้องต้น โดยมีสรรพคุณแก้แน่นท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ จุกเสียด โดยนำเหง้าแห้งประมาณครึ่งกำมือ ต้มกับนํ้าสะอาด รินเอาเฉพาะนํ้าดื่ม
🖤กระชายดำ
นับเป็นสมุนไพรอีกชนิดหนึ่งที่เชื่อกันว่า มีสรรพคุณช่วยเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ทำให้ท่านชายฟิตปั๋งได้ จึงทำให้ในระยะหนึ่งเกิดกระแสกระชายดำฟีเว่อร์ มีการส่งเสริมให้ปลูก และทำเป็นผลิตภัณฑ์โอทอปออกมาวางจำหน่ายเป็นจำนวนมาก และกระทรวงสาธารณสุขได้ประกาศให้กระชายดำเป็นหนึ่งในสมุนไพร 5 ตัว ที่เป็นโปรดักส์แชมเปียนอีกด้วย
กระชายดำ สามารถจำแนกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ โดยพิจารณาจากสีของเนื้อในเหง้า ได้แก่ กลุ่มที่มีเนื้อในเหง้าสีม่วง ม่วงเข้ม จนถึงม่วงดำ และกลุ่มที่มีเนื้อในเหง้าสีจาง เนื่องจากมีความเชื่อว่า สีของเนื้อในเหง้า เป็นตัวบ่งชี้คุณภาพของกระชายดำ ในทางการค้าจึงมักนิยมกระชายดำมีเนื้อในเหง้าสีม่วงเข้ม ซึ่งเชื่อว่ามีคุณภาพดี ถ้าเนื้อเป็นสีม่วงอ่อนจะถูกคัดไปเป็นกระชายม่วงซึ่งเชื่อว่าคุณภาพด้อยกว่า
◼️สรรพคุณตามตำรายาไทย
ใช้บำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อยและอาการเหนื่อยล้า และเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ขับลม เป็นยาอายุวัฒนะ (เชื่อว่าช่วยบำรุงสมรรถภาพทางเพศชาย) แก้จุกเสียด แก้ปวดท้อง หรือโขลกกับเหล้าขาวคั้นน้ำดื่ม แก้โรคมดลูกพิการ มดลูกหย่อน ใช้กวาดคอเด็ก แก้โรคตานซางในเด็ก หรือต้มดื่มแก้โรคตา ในบางตำรายาไทยของกระชายดำ ระบุว่า เป็นยาอายุวัฒนะ บำรุงกาม เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ
ในการใช้แบบพื้นบ้าน จะนำมาทำเป็นยาลูกกลอน โดยเอาผงแห้งมาผสมน้ำผึ้ง ปั้นเป็นลูกกลอน หรือทำเป็นยาดองเหล้าและดองน้ำผึ้ง แต่ในปัจจุบันนี้จะพบเห็นผลิตภัณฑ์ของกระชายดำวางจำหน่ายในท้องตลาด ในหลากหลายรูปแบบ เช่น ชาชง ยาแคปซูล ยาน้ำ ยาเม็ด กาแฟ และไวน์กระชายดำ ซึ่งเป็นที่นิยมมาก
🔬การศึกษาทางเภสัชวิทยาของกระชายดำ
1. ฤทธิ์ขยายหลอดเลือดแดง มีรายงานการวิจัยว่า สารสกัดด้วยเอธานอลของกระชายดำมีฤทธิ์ขยายหลอดเลือดแดงใหญ่ (aorta) ละลดการหดเกร็งของ ลำไส้เล็กส่วนปลาย (ileum) ของหนูขาว และยับยั้งการเกาะกลุ่มของเกล็ดเลือดของคน
2. สำหรับการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับฤทธิ์ทางชีวภาพและเภสัชวิทยาของกระชายดำที่สนับสนุนสรรพคุณที่เกี่ยวข้องกับสมรรถภาพทางเพศของกระชายดำ พบว่า สารสกัดเอทานอลจากเหง้ามีผลทำให้พฤติกรรมทางเพศของสัตว์ทดลองดีขึ้น และมีผลต่ออวัยวะสืบพันธุ์โดยเพิ่มน้ำหนักของท่อพักเชื้ออสุจิ ถุงน้ำอสุจิ ต่อมลูกหมาก และกล้ามเนื้อก้นของหนู
3. สารสกัดจากเหง้า ยังมีผลเพิ่มการไหลเวียนเลือดไปยังอวัยวะเพศของสัตว์ทดลอง มีฤทธิ์ยับยั้งการหดตัวของกล้ามเนื้อเรียบองคชาต (carvernosum) ของหนูแรท และกล้ามเนื้อเรียบอวัยวะเพศผู้ของคนที่ได้จากการผ่าตัดแปลงเพศ ซึ่งส่งผลให้กล้ามเนื้อคลายตัว เลือดจึงไหลเวียนเข้าสู่อวัยวะเพศได้ดี ทำให้อวัยวะเพศเกิดการแข็งตัว นอกจากนี้สารสกัดเอทานอลและสารกลุ่มฟลาโวนอยด์มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ phosphodiesterase ทำให้กล้ามเนื้อหลอดเลือดคลายตัวและขยาย เลือดจึงไหลเวียนเข้าสู่อวัยวะเพศได้ดี
4. การศึกษาในอาสาสมัครเพศชายที่มีสุขภาพดี อายุเฉลี่ย 65.05±3.5 ปี ที่รับประทานแคปซูลสารสกัดเอทานอลจากกระชายดำ ขนาด 25 และ 90 มก./วัน เป็นเวลา 2 เดือน พบว่า สารสกัด ขนาด 90 มก./วัน มีผลเพิ่มการตอบสนองต่อสิ่งเร้าทางเพศ (erotic stimuli) ของอาสาสมัครได้ โดยเพิ่มขนาดและความยาวขององคชาติ ลดระยะเวลาในการหลั่งน้ำกาม และเพิ่มความพึงพอใจต่อการแข็งตัว (er****on satisfaction) และผลยังคงอยู่จนถึง 2 เดือนที่ได้รับสารสกัดอย่างต่อเนื่อง แต่เมื่อหยุดให้สารสกัดก็จะกลับเข้าสู่ภาวะปกติ แต่แคปซูลกระชายดำไม่มีผลต่อระดับของฮอร์โมน testosterone, FSH, LH, cortisol และ prolactin
⚠️ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
- กระชายดำสามารถรับประทานได้ทั้งหญิง และชายโดยไม่เกิดผลข้างเคียงใดๆ ยิ่งสำหรับผู้สูงอายุก็พบว่านิยมใช้กันมานานมากแล้ว
- ผลข้างเคียงของกระชายดำ การรับประทานในขนาดสูง อาจทำให้เกิดอาการใจสั่นได้
- ห้ามใช้กระชายดำในเด็ก และในผู้ป่วยที่เป็นโรคตับ
- การรับประทานกระชายดำติดต่อกันเป็นเวลานาน อาจทำให้เหงือกร่น
🔖ข้อมูลอ้างอิง
- สมุนไพรชาวบ้าน. โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเอง, 2539
- สุภาภรณ์ ปิติพร. บันทึกของแผ่นดิน 8 สมุนไพรชะลอวัยไกลโรค. ปรมัตถ์การพิมพ์ จำกัด : กรุงเทพฯ; 2558
- ฐานข้อมูลเครื่องยาไทย คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. กระชาย, [ออนไลน์]. 2024, แหล่งที่มา: https://phar.ubu.ac.th/herb-DetailThaicrudedrug/3, [15 ต.ค. 2567].
🔖เรื่องโดย พท.ป.ปรางทิพย์ เทียนทอง
#สมุนไพรน่ารู้ #กระชาย #กระชายขาว #กระชายเหลือง #กระชายดำ #สมุนไพรอภัยภูเบศร #อภัยภูเบศร
