https://www.facebook.com/103076472859005/

Dr. Wynn Tran, Rosemead, CA, United States, California (2025)

07/12/2023

Bệnh sưng phù chân
=====
Sưng phù chân, một bên chân hay cả hai bên, là triệu chứng hay gặp khi nước tích tụ nhiều ở vùng chân, mắt cá, và cổ chân. Sưng phu chân có thể thường kèm theo sưng tay hay các vùng khác trên cơ thể. Bài viết này chỉ ra những lý do hay dẫn đến sưng phu chân như suy tim, bệnh gan, thận, ..và cách chữa trị.
# Sưng một bên chân khác với sưng hai bên chân
- Sưng một bên bàn chân thường do tổn thương hay bệnh lý xảy ra tại chỗ khác hẳn với sưng hai bên thường do bệnh lý ảnh hưởng cả cơ thể như bệnh suy tim, xơ gan, hay hư thận. Ví dụ như sưng một bàn bên thường do nhiễm trùng vùng mô cơ, bị thuyên tắc huyết khối (cục máu đông), hay bị bệnh gút hoặc sưng khớp. Quý vị quan sát vùng chân bị sưng và theo dõi một bên hay hai bên để kể cho BS quý vị nghe.
# Vì sao chân sưng?
- Vùng cổ chân và bàn chân sưng lên khi nước bên trong thành mạch máu li ti bị chảy ra (thẩm thấu) ra bên ngoài thành mạch máu, len lỏi vào các mô tích nước, gây ra sưng phù. Thông thường, áp suất thể tích (Oncotic pressure) và áp lực trong mạch máu ổn định và cân bằng do tỉ lệ giữa các protein và thành phần trong máu, nước bên trong mạch máu không chạy ra ngoài thành mạch và nước ở bên ngoài mạch máu cũng không thẩm thấu vào bên trong. Có nhiều lý do và bệnh lý dẫn đến đổi các áp suất hay áp lực này, dẫn đến sưng chân.
+ Các lý do gây sưng phù chân
- Ăn nhiều đồ mặn
- Gần đến chu kỳ kinh nguyệt hoặc đang mang thai
- Ngồi một chỗ quá lâu gây ứ nước dưới vùng chân
- Tác dụng phụ của thuốc cao huyết áp, thuốc giảm đau NSAID, thuốc steroid, thuốc ngừa thai hay các thuốc khác
- Uống quá nhiều nước
# Sưng phù chân có thể là dấu hiệu của các căn bệnh nguy hiểm
+ Bệnh suy tim: thường do tim yếu bơm không hiệu quả, dẫn đước máu bị tích tịch lại dưới dây. Ở người khỏe mạnh, tim đẩy máu từ dưới chân ngược lại tim bằng cách kết hợp các van một chiều. Khi tim yếu, khả năng bơm đẩy máu bị giảm do tác dụng của trọng lực. Ngoài ra tim yếu còn dẫn đến sưng phù nước ở bụng hay phổi, dẫn đến đau bụng hay khó thở. Vì vậy, sưng phù cả hai bàn chân có thể là dấu hiệu nguy hiểm của suy tim và các bệnh tim nguy hiểm khác.
+ Bệnh suy thận hay tổn thương thận: khi thận yếu, giảm khả năng lọc và đào thải, muối và nước tích tự nhiều hơn trong vòng tuần hoàn, khiến cho nước thẩm thấu nhiều hơn ra ngoài dẫn đến sưng phù chân. Sưng phù chân do thận yếu còn có thể kèm theo sưng phù quanh quầng mắt. Khi thận tổn thương ngắn hạn, các màng lọc của thận yếu đi dẫn đến mất khả năng lọc giữ lại các protein, làm thay đổi áp suất thể tích, dẫn đến sưng phù chân
+ Xơ gan: Bệnh xơ gan dẫn đến giảm khả năng sản sinh các protein quan trọng, làm thay đổi áp suất thể tích trong máu, dẫn đến nước tích tụ nhiều trong khoang bụng và vùng chân. Khi chọc lấy nước ra ở vùng bụng thì một vài ngày (hay vài tuần sau) nước sẽ tích tụ trở lại.
+ Suy giãn tĩnh mạch: Ở các tĩnh mạch dưới chân có nhiều các van 1 chiều để nước không bị chạy ngược lại do tác dụng của trọng lực. Khi bệnh nhân mắc bệnh suy giãn tĩnh mạch, các van này yếu đi, không còn khít, dẫn đến nước trào ngược và ứ đọng dưới chân, dẫn đến sưng phù chân. Trường hợp sưng phù chân một bên do tắc huyết khối sâu (Deep vein thrombosis, DVT), máu cũng bị ứ đọng và dẫn đến sưng chân.
+ Tổn thương hệ hạch bệnh huyết. Hệ thống hạch bệnh huyết là hệ quan trọng của các mạng lưới mao mạch nhỏ để thu gom lượng nước dư thừa ở các cơ quan và mô đổ về mạch máu chính. Khi hệ thống này bị tổn thương do ung thư, nhiễm trùng, chấn thương thì các mạch bạch huyết không còn chảy tốt, dẫn đến ú đọng chất lỏng và dẫn đến sưng phù.
+ Suy duy dưỡng thiếu protein cũng có thể dẫn đến sưng phù chân trong thời gian dài.
+ Suy tuyến giáp
# Chẩn đoán chân sưng
- Tùy vào lý do sưng chân mà BS sẽ có cách chữa cụ thể. Vì vậy, quan trọng nhất là tìm ra lý do chính gây sưng phù chân.
- Sưng phù chân có thể kèm theo đau nhức, một bên hay hai bên, xảy ra ngắn hạn hay lâu dài (nhiều tháng), ngứa hay không ngứa, vùng chân sưng có đổi màu hay không, có đau bụng, bụng trướng, hoặc khó thở hay không. Quý vị cần nói cho BS biết các triệu chứng khác xảy ra kèo theo sưng phù chân.
- Một số thuốc cũng sẽ làm quý vị bị sưng chân (ví dụ như thuốc cao huyết áp Amlodipine). Quý vị nhớ kể rõ các loại thuốc mình đang uống vì những thuốc này có thể ảnh hưởng đến cách chữa trị sưng phù chân.
- BS sẽ xét nghiệm máu quý vị, xét nghiệm nước tiểu, siêu âm chân, siêu âm tim, chụp hình phổi để xem quý vị có các bệnh về tim mạch, thận, gan, hay các bệnh khác gân sưng chân.
# Chữa trị sưng phù chân
- Với các trường hợp sưng chân đơn giản do ngồi lâu hay suy giảm tĩnh mạch nhẹ thì BS sẽ hướng dẫn tập vật lý trị liệu hay thay đổi tư thế làm việc.
- Với bệnh sưng phù chân nặng hơn, BS có thể cho quý vị uống thuốc lợi tiểu (Diuretics) nhằm xuất nước ra khỏi cơ thể. Thuốc BS hay dùng là Lasix (Furosemide) hay Bumex (Bumetanide). Tùy vào từng bệnh nhân mà BS sẽ cho uống các loại thuốc khác nhau.
- Với các trường hợp sưng chân mãn tính và không hiệu quả khi dùng thuốc lợi tiểu, BS sẽ hướng dẫn quý vị cách chữa trị các bệnh mạn tính dẫn đến sưng chân như chữa bệnh suy tim, chữa xơ gan hay suy thận.
- Quý vị nhớ kết hợp với thay đổi cách sống như tập thể dục thường xuyên, hạn chế ngồi lâu một chỗ, giảm ăn mạnh, kê chân lên cao khi ngủ, hay massage bàn chân và cổ chân thường xuyên. Tôi có làm các video hướng dẫn tập trị liệu giảm đau sưng bàn chân và cổ chân trên youtube (video số 240).
# Biến chứng nguy hiểm nếu không chữa trị
- Mặc dù sưng phù chân có thể khiến quý vị khó chịu, một số quý vị không đi gặp BS và hy vọng việc sưng phù sẽ cải thiện theo thời gian. Tuy nhiên, để sưng phù chân càng lâu thì càng có những nguy hiểm do rủi ro dẫn đến các biến chứng
+ Viêm sưng và tổn thương da do các mạch máu bên dưới bị tổn thương
+ Tăng rủi ro nhiễm trùng vùng bàn chân do da dễ bị rách hay sưng
+ Đi đứng khó khăn do vùng chân bị sưng cứng
+ Thẹo vùng chân bị sưng
+ Giảm khả năng tuần hoàn của máu
+ Viêm xương khớp vùng cổ chân do tổn thương sụn, động mạch, và cơ bắp vùng cổ chân.
+ Các bệnh dẫn đến sưng phù chân càng nguy hiểm hơn nếu không được chữa kịp thời như suy tim có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim
# Tóm lại
-Bệnh sưng chân là bệnh hay gặp, xảy ra ở một hai bên bàn chân hoặc cổ chân. Bệnh có thể do nhiều lý do đơn giản như ngồi làm việc lâu đến lý do nguy hiểm như bệnh suy tim hay xơ gan.
- Bệnh sưng phù chân cần được chữa trị kịp thời nhằm bảo vệ các hệ cơ quan quan trọng và trách các biến chứng nguy hiểm.

07/12/2023

Bệnh viêm loét bao tử do H. Pylori
======
Viêm đau loét bao tử do vi khuẩn Helicobacter Pylori (H. Pylori) là một bệnh đau bao tử thường gặp, xảy ra khắp nơi, và có thể có những biến chứng nguy hiểm nếu không chữa trị tận gốc.
Một ước tính từ trung tâm kiểm soát bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho thấy có đến 50% dân số thế giới, trong đó 80% ở các nước đang phát triển đã bị nhiễm vi khuẩn này. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 20% người nhiễm vi khuẩn này sẽ phát bệnh viêm loét bao tử.
Hầu hết mọi người đã nhiễm vi khuẩn này không hề biết mình bị bệnh, chỉ khi nào có triệu chứng đau bao tử thì họ mới đi xét nghiệm. Các nghiên cứu khác chỉ ra có thể chúng ta đã nhiễm vi khuẩn này từ lúc nhỏ, thông qua đường ăn uống, hay nhiễm khi chúng ta lớn lên, khi sống chung với người khác qua các đường tiếp xúc gần như ăn uống chung, hôn hít, và và chia sẻ đồ dùng cá nhân như đồ ăn thức uống.
Lưu ý là nhiễm vi khuẩn H. Pylori và phát bệnh loét bao tử do vi khuẩn này là hai khái niệm khác nhau. Cũng như bệnh nhân nhiễm virus Sars-Cov-2 không có triệu chứng và phát bệnh Covid-19 với nhiều triệu chứng ví dụ như như ho, sốt, khó thở, đau nhức.
Giải Nobel y khoa năm 2005 trao cho 2 BS người Úc, Barry James Marshall và Robin Warren vì đã tìm ra mối liên hệ giữa vi khuẩn H. Pylori và bệnh viêm loét bao tử. Năm 1985, BS Marshall đã tự uống vi khuẩn này vào người và tự gây ra bệnh viêm bao tử để chứng minh mối liên hệ giữa hai bên.
# Triệu chứngPhần lớn bệnh nhân khi nhiễm vi khuẩn này đều không có triệu chứng hay dấu hiệu gì cả. Ở phần còn lại bệnh nhân, nếu có triệu chứng thì sẽ có
- Đau bụng râm ran hay đau nhẹ vùng bao tử
- Đau bụng nặng hơn khi đói, cải thiện khi ăn vào
- Ói mửa và buồn nôn
- Ợ chua thường xuyên
- Biếng ăn, hay ăn mất ngon và mất vị giác
- Sình bụng hay cảm giác bụng căng tức
- Giảm cân
Quý vị cần gọi BS ngay lập tức với các triệu chứng nặng hơn như đi cầu ra phân đen (cho thấy máu chảy ra từ vết loét bao tử), khó thở, đau tức ngực, đau bụng kinh khủng kèm theo ói mửa.
# Chẩn đoán
- BS sẽ hỏi về bệnh sử của quý vị, sẽ tìm hiểu xem vì sao quý vị bị đau bao tử, loét bao tử do bệnh gì, và có thể xét nghiệm xem vi khuẩn H. Pylori có phải là lý do bệnh.
- Xét nghiệm hơi thở (urea breath test) xem có vi khuẩn trong bao tử: là xét nghiệm chính xác nhất vì cho thấy sự có mặt hiện tại của vi khuẩn này trong bao tử. Đầu tiên, BS sẽ cho quý vị thở vào trong một cái túi để đo nồng độ CO2 (Carbon dioxide). Sau đó, BS sẽ cho quý vị uống một dung dịch có chứa Urea (thường mùi vị như nước chanh), sau đó thở lần hai để đo nồng độ CO2 lần nữa.
- Nếu quý vị bị nhiễm vi khuẩn H Pylori, vi khuẩn này sẽ phân hủy chất urea quý vị vừa uống, thải ra thêm CO2. Vì vậy, hàm lượng CO2 sẽ cao hơn ở lần thở thứ hai. Nếu quý vị không nhiễm thì lượng CO2 thở ra giống như lần trước. Lưu ý là thuốc kháng acid có thể làm ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm do ức chế acid và vi khuẩn. Vì vậy, quý vị nên ngưng thuốc ức chế acid (Proton Pump Inhibitor) khoảng 1 tuần trước khi xét nghiệm.
- Xét nghiệm tìm kháng nguyên (Antigen) vi khuẩn H Pylori qua đường phân. Cách này cũng tìm ra sự có mặt của vi khuẩn, mặc dù độ chính xác giảm hơn so với xét nghiệm trên. Thuốc kháng acid và thức ăn cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
- Xét nghiệm tìm kháng thể (Antibody) của vi khuẩn trong máu. Cách tìm xem quý vị có từng bị nhiễm vi khuẩn hay đang nhiễm vi khuẩn. KKết hợp các loại xét nghiệm có thể ra kết quả cao hơn trong trường hợp chẩn đoán khó khăn.
- Nội soi bao tử lấy sinh thiết tìm H. Pylori. Cách này có độ chính xác cao nhưng chỉ thực hiện khi bệnh nhân có những chỉ định nội soi như xuất huyết bao tử, nghi ngờ ung thư bao tử. Bệnh nhân sẽ được gây mê một phần và BS sẽ đưa ống nội sao vào bao tử, lấy một phần nhỏ của thành bao tử và xem dưới kính hiển vi xem có vi khuẩn này hay không.
# Ai nên xét nghiệm vi khuẩn H. Pylori?
- Vì đa số bệnh nhân nhiễm vi khuẩn này không có triệu chứng và không phát thành bệnh nên có nhiều tranh luận xung quanh nên xét nghiệm vi khuẩn này cho ai. Năm 2018, các chuyên gia bệnh đường ruột tại hội nghị Houston đã ra thông báo những bệnh nhân nào nên xét nghiệm vi khuẩn này
- Có triệu chứng đau bao tử như trào ngược dạ dày, ợ chua hay sình bụng
- Có người thân nhiễm bệnh loét bao tử vi khuẩn này
- Có tiền sử ung thư bao tử dạng Lymphoma (MALT)
- Có người thân bị ung thư bao tử
- Là người nhập cư gần đâyChế độ ăn uống nhiều chất cay và kích thích (uống bia, hút thuốc) có thể làm bệnh này tệ hơn do kích thích viêm loét bao tử
# Chữa trị bằng trụ sinh và kháng acid
- Vi khuẩn H. Pylori là vi khuẩn hình xoắn, có khả năng thích ứng trong môi trường độc hại, và có khả năng bảo vệ cao trước kháng thể và hệ miễn dịch. Vì vậy, chữa trị bệnh thường cần đến 2 loại trụ sinh (Amoxicillin và Clarithromycin) dùng một lúc trong vòng 1-2 tuần, kèm theo một loại thuốc kháng acid (Proton pump inhibitor) nên gọi là trị liệu 3 loại thuốc (triple therapy). Đa số bệnh nhân sẽ khỏi bệnh sau vài tuần và bệnh nhân nên thử nghiệm lại xem mình đã hết nhiễm vi khuẩn chưa.
- Trong trường hợp bệnh nhân vẫn còn triệu chứng và có dấu hiệu lờn kháng sinh họ Amoxicillin, BS sẽ cho thuốc mạnh hơn, kết hợp 4 loại thuốc (Tetracycline, Metronidazole, proton pump inhibitor, và bismuth salt).
# Biến chứng nguy hiểm nếu không chữa trị
- Xuất huyết bao tử do vết loét. Khoảng 10% bệnh nhân khi nhiễm vi khuẩn này sẽ có vết loét, lâu dài dẫn đến chảy máu bao tử.
- Viêm bao tử kinh niên dẫn đến chất lượng cuộc sống giảm hẳn như biếng ăn, đau bụng, sình hơi.
- Ung thư bao tử là biến chứng nguy hiểm nhất nếu bệnh nhân không chữa trị dứt hẳn bệnh đau bao tử.
# Tóm lại
- Bệnh viêm loét bao tử do vi khuẩn H. Pylori là bệnh dễ nhiễm, xảy ra khắp nơi, có nhiều triệu chứng ở vùng bao tử như đau, sình hơi, ợ chua
- Xét nghiệm bệnh bằng hơi thở urea an toàn và cho độ chính xác cao
- Chữa trị bệnh này nên chữa tận gốc, dứt điểm triệu chứng đau bao tử vì để lâu sẽ có những biến chứng nguy hiểm như xuất huyết bao tử hay ung thư bao tử

07/12/2023

Bệnh Suy Giáp (Hypothyroidism)
=======
Tuyến giáp là một tuyến nội tiết nhỏ, hình con bướm, nằm phía trước cổ, có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc sản xuất hormone tuyến giáp T3 (Triiodothyronine), T4 (thyroxine).
Hormon tuyến giáp giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong điều tiết và kiểm soát cách cơ thể chúng ta dùng năng lượng (như bộ phận điều tiết bơm xăng/dầu trong máy xe).
Thiếu các hormone này dẫn đến bệnh giảm chức năng tuyến giáp hay còn gọi là suy giáp, nhược giáp. Một dạng bệnh khác đối lập với với bệnh này là có quá nhiều hormone tuyến giáp gọi là cường giáp. Thiếu hay dư hormone tuyến giáp đều không tốt cho cơ thể.
Bệnh tuyến giáp có thể dẫn đến tử vong nếu không chữa trị đúng lúc vì có thể liên quan trực tiếp đến tim, hệ thần kinh, và các chất khoáng quan trọng trong cơ thể. Bệnh không chữa có thể dẫn đến béo phì, bệnh tim, đau khớp, vô sinh, và viêm da.
# Triệu chứng
- Bệnh suy giáp nhẹ và bệnh nặng có các triệu chứng khác nhau. Với bệnh nhẹ, các triệu chứng thường không rõ ràng nên dễ nhầm lẫn với các bệnh khác, đặc biệt là với người có tuổi.
+ Biếng ăn, ăn không ngon
+ Táo báo
+ Da khô
+ Giảm trí nhớ
+ Trầm cảm, đi đứng chậm chạp
+ Thở gấp và khó thở
+ Tim đập nhanh/chậm
+ Đau nhức các khớp xương
+ Rối loạn kinh nguyệt
+ Giảm ham muốn tình dục
+ Với bệnh nặng, bệnh nhân có thể bị lưỡi to (phình), sưng phù nước ở chân hay toàn thân, da đổi màu thành sậm, xù xì, và khô cứng
+ Ở trẻ em, suy giáp có thể làm trẻ chậm phát triển, chậm dậy thì, chậm phát triển răng, và chậm phát triển trí tuệ.
# Lý do bị suy giáp
- Lý do hay gặp nhất dẫn đến suy giáp là bệnh viêm Hashimoto's, là một bệnh tự miễn do kháng thể của cơ thể tấn công vào tuyến giáp và các cơ quan khác. Khi tuyến giáp bị tấn công sẽ bị viêm sưng, dẫn đến giảm khả năng sản sinh ra hormone.
- Teo tuyến giáp cũng là một lý do khác hay dẫn đến suy giáp
- Chữa trị bệnh cường giáp quá mức cũng có thể dẫn đến suy giáp. Với bệnh nhân bị cường giáp (hyperthyroidism), việc chữa trị dùng thuốc hay xạ trị quá mức sẽ dẫn đến tổn thương tuyến giáp, dẫn đến giảm sản xuất hormone.
- Mổ phẫu thuật cắt tuyến giáp do ung thư hay các lý do khác sẽ dẫn đến giảm hormon tuyến giáp
- Một số loại thuốc có thể làm giảm hormon tuyến giáp như Lithium, thường dùng chữa trị bệnh tâm thần
# Chẩn đoán bệnh suy giáp
- BS sẽ hỏi về bệnh sử, triệu chứng, và xét nghiệm lab như TSH/ free T4. Kiểm tra nồng độ TSH (Thyroid Stimulating Hormone) là cách kiểm tra đầu tiên xem bệnh nhân có bị suy giáp hay cường giáp. Thường nồng độ TSH bình thường là 0.5-5 mIU/L. Khi TSH cao nghĩa là cơ thể đang thiếu hormone tuyến giáp và khi TSH thấp gợi ý cơ thể đang dư hormone.
- BS cũng sẽ kiểm tra nồng độ T3, T4 để xem cơ thể quý vị có thiếu hay thừa hormone. Lưu ý là một số thuốc sẽ làm giảm nồng độ hormone như Biotin (thường hay uống cho rụng tóc và có nhiều trong thực phẩm chức năng Multivitamin). Biotin làm giảm chỉ số TSH và tăng T3T4 không đúng, dẫn đến chẩn đoán (sai) cường giáp. Thuốc ngừa thai cũng có thể làm tăng nồng độ T3T4 khiến BS sẽ đọc kết quả không chính xác. Quý vị nhớ nói BS mình đang dùng thuốc gì khi đọc xét nghiệm tuyến giáp.
# Ai dễ mắc bệnh suy giáp
- Bệnh nhân có bệnh tự miễn (miễn dịch) như viêm khớp dạng thấp, bệnh Sjogen's, bệnh lupus, hay bệnh tiểu đường loại 1
- Phụ nữ trên 60 tuổi
- Có người thân mắc bệnh về tuyến giáp
- Có tiền sử điều trị bức xạ (xạ trị) vùng cổ hay vùng trên ngực
- Có tiền sử phẫu thuật tuyến giáp
- Phụ nữ mang thai hoặc sinh con gần đây. Lưu ý là tuyến giáp có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc hình thành thai nhi khỏe mạnh. Phụ nữ mang thai có bệnh về tuyến giáp phải theo dõi kỹ với BS chuyên khoa.
- Bệnh suy giáp thường hay xảy ra tại Mỹ, khoảng 1 trong 20 người sẽ mắc bệnh này.
# Chữa trị
- Với TSH cao trên 10 mIU/L và thấp free T4, gợi ý bệnh nhân đang thiếu thyroid, thì có thể BS sẽ cho thuốc uống Thyroxine để bù vào hormon tuyến giáp bị thiếu. Liều lượng hormon tùy vào mỗi bệnh nhân và triệu chứng nặng nhẹ.
- Bệnh nhân bị suy giáp có thể phải uống thuốc hormon thay thế cả đời.
- Với bệnh nhân bị suy giáp dưới lâm sàng (subclinical hypothyroidism), có dấu hiệu tăng TSH mà T3/T4 bình thường, không có triệu chứng thì nhiều khả năng BS sẽ chỉ theo dõi và chưa có uống thuốc thyroxine
# Tóm lại
- Tuyến giáp là tuyến nội tiết cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát năng lượng, nhịp tim, và chuyển hóa của cơ thể. Bệnh suy giáp, là thiếu hormone tiếng giáp, là bệnh hay gặp với những triệu chứng không rõ ràng như mệt mỏi hay biếng ăn.
- Kiểm tra TSH/T4 là cách nhanh nhất để chẩn đoán bệnh suy giáp (hay cường giáp).Bệnh này có thể chữa với thuốc hormone Thyroxine và bệnh nhân có thể phải uống thuốc cả đời.

07/12/2023

Lạnh Tay Lạnh Chân
=======
Nhiều quý vị hỏi tôi về triệu chứng lạnh tay lạnh chân, bài viết này chỉ ra những lý do hay gặp của lạnh tay lạnh chân và cách chữa trị. Quý vị nhớ xem lại các video khác của tôi về đau nhức cổ tay tay, sưng chân, hay bị tĩnh mạch chân để hiểu thêm về các bệnh lý tay chân.
# Lạnh tay hay lạnh chân thường xảy vào ban đêm hay khi chúng ta ở xứ lạnh
- Tay và chân chúng ta có những mạch máu nhỏ và dân thần kinh li ti ở phía xa như ngón tay và ngón chân. Lúc bình thường đi đứng, tim bơm máu đi khắp cơ thể, kể cả những mạch máu nhỏ ở thật xa tim. Vận động đi đứng co bóp các tĩnh mạch và động mạch, giúp đẩy máu đi xa và thường xuyên hơn. Về ban đêm, khi nhiệt độ cơ thể giảm xuống khi chúng ta nằm nghỉ ngơi, các mạch máu nhỏ này co lại, khiến cho máu đến chân và tay ít đi, gây ra cảm giác tay chân bị lạnh. Với người ốm, ít mỡ, thì tay chân càng dễ bị lạnh tay chân do ít có mỡ cách nhiệt và giữ nhiệt khi đêm xuống hay ở xứ lạnh.
- Đó là lý do tay chân lạnh với người bình thường, ngoài ra tay chân lạnh còn có thể do nhiều bệnh lý khác.
# Lạnh tay chân có nhiều lý do, từ bệnh mạch máu, tim mạch, tiểu đường, cho đến bệnh tự miễn hay di truyền
- Nhìn chung, bất kỳ bệnh nào làm ảnh hưởng đến mạch máu ở phía xa bàn tay bàn chân hay các dân thần kinh đều có thể dẫn đến cảm giác tay chân bị lạnh hay bị tê tê.
- Các bệnh về mạch máu như cao huyết áp, xơ vữa động mạch, suy giãn tĩnh mạch khiến cho bên trong thành mạch mạch máu nhỏ lại do bị đóng bợn hay xơ cứng, khiến dòng chảy máu qua mạch khó khăn hơn, dẫn đến dễ bị lạnh tay chân hơn. Bệnh về tim như suy tim hay hở van tim khiến việc bơm máu đến những nơi xa xôi thiếu hiệu quả. Các bệnh về thận khiến chân sưng bị ứ nước, làm máu khó lưu thông cũng có thể dẫn đến lạnh tay chân. Bệnh cục máu đông trong mạch máu khiến một phần tay hay chân thiếu máu cung cấp, cũng có thể khiến tay chân bị lạnh.
- Hội chứng Raynaud's, thường liên quan đến bệnh tự miễn viêm mạch máu hay bệnh xơ bì cứng (1), do hệ miễn dịch tấn công vào mạch máu hay mô liên kết dẫn đến mạch máu bị co lại, dày, và giảm khả năng dẫn máu. Bệnh nhân của hội chứng này dễ bị lạnh tay chân, nhất là tay dễ đổi màu từ hồng sang xanh tím tái khi tiếp xúc với nhiệt độ lạnh.
- Các bệnh về thần kinh mạch máu hay thần kinh ngoại biên như tiểu đường khiến cho các dây thần kinh bị tổn thương, lâu dài khiến cho việc truyền dẫn tín hiệu bị giảm hay gián đoạn. Bệnh nhân bệnh tiểu đường không kiểm soát có thể cảm giác tay chân bị lạnh hoặc bị tê tê như kim chích do dây thần kinh bị tổn thương. Các bệnh khác về thần kinh như giời leo hay các bệnh về hệ thần kinh cột sống cũng có thể dẫn đến cảm giác lạnh kèm theo triệu chứng thần kinh.
- Một số nghiên cứu chỉ ra lạnh tay chân còn có thể do di truyền như HSP (2) hay Hereditary sensory neuropathy type IA (3) , dẫn đến những khiếm khuyết về thần kinh mạch máu. Người bệnh thường có người thân hay cha mẹ bị lạnh tay chân kèm theo các triệu chứng như tê hay cứng tay chân.
# Chẩn đoán lạnh tay chân
- BS sẽ dựa vào bệnh sử, thăm khám kiểm tra mạch máu vùng chân và tay. Thường mạch máu ở cổ chân và vùng chân có mạch yếu có thể là dấu hiệu của bệnh về mạch máu hay xơ vữa động mạch. BS có thể sẽ đo chỉ số ABI (Ankle Brachial Index) so sánh huyết áp giữa tay và chân. Thường hay huyết áp này giống nhau nên tỉ lệ bình thường là 1-1.4. Với tỉ lệ trên 1 bệnh nhân có thể bị xơ cứng mạch máu ở chi trên (tay). Với chỉ số ABI nhỏ hơn 1 gợi ý các bệnh về mạch máu chi dưới như bệnh xơ vữa động mạch chi dưới hay các bệnh khác làm nghẽn hay hẹp động mạch. Thấp chỉ số ABI ( 0.4-0.7) còn tăng rủi ro các bệnh nguy hiểm khác như đột quỵ, tim mạch, và bệnh thận. Vì vậy, khi bệnh nhân bị lạnh tay chân, BS sẽ tìm hiểu thêm các bệnh nguy hiểm khác để chữa trị.
- BS còn có thể cho quý vị siêu âm động mạch và tĩnh mạch để tìm ra các bệnh lý về cục máu đông hay xơ vữa động mạch. Một số trường hợp, BS sẽ cho quý vị xét nghiệm angiography (chụp động mạch có cản quang) để tìm ra chỗ bị nghẽn và tìm cách can thiệp nếu cần.
- BS sẽ xét nghiệm máu và các xét nghiệm tổng hợp khác để truy tìm các bệnh liên quan đến nhiễm trùng, mạch máu.
# Chữa trị lạnh tay chân
- Chữa trị lạnh tay lạnh chân bắt đầu từ việc tìm ra lý do chính kèm theo vật lý trị liệu và thể dục để cải thiện dòng chảy của máu đến tay chân. Nếu lý do là các bệnh về mạch máu như cao huyết áp hay xơ vữa động mạch thì chữa cao huyết áp, giảm mỡ, và tập thể dục. Lạnh tay chân do tiểu đường thì BS sẽ nhắm vào chữa triệu tiểu đường kèm theo vật lý trị liệu.
- Giảm cân và chữa các bệnh nền khác như thận, hút thuốc, hay đau nhức khớp cũng giúp cải thiện triệu chứng lạnh tay chân.
- BS có thể cho uống các thuốc cải thiện hay ngăn ngừ mạch máu như thuốc kháng đông máu, Beta Blocker giảm nhịp tim, hay Cilostazol để thư giãn mạch máu, giúp cải thiện dòng chảy.
# Tóm lại
- Lạnh tay chân là một triệu chứng nguy hiểm không nên bỏ qua vì đây có thể là dấu hiệu mạch máu và dân thần kinh đang bị tổn thương trầm trọng, có thể có những bệnh lý nguy hiểm như tiểu đường, cao huyết áp, hay xơ vữa động mạch.
- Chữa trị triệu chứng lạnh tay chân bắt đầu bằng việc tìm ra lý do vì sao lạnh tay chân, và chữa trị tận gốc nguy nhân, kèm theo vật lý trị liệu, giảm cân, và uống thuốc hỗ trợ.

07/12/2023

Hội chứng tiền mãn kinh
======
Khi đến gần 50 tuổi, nhiều phụ nữ sẽ bước vào giai đoạn tiền mãn kinh với những triệu chứng khó chịu cho cả bệnh nhân và người thân ở bên cạnh. Bài viết này chỉ ra các triệu chứng tiền mãn kinh và cách chữa trị hiệu quả.
# Tiền mãn kinh và mãn kinh là gì?
- Là giai đoạn mà buồng trứng giảm hoạt động dần dần, dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt bất thường. Thông thường, chu kỳ kinh nghiệm sẽ bất thường trong vài tháng, sau đó trở lại bình thường trong vài tháng trước khi dứt hẳn hoàn toàn (mãn kinh). Lưu ý là lúc này vẫn có thể có thai mặc dù chu kỳ bất thường. Đa số phụ nữ sẽ mãn kinh vào lúc 50 tuổi, mặc dù có một số phụ nữ sẽ mãn kinh sớm hay trễ hơn, trong khoảng từ 45 đến 55 tuổi.
# Các triệu chứng hay gặp trước và sau khi mãn kinh hoàn toàn
Tùy vào mỗi người mà triệu chứng có thể khác nhau và mức độ nặng nhẹ khác nhau. Các triệu chứng hay gặp là
- Toàn thân: nóng bừng, ớn lạnh, đổ mồ hôi, nhức mỏi cơ bắp, đau khớp
- Khó ngủ, ngủ không ngon, ngủ không đủ giấc
- Thay đổi tâm trạng, mau vui buồn, dễ giận
- Khô và teo cơ quan sinh dục (âm đạo, vú), giảm chất lượng quan hệ tình dục
- Tăng cân, giảm cân, và chuyển hóa chậm
- Ăn uống không ngon hay ăn nhiều hơn
# Nguyên nhân mãn kinh
1. Thiếu/giảm hormone
- Hormone Estrogen/Progesterone là những hormone quan trọng trong cơ thể phụ nữ, đây là hormone "sắc đẹp" vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến làn da, vóc dáng, và tâm sinh lý phụ nữ.
- Khi đến tuổi 30, buồng trứng phụ nữ bắt đầu tạo ít hormone estrogen/progesterone, dẫn đến khả năng mang thai và sinh sản giảm đi. Đến năm 40 tuổi, các chu kỳ kinh nghiệm có thể kéo dài hơn, kinh nhiều hơn hoặc vòng kinh ngắn đi. Đến năm 50 tuổi, buồng trứng ngừng sản xuất trứng và quý phụ nữ bắt đầu vào giai đoạn mãn kinh.
2. Cắt tử cung
- Cắt tử cung và buồng trứng thường gây mãn kinh sớm trong khi chỉ cắt tử cung và giữ lại buồng trứng có thể giúp bệnh nhân bị chậm mãn kinh hơn. Khi cắt tử cung, quý phụ nữ sẽ không còn kinh nguyệt nhưng vẫn có thể còn hormone (do còn buồng trứng), và vì vậy triệu chứng tiền mãn kinh sẽ ít bị hơn.
- Lưu ý là với bệnh nhân cắt bỏ cả tử cung và buồng trứng thì khả năng bị nóng bừng (bốc hỏa), và các triệu chứng mãn kinh khác có thể nghiêm trọng hơn vì sự thay đổi nội tiết đột ngột.
3. Hóa trị và xạ trị
- Một số phụ nữ mắc bệnh ung thư hay các bệnh tự miễn có thể mãn kinh sớm hơn do ảnh hưởng của những liệu pháp trị liệu này. Hóa trị và xạ trị có thể làm ảnh hưởng đến nội tiết tố, dẫn đến buồng trứng không hoạt động trong lúc hay sau khi trị liệu ung thư hay các bệnh tự miễn. Các triệu chứng mãn kinh do trị liệu hóa trị và xạ trị giống như các triệu chứng mãn kinh khi đến 50 tuổi.
- Nhiều phụ nữ có thể hồi phục lại kinh nguyệt sau khi trị liệu.
4. Suy giảm buồng trứng sớm
- Một số ít phụ nữ bị mãn kinh trước tuổi 40 do suy giảm buồng trứng (thường xảy ra chỉ ở 1% phụ nữ). Lý do buồng trứng suy giảm có thể từ buồng trứng (nguyên phát) hay có thể do lý do khác ảnh hưởng đến buồng trứng (thứ phát). Các bệnh hay gặp là bệnh miễn dịch, di truyền, hay không có lý do nào. Bệnh nhân suy giảm buồng trứng thường cần hormone trị liệu ít nhất cho đến khi 50 tuổi nhằm bảo vệ xương (bị loãng), tim mạch và các bệnh lý khác.
# Khi nào gặp BS
- Các triệu chứng trên kéo dài có thể dẫn đến trầm cảm, cuộc sống khó chịu, và khiến người xung quanh (chồng con) cảm giác khó khăn
- Chảy máu âm đao sau khi mãn kinh là một triệu chứng nguy hiểm vì có thể liên quan đến ung thư nội mạc tử cung. Quý phụ nữ cần phải gặp BS ngay nếu bị chảy máu dù đã hết kinh nguyệt.
# Cách chữa trị
- Hiện nay có nhiều cách chữa trị triệu chứng mãn kinh, tùy vào mỗi bệnh nhân, độ nặng nhẹ của triệu chứng mà BS có cách chữa khác nhau. Dưới đây là các cách thường dùng chữa trị mãn kinh.
1. Uống thuốc hormon trị liệu thay thế (Hormone Replacement Therapy)
- Đây là cách trị hiệu quả nhất mặc dù cách này có những tác dụng phụ nguy hiểm như tăng rủi ro một số loại ung thư (xem phân tích kỹ phần dưới) mặc dù thuốc này có thể làm giảm rủi ro một số ung thư khác. Điểm quan trọng của thuốc này là nên dùng liều ít nhất và trong thời gian nhất và tùy vào mỗi bệnh nhân mà sử dụng loại thuốc khác nhau. Nếu bệnh nhân còn tử cung thì BS sẽ kê toa có 2 loại hormone Estrogen và Progestin. Nếu bệnh nhân đã cắt tử cung thì chỉ cần Estrogen.
- Bệnh nhân bị ung thư vú hoặc đã có tiền sử bị ung thư vú không nên sử dụng HRT. Các nghiên cứu chỉ ra dùng hormon trị liệu có thể giảm các triệu chứng của mãn kinh (1) như nóng lạnh (bốc hỏa), khô âm đạo, khó quan hệ, trầm cảm, hay tính tình thất thường.
2. Dùng kem Estrogen âm đạo
- Cách này dùng keo, vòng bôi trơn, hay viên đặ để tăng độ ẩm ướt và bôi trơn âm đạo, tăng khả năng quan hệ, và ít có rủi ro tăng ung thư vú như uống thuốc. Hạn chế của cách này là chỉ cải thiện các vấn đề liên quan đến vùng âm đạo còn các triệu chứng nóng lạnh (bốc hỏa) hoặc tính tình nóng nảy thì vẫn không cải thiện.
3. Thuốc chống trầm cảm liều thấp (Anti-depression) họ SSRI, Venlafaxine (Effexor XR), Paroxetine (Paxil, Pexeva), Citalopram (Celexa), Escitalopram (Lexapro) có thể làm giảm triệu chứng nóng lạnh và tính tình thay đổi. Dùng thuốc trầm cảm liều thấp có thể thay thế dùng hormon với những phụ nữ có rủi ro ung thư cao hoặc cần thuốc ổn định tính tình.
4. Thuốc giảm đau thần kinh Gabapentin (thường dùng trong chữa trị đau nhức) cũng có thể hiệu quả trong chữa trị mãn kinh. Thường Gabapentin dùng cho phụ nữ không thể dùng HRT và hay bị nóng lạnh hằng đêm.
5. Thuốc huyết áp Clonidine liều thấp có thể giúp chữa triệu chứng nóng lạnh hằng đêm. Lưu ý không dùng với bệnh nhân bị hay bị tụt huyết áp.
6. Các thuốc khác ngăn ngừa và chữa trị loãng xương. BS sẽ theo dõi và tìm ra các rủi ro bị loãng xương và chữa nếu cần thiết.
7. Thực phẩm chức năng chữa trị mãn kinh.
- Các nghiên cứu chỉ ra rất ít hiệu quả thật sự của thực phẩm chức năng trong chữa mãn kinh (2) như đậu nành, nhân sâm, và mao lương (Black Cohosh). Trong đó, mao lương được xem là có hiệu quả và an toàn nhất trong các loại thực phẩm chức năng để chữa các triệu chứng nóng lạnh và tính tình thay đổi. Cần thêm các nghiên cứu khác để chỉ ra hiệu quả thực sự của thực phẩm chức năng trong việc chữa trị tiền mãn kinh.
# Rủi ro ung thư khi dùng Hormone Replacement Therapy (HRT)
- Đây là chủ đề tranh cãi nhiều nhất khi bàn về trị liệu hormon với bệnh mãn kinh (HRT). Chuyện bắt đầu từ những năm 1940s, khi trị liệu hormon mới ra đời đã nhanh chóng cải thiện triệu chứng tiền mãn kinh. Đến năm 1960s, trị liệu hormon đã trở nên phổ biến. Đến năm 1990s (cách đây 30 năm), hai nghiên cứu nổi tiếng là Women's Health Initiative, WHI (đối chứng ngẫu nhiên) tại Mỹ và Million Women Study (nghiên cứu quan sát) tại Anh bắt đầu thực hiện, và công bố kết quả năm 2002 và 2003 (3). Những nghiên cứu WHI và MWS này chỉ ra 2 điều: Dùng HRT lâu dài có thể tăng rủi ro bị ung thư vú (HR = 1.26) và có thể tăng rủi ro bệnh tim mạch (HR = 1.29) trong khi giảm rủi ro ung thư ruột (HR = 0.63) và giảm rủi ro ung thư nội mạc tử cung (HR = 0.83). Lưu ý là HR (Hazard Ratio) cao hơn 1 nghĩa là tăng rủi ro và thấp hơn 1 là giảm rủi ro.
- 2 nghiên cứu này tạo ra rất nhiều quan ngại về sử dụng HRT và truyền thông đã thổi phồng dùng HRT đồng nghĩa với ung thư. Vì vậy, dùng HRT giảm hẳn đi những năm sau đó. Tuy nhiên, nghiên cứu WHI có rất nhiều điểm cần phân tích kỹ như bệnh nhân là người Mỹ, tuổi trung bình là 63 và thừa cân (BMI 29, đã là rủi ro cao cho ung thư), và không thể đại điện cho đa số phụ nữ lúc mãn kinh là 50 tuổi, không bị thừa cân, và dùng HRT có thể giảm rủi ro một số loại ung thư.
- Đến năm 2020, cũng là nghiên cứu WHI công bố (4), nhưng rủi ro bị ung thư vú giảm hẳn với bệnh nhân dùng HRT kết hợp estrogen+progestin, đặc biệt là giảm nhiều sau 3 năm sau khi bệnh nhân ngưng dùng HRT. Trong khi đó, bệnh nhân chỉ dùng Estrogen HRT lại giảm rủi ro ung thư vú đến 20%, và sau đó rủi ro trở lại bình thường khi bệnh nhân ngưng thuốc. Với bệnh tim mạch, các nghiên cứu sau này chỉ dùng HRT có thể giảm rủi ro bệnh tim mạch (với HRT chỉ có Estrogen) trong khi các nghiên cứu khác chỉ ra dùng HRT có thể tăng rủi ro tim mạch. Bệnh viện Mayo Clinic chỉ ra rủi ro tăng bệnh tim mạch khi dùng HRT là rất thấp (5). Lưu ý là rủi ro tăng bệnh tim mạch do nhiều yếu tố khác nhau như tuổi tác, dinh dưỡng, và vận động.
- Năm 2017, Hiệp hội mãn kinh Bắc Mỹ (North American Menopause Society) và hơn 20 tổ chức chuyên khoa tại Mỹ và khắp nơi trên thế giới và bệnh viện lớn tại Mỹ (Mayo Clinic) đều khuyên dùng HRT khi cần thiết và nên dùng trong thời gian ngắn nhất có thể với bệnh nhân ít hơn 60 tuổi và không có chống chỉ định (6,7). Dù vậy, dùng HRT vẫn còn nhiều tranh luận và còn nhiều dữ liệu chưa được kiểm định (😎.
- Vì vậy, quyết định dùng HRT nên dựa trên hoàn cảnh cá nhân mỗi bệnh nhân, và dùng kết hợp với các trị liệu khác để có dùng HRT với liều thấp nhất trong thời gian ngắn nhất.
# Tóm lại
- Triệu chứng tiền mãn kinh ở tuổi 50 có thể kèm theo nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống bệnh nhân và gia đình bệnh nhân
- Có nhiều lý do gây ra mãn kinh và có nhiều cách chữa trị hiệu quả, nhất là dùng trị liệu hormone. Bênh nhân dùng HRT nên thảo luận kỹ với BS về rủi ro ung thư cũng như bảo vệ ung thư
- Bênh nhân nên dùng kết hợp nhiều cách như trị liệu thuốc, tập thể dục, dinh dưỡng đều độ cân bằng, và chữa trị dứt các bệnh mãn tính khác để có cách chữa trị tiền mãn kinh hiệu quả nhất.

Dr. Wynn Tran

07/12/2023

07/12/2023

07/12/2023

07/12/2023

07/12/2023

Address

Website

Alerts

Shortcuts

Share

Category