Marine Petrosyan

08/13/2025

💭 Ներկայում հոգեբանի և հոգեթերապևտի մասնագիտությունները դարձել են առավել պահանջված և հաճախ՝ մոդայիկ։ Բուհական կրթությունը հնարավորություն է տալիս արագ ստանալ դիպլոմ, ինչի արդյունքում սկսնակ մասնագետները հայտնվում են այս բարդ և պատասխանատու ոլորտում գրեթե միայնակ՝ առանց բավարար գործնական փորձի։ Այս պայմաններում յուրաքանչյուր հոգեբանի պարտականությունն է ինքնուրույն շարունակել մասնագիտական կրթությունը, դիմել սուպերվիզիայի, աշխատել սեփական անձնային աճի և հասունացման վրա։
Հոգեբանի և հոգեթերապևտի մասնագիտությունը երբեք միայն գիտելիքների ամբողջություն չէ․ այն շատ ավելի բազմաշերտ է և ներառում է թե՛ մասնագիտական, թե՛ անձնային զարգացում։ (Առայժմ մի կողմ ենք թողնում մեր երկրում այս մասնագիտությունների կրթության առանձնահատկությունները, մասնագետների մոտեցումը իրենց գործին, ինչպես նաև էթիկայի նորմերի իմացությունն ու պահպանումը և մի շարք այլ կարևոր հարցեր)։
Այս փուլում ցանկանում եմ ներկայացնել Թոմաս Սկովհոլտի և Մայքլ Ռոնեստադի մշակած մոդելը, որը հուսով եմ՝ մտորելու տեղիք կտա թե՛ սկսնակ, թե՛ փորձառու գործընկերներիս։
Այս մոդելը նկարագրում է հոգեթերապևտի զարգացման փուլերը՝ շեշտելով, որ մասնագետ դառնալը երկարատև գործընթաց է, որը ներառում է ինքնաճանաչում, պրակտիկա և անձնային աճ։ Ըստ հեղինակների՝ թերապևտը «դառնում է» թերապևտ ոչ թե դիպլոմով, այլ հենց այդ ճանապարհն անցնելով։ Իհարկե չենք մոռանում, որ առանց դիպլոմի մնացածն անկարելի է, ասել է թե անհրաժեշտ է, բայց ոչ բավարար։

Մասնագիտական զարգացման վեց փուլերն են՝

1️⃣ Ավանդական ուսանողի փուլ (Conventional Student Phase)

- Տեսական գիտելիքների վրա կենտրոնացում
- Կախվածություն ուսուցիչներից և կրթական համակարգից
- Բարձր անհանգստություն, վստահության պակաս, արտաքին գնահատականից ուժեղ կախվածություն

2️⃣ Սկսնակ մասնագետի փուլ (Beginning Practitioner Phase)

- Առաջին գործնական հանդիպումները այցելուների հետ
- Սխալներից վախ, տեխնիկաների վրա չափազանց շեշտադրում
- Կենդանի շփման պակաս, ինքնակենտրոն մոտեցում

3️⃣ Առաջադեմ ուսանողի փուլ (Advanced Student Phase)

- Տեխնիկաների հարստացում և ինտեգրման առաջին փորձեր
- Սեփական թերապևտիկ ոճի ձևավորման սկիզբ
- Կախվածություն կառուցվածքային սահմանումներից

4️⃣ Սկսնակ մասնագետի փուլ (Novice Professional Phase)

- Վստահության բարձրացում և մասնակի ինքնավարություն
- Անորոշության զգացման փոխարինում ոգեշնչմամբ
- Անհատական մոտեցման ակտիվ զարգացում

5️⃣ Փորձառու մասնագետի փուլ (Experienced Professional Phase)

- Կայուն մասնագիտական «ես»-ի ձևավորում
- Ինքնաբուխություն և հարմարվողականություն այցելուի կարիքներին
- Սահմանների, հույզերի և հակափոխանցման նկատմամբ խոր ուշադրություն

6️⃣ Հասուն «վարպետի» փուլ (Senior Professional Phase)

- Անձնային և մասնագիտական «ես»-ի ներդաշնակ միաձուլում
- Բնականություն, իսկականություն և վստահություն առանց ինքնագոհության
- Ներդրում ոչ միայն այցելուների, այլև մասնագիտական համայնքի զարգացման մեջ (մենթորություն, սուպերվիզիա)

Հեղինակների կարծիքով՝ թերապևտի ինքնագիտակցությունը գործիք է, ոչ թե խոչընդոտ։ Առանց անձնային աճի մասնագիտական զարգացումը անհնար է, իսկ սխալներն ու կասկածները գործընթացի բնական և արժեքավոր մասն են։

05/29/2025

Հարգելի՛ գործընկերներ, ընկերներ,
Սիրով տեղեկացնում եմ, որ օգոստոսի 15-ից մինչև սեպտեմբերի 15-ը լինելու եմ Երևանում։ Այդ ընթացքում կլինեն տարբեր թրեյնինգներ և մասնագիտական թեմաների շուրջ հանդիպումներ։ Սիրով կսպասեմ նաև ոչ մասնագիտական հանդիպումների։

05/03/2025

11/24/2024

English below ⬇️

💭 Ինչպե՞ս շփվել երեխաների հետ առանց քննադատելու կամ դիտողություն անելու

Հաճախ կարևոր հարցերն ունենում են համառոտ և միանշանակ պատասխաններ, և այստեղ կարող էին լինել մի քանի հանձնարարականներ, որոնք շատերը կա՛մ փորձել են, կա՛մ կփորձեն կատարել՝ «այսպես վարվեք այս դեպքում, այնպես վարվեք այն դեպքում»... որոշ դեպքերում դրանք գուցե և աշխատեն, որոշներում՝ բնավ ոչ։

Առաջարկում եմ խուսափել կարճ խորհուրդներ տալու գայթակղությունից (երանի՜ ամեն ինչ այդքան հեշտ լիներ) և գնալ այլ ճանապարհով, այն է՝ գտնել պատճառները, թե ինչու՞ է առաջանում դիտողություն անելու ցանկությունը: Ամեն ինչ իր պատճառներն ունի, և կարևորը այդ պատճառները ճիշտ գտնելն է, օրինակ այսպես՝ դիտողություն անում ենք, որովհետև

▪️Գիտենք ճիշտն ու սխալը,
▪️Քաջատեղյակ ենք հասարակությունում ընդունված նորմերին,
▪️Ունենք պատկերացում դաստիարակված երեխայի մասին,
▪️ Որովհետև մեզ շատ են դիտողություն արել և քննադատել փոքր տարիքում,
▪️ Պերֆեկցիոնիստ ենք,
▪️ Վախենում ենք, որ մեր և երեխայի մասին վատ կարծիք կկազմեն,
▪️ Ցանկանում ենք, որ մեր երեխան լինի կատարյալ, իր համար ցանկանում ենք լավագույնը,
▪️Փորձում ենք պաշտպանել նրան դժվար իրավիճակներում հայտնվելուց,
▪️Համարում ենք, որ ուրիշներին ուղղելն ու դիտողություն անելը մեր պարտականությունն է, և դա միակ ձևն է աշխարհն ավելի լավը դարձնելու, և այլն…

Հարցն այս կողմից դիտարկելիս պարզ է դառնում՝ պատճառները, որոնք մղում են դիտողություն անելու, բազամաթիվ են, և եթե մենք ինքներս մեզ համար չբացահայտենք այդ պատճառները, ապա շատ դժվարությամբ կփոխենք մեր վարքը և կշարունակենք դիտողություններ անել։ Արդյո՞ք դա է միակ ձևը երեխայի սխալներն ուղղելու, նրան ավելի լավը դարձնելու կամ նոր վարքի ձևեր սովորեցնելու, վստահաբար՝ ոչ։

Միայն այս պատճառները բացահայտելուց հետո պարզ կդառանա, թե ինչպես վարվենք, որպեսզի երեխաներին դիտողություններով չդաստիարակենք։ Նորություն չէ, որ պետք է սկսել ինքներս մեզնից, գտնել պատասխան հարցին՝ ինչու ենք այդպես վարվում, և եթե վերը նշվածներից մեկը կամ մի քանիսը մեր մասին են, ապա մտածենք՝ էլ ի՞նչ կարող ենք անել նույն արդյունքին հասնելու համար, բայց արդեն այլ ճանապարհով:
Բարդ հարցերը կարճ պատասխաններ չունեն, և եթե նույնիսկ ունեն, դրանք երբեք արագ իրագործելի չեն։

Eng*

💭 How to Communicate with Children Without Criticizing or Making Remarks

Important questions often have short answers. You might hear advice like, "Do this in this situation, do that in that one." Sometimes it works, sometimes it doesn’t.

Instead of giving quick advice, let’s focus on why we feel the need to make remarks. Everything has a reason, and it’s important to find those reasons.

For example, we make remarks because:

▪️We think we know what’s right and wrong,
▪️We follow social norms,
▪️We have an idea of what an educated child should be,
▪️We were criticized a lot as kids,
▪️We are perfectionists,
▪️We worry about how others will judge us or our child,
▪️We want our child to be perfect and have the best,
▪️We try to protect them from trouble,
▪️We feel it’s our duty to correct mistakes and improve the world.

When you think about it this way, it’s clear there are many reasons behind our behavior. If we don’t understand them, it’s hard to change. But is criticizing the only way to guide a child, help them improve, or teach them?

Once you find your reasons, it becomes easier to act differently. It’s not new advice: change starts with yourself. Ask why you behave this way. If one or more of these reasons feels familiar, think about what else you could do to get the same results in a kinder way.

Complex problems don’t have quick fixes. Even when they seem simple, they take time and effort to solve.

10/06/2024

https://youtu.be/5z59AHrEu4c?si=Plm-g7XxAy1vkKek

Երեխային արված դիտողությունները, ըստ հոգեբանների, լուրջ հետևանքներ են թողնում նրա ձևավորման վրա։ Այդ հետևանքները մարդուն հաճախ խանգարում են չափահաս տարիքում։...

09/17/2024

English below ⬇️

«Մեկ պատճառ՝ բազմաթիվ հետևանքներ...»
(մեկ հետևանքն էլ կարող է ունենալ մի քանի պատճառներ)

💭 Որո՞նք են մանկության տարիներին արված դիտողությունների/քննադատության բազմաթիվ հետևանքները։

Արդեն խոսվել է այն մասին, որ տարիքով պայմանավորված՝ երեխաները չեն կարողանում վերլուծաբար մոտենալ իրենց նկատմամբ կիրառվող դաստիարակության ձևերին, վերաբերմունքին, և իրենց տարիքի, առանձնահատկությունների համապատասխան են ընկալում մեծահասակների վարքն ու հաճախ խիստ վնասվում։

Սովորաբար մենք որպես բացասական հետևանք թողնող դիտողություն համարում ենք այս տեսակ արտահայտությունները՝ «չես կարողանում մի բան նորմալ անել», «արագ շարժվիր, կրիա հո չե՞ս», «դա քո խելքի բանը չէ» և բազմաթիվ այլ, (դուք կարող եք ինձնից լավ այս շարքը շարունակել)։ Բայց մենք չենք էլ կասկածում, որ առօրյայում ամենապարզ արձագանքները նույնպես գնահատվում են որպես դիտողություններ, օրինակ՝ «ամբողջ օրը լացում ես», «վա՜յ, ջուրը թափեցիր վրադ», «այս-ինչ բանը այդպես չեն նկարում», «ուղի՛ղ նստիր», «պայուսակդ ճիշտ բռնիր», և այլն․․․

Դա բերում է նրան, որ երեխայի մոտ ձևավորվում է իր ոչ լավը, ոչ համապատասխան լինելու զգացումը, երեխան լուրջ կասկածի տակ է դնում իր՝ սիրված լինելու հանգամանքը՝ ինչպե՞ս ծնողները կարող են սիրել «իր նման մեկին», ինչը և երեխայի համար մեծ ողբերգություն ու ցավ է: Այս ամենի արդյունքում նրա մոտ ձևավորվում են․

▪️Ցածր ինքնագնահատական. բոլորը լավն են՝ ես վատն եմ, բոլորն արժանի են, ես՝ ոչ։ Դրանից բխում է ոչ առողջ հարաբերությունների ձևավորում, սեփական անձը հնարավորինս թաքցնելու, չերևալու միտում և այլն;

▪️Պերֆեկցիոնիզմ` ուղղված սեփական անձին. երեխան հասկանում է, որ այն, ինչ անում է, երբեք բավարար լավ չէ, և ձգտում է ամեն բան կատարյալ անել, որպեսզի իրեն ընդունեն, գնահատեն ու չքննադատեն;

▪️ Սեփական անձի նկատամամբ դրական վերաբերմունքի դժվար ընդունում. չեն հավատում, որ կարող են սիրելի լինել, անընդհատ ապացույցների կարիք ունեն, որ սիրված են՝ «եթե գնահատեցին, գովեցին, ապա դա պատահականություն էր»;

▪️ Ուրիշներին գոհացնելու միտում;

▪️ Վստահում են միայն իրենք իրենց՝ ուրիշներին դժվարությամբ են թույլ տալիս կամ վստահում ինչ-որ գործեր անել;

▪️ Հույզերի կառավարման դժվարություն;

▪️ Սոցիալական տագնապ. խուսափում են կամ դժվար են շփվում նոր միջավայրում հայտնվելուց;

▪️ Մեղքի զգացում. հակված են անընդհատ ներողություն խնդրել և ամեն ինչում տեսնել իրենց մեղքը;

▪️ Մշտական ինքնաքննադատություն. ձևավորվում է ներքին քննադատ, որն անընդհատ ներքին ձայնի տեսքով մեղադրում և քննադատում է;

▪️ Իրենք են դառնում քննադատներ և դիմացինի մեջ տեսնում են միայն բացասականը, քննադատում կամ դիտողություններ են անում;

▪️ Դառնում են գերպաշտպանվող. ցանկացած տեսակետ վերագրում են իրենց, ընդունում դա որպես քննադատություն և արագ բարկանում, վիրավորվում ու գրեթե հարձակվելով կամ վիրավորելով՝ պաշտպանվում;

Թե ինչպես արձագանքել երեխայի անցանկալի վարքին կամ ինչպես հասուն տարիքում հաղթահարել վերը նշված դրսևորումները, կքննարկենք առանձին նյութում։
Իհարկե, նաև պետք է հաշվի առնել, որ բոլոր թվարկված հետևանքները կարող են ունենալ նաև այլ պատճառներ…

Eng*

One cause, many consequences...
(and one consequence can also have several causes)

💭 What are the multiple consequences of the criticism or reprimands received during childhood?

It has already been mentioned that due to their age, children are not able to analytically approach the forms of upbringing or attitudes applied to them, and they perceive adults' behavior according to their age and characteristics, often getting seriously hurt.

We usually consider comments like “you can’t do anything right,” “move faster, you’re not a turtle,” “that’s beyond your capacity,” and many others (you can likely continue this list yourself) as negative criticism. But we don't realize that even the simplest reactions in daily life are also perceived as reprimands, such as: “you’ve been crying all day,” “oh, you spilled water on yourself,” “that’s not how you draw,” “sit straight,” “hold your bag properly,” and so on...

This leads to the child developing a sense of not being good enough, of not measuring up. The child begins to seriously doubt whether they are loved—how can parents love 'someone like me'? This becomes a great tragedy and pain for the child. As a result, the following traits may develop:

▪️Low self-esteem: Everyone else is good—I am not. Everyone else deserves things, but I do not. This can lead to the formation of unhealthy relationships, a tendency to hide oneself, and an effort to remain invisible.

▪️Perfectionism directed towards oneself: The child understands that whatever they do is never good enough, so they strive to do everything perfectly in order to be accepted, valued, and not criticized.

▪️Difficulty accepting positive attitudes towards themselves: They don’t believe they can be loved and constantly need proof that they are loved—“if I was praised, it must have been a coincidence.”

▪️A tendency to please others.

▪️Trust issues, relying only on themselves and struggling to delegate or trust others with tasks.

▪️Difficulty managing emotions.

▪️Social anxiety: Avoiding or having difficulty engaging in new environments.

▪️A sense of guilt: They are prone to constantly apologizing and seeing everything as their fault.

▪️Constant self-criticism: An internal critic develops, continuously blaming and criticizing them in the form of an inner voice.

▪️Becoming critical of others: They see only the negative in others and engage in criticism or reprimands.

▪️Becoming overly defensive: They interpret any opinion as criticism, quickly getting angry, hurt, and reacting defensively by attacking or offending others.

How to respond to a child’s unwanted behavior or how to overcome these traits in adulthood will be discussed in a separate post.
Of course, it should also be noted that all of these consequences can have other causes as well...

09/10/2024

https://www.youtube.com/watch?v=gW31MPfPRgc

Ինչու՞ են մարդիկ ստում, ճի՞շտ է, որ բոլոր մարդիկ օրական մի քանի անգամ սուտ են խոսում, արդյո՞ք սուտը ախտանշան է, ի՞նչ կապ կա ստի և մանիպուլյացիայի միջև, ինչպե...

06/06/2024

https://youtu.be/eOoCovPA_yk?si=LY6-RQySjG0JjMhR

Կյանքի ընթացքում մարդիկ կարող են ձեզ ցավ պատճառել, ոմանց հեշտ եք ներում, ոմանց ոչ մի կերպ չեք կարողանում ներել. ինչու՞ է այդպես։ Ինչու՞ է պետք ներել, ինչպե՞ս...

05/15/2024

- Ինչու՞ են մարդիկ դավաճանում
- Ո՞րն է նախընտրելի՝ իմանա՞լ, թե՞ չիմանալ զուգընկերոջ դավաճանության մասին
- Ինչպե՞ս հաղթահարել դավաճանությունը
- Ինչպե՞ս կարելի է կռահել դավաճանության մասին

Հոգեբան Մարինե Պետրոսյանի հետ զրուցել ենք դավաճանության մասին` ինչու են մարդիկ դավաճանում, որն է հիմնական մոտիվը, որն է նախընտրելի՝ իմանալ, թե չիմանալ զուգըն...