Dr Lam Khanh - Chuyên Khoa Nội Tiết USC

02/01/2023

Đau khớp ở người trẻ
=====
Gần đây, tôi nhận nhiều ca tư vấn đau khớp gối cho nhiều bệnh nhân trẻ tuổi. Bài viết này chỉ ra đau khớp gối ở người trẻ (dưới 40 tuổi) rất hay gặp, các lý do gây bệnh, và cách chữa trị.
# Đau khớp gối ở người trẻ chủ yếu do tổn thương quá sức (overuse injuries)
- Thống kê cho thấy đau khớp gối xảy ra ở người trẻ rất hay gặp, cứ 1 trong 3 người trẻ tuổi sẽ bị đau khớp gối ít nhất một lần. Lý do chính là tổn thương do lặp lại các hoạt động quá sức.
- Ở người trẻ tuổi, ý nghĩ là xương khớp bị yếu ít khi xảy ra. Đa số các bạn đều nghĩ rằng mình còn rất trẻ, khỏe, chạy nhảy linh hoạt nên không thể bị đau khớp. Đây là suy nghĩ sai lầm vì tuy rằng các khớp ở người trẻ ít bị tổn thương, bất kỳ hoạt động quá mức hay sai tư thế đều dẫn đến tổn thương.
- Cấu trúc của khớp gối phức tạp với nhiều dây chằng, dây gân, cơ bắp, mạch máu, và xương. Khi các bệnh nhân lạm dụng, dùng quá mức và quá sức của khớp gối sẽ dẫn đến đau viêm khớp.
- Viêm gân dây chằng (tendonitis) và viêm túi dịch (Bursitis) là các tổn thương hay gặp ở người trẻ thường vận động. Các loại viêm này do người trẻ hoạt động thường xuyên, khiến các dây chằng hay túi dịch làm việc quá sức. Tuy nhiên, những người ít chạy bộ, ít vận động thỉnh thoảng lại vận động quá sức quá lâu cũng có thể khiến viêm gân hay viêm túi dịch. Vì vậy, tập thể dục thường xuyên nhưng cũng vừa phải, và tăng từ từ nếu muốn tập nặng.
- Hay gặp nhất ở người trẻ là hội chứng đau khớp chạy bộ. Ngoài ra còn có những lý do khác như viêm khớp do thoái hóa, viêm khớp dạng thấp, và viêm khớp do gút.
# Hội chứng đau khớp chạy bộ (Patellofemoral syndrome)
- Là chấn thương hay xảy ra ở người thường chạy bộ. Bệnh nhân cảm giác đau phần trước đầu gối và trên mặt sau của đầu gối. Lý do chính là sự mất cân đối trong hoạt động giữa các cơ và dây chằng đầu gối. Một số cơ yếu hơn khiến các cơ khác phải hoạt động nhiều hơn, lâu dài dẫn đến viêm đau và sưng. Người bị bệnh này thường đau khớp gối nhiều hơn khi ngồi xuống, lên xuống cầu thang, hay vận động.
- Chẩn đoán bệnh này chủ yếu dựa vào bệnh sử và thăm khám lâm sàng. XR đầu gối có thể sẽ không thấy gì bất thường. BS có thể sẽ siêu âm khớp gối để tìm nước giữa khớp. Chữa trị bệnh này bằng thuốc kháng viêm sưng NSAID và vật lý trị liệu. Bệnh nhân cần sửa tư thế chạy, tập vận động các cơ khớp khác như cơ khớp vùng háng, lưng, và chân để hỗ trợ khớp gối. Các bài tập vật lý trị liệu của tôi trên kênh youtube Dr. Wynn Tran có hướng dẫn kỹ các trị liệu này.
# Viêm khớp do thoái hóa (OA)
- Mặc dù đa số viêm khớp thoái hóa xảy ra ở người lớn tuổi, một phần không ít bệnh nhân có thể bị viêm khớp thoái lúc 20 tuổi vì nhiều lý do như thừa cân, ít vận động, vận động quá nhiều sai tư thế, và các bệnh di truyền.
- Béo phì là một trong những lý do chính gây đau khớp ở người trẻ tuổi vì trọng lượng cơ thể quá nhiều dẫn đến áp lực liên tục lên sụn khớp, lâu dài dẫn đến tổn thương khớp.
- Vận động quá nhiều, nhất là vận động nặng như nhảy cao, chạy nhảy có nhiều lực áp lực trực tiếp lên khớp làm tổn thương sụn.
- Tổn thương mạnh đến sụn khớp gối do chấn thương tiếp xúc khi chơi đá banh hay bóng bầu dục cũng răng rủi ro bị thoái hóa khớp sớm hơn.
# Đau khớp gối ở thanh thiếu niên
- Các bạn tuổi teen (thanh thiếu niên) cũng có thể bị đau khớp gối do lười vận động hay vận động quá nhiều với lý do tương tự như trên. Ngoài ra, hai bệnh đau khớp thường xảy ra ở các bệnh nhân tuổi teen là bệnh Osgood-Schlatter (OS) và hội chứng Sinding-Larsen Johansson (SLJ).
- Ở bệnh OS, bệnh nhân cảm giác đau nhức ở chỗ xương bánh chè (kneecap) và bên dưới, nơi dây chằng dẫn đến xương chân trong khi hội chứng SLJ thường đau nhức ở phần dưới dây gân xương bánh chè. Cả hai bệnh này thường do hoạt động quá mức.
- Chữa trị đau khớp ở tuổi Teen bắt đầu bằng chỉnh sửa tư thế vận động, dùng thuốc NSAID khi cần, và tập vật lý trị liệu.
# Đau khớp do viêm khớp dạng thấp (RA) và gút (Gout)
- Bệnh nhân khỏe mạnh, tập thể dục thường xuyên vẫn có thể bị viêm thấp khớp và viêm khớp do gút nếu có những rủi ro về hai loại bệnh này. Tôi có nói về hai loại bệnh này nhiều trên kênh youtube. Quan trọng là bệnh nhân cần chú ý dinh dưỡng vì ăn uống không kiểm soát sẽ dẫn đến tăng Uric acid , béo phì, và cuối cùng là đau khớp gối.
# Tóm lại
- Đau khớp gối ở người trẻ rất hay gặp. Lý do chủ yếu là vận động quá mức không đúng cách dẫn đến tổn thương khớp gối. Các lý do khác là béo phì, lười vận động, và có những bệnh lý làm tăng rủi ro tổn thương khớp.
- Tập thể dục thường xuyên nhưng vừa phải, từ từ theo khả năng của mình, không tăng cân và dinh dưỡng cân bằng là cách tốt nhất để bảo vệ khớp gối.

02/01/2023

Nguy cơ có cục máu đông do uống thuốc ngừa thai cao hay thấp?
=====
Hôm qua, báo TuoiTre bên Vn có đăng bài viết " Thuốc tránh thai tưởng đơn giản, nhưng có người suýt chết vì xài..sai cách" Bài báo này chỉ ra uống thuốc tránh thai có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm, như cục máu đông ở phổi (PE) hay dưới chân (DVT), nhưng điểm đáng nói là bài báo này không chỉ ra các tỉ lệ rủi ro có cục máu đông xảy ra ở phụ nữ, thậm chí ở trường hợp không dùng thuốc.
Theo các nghiên cứu thống kê từ FDA (1) thì
- Cứ mỗi 10,000 phụ nữ uống thuốc ngừa thai, khoảng 3 đến 9 người sẽ có thể có cục máu đông
- Cứ mỗi 10,000 phụ nữ khỏe mạnh (không có thai và không uống thuốc ngừa thai), khoảng 1 đến 5 người sẽ có thể có cục máu đông
- Cứ mỗi 10,000 phụ nữ có thai, có khoảng 5 đến 20 người sẽ có thể có cục máu đông
- Cứ mỗi 10,000 vừa sinh con, trong vòng 12 tuần tiên thì khoảng 40 đến 65 người sẽ có thể có cục máu đông.
Như vậy, nguy cơ xảy ra cục máu đông ở phụ nữ cao nhất là khi người phụ nữ vừa sinh con xong, khoảng 12 tuần đầu sau khi sinh. Nguy cơ cao thứ nhì có cục máu đông là khi người phụ nữ mang thai. Uống thuốc ngừa thai có nguy cơ bị cục máu đông thấp hơn cả hai người trường hợp trên. Tuy nhiên, uống thuốc ngừa thai lại tăng nguy cơ bị cục máu đông cao hơn người phụ nữ không uống thuốc và không có thai.
Bài báo trên TTO không nhắc đến những nguy cơ khác như mang thai hay sau khi sinh, khiến độc giả có thể nghĩ rằng uống thuốc ngừa thai rất nguy hiểm vì bài báo dẫn chứng nhiều ca nguy hiểm và tử vong. Cách viết này vừa sai khoa học vừa có thể dẫn đến cách hiểu sai khác. Trong các bài viết về rủi ro cục máu đông liên quan đến thuốc ngừa thai, tác giả phải cung cấp các dữ liệu khác để độc giả dễ hiểu và so sánh.
Thêm nữa, tỉ lệ mắc cục máu đông (không phải tỉ lệ tử vong) ở mức 3-9/10,000 phụ nữ là rất thấp. Trong khi đó, rủi ro gặp tai nạn giao thông ở Hoa Kỳ là 1/366 (2) và tỉ lệ nhiễm bệnh lao phổi tại Việt Nam là 13/10,000 người.
Nói cách khác, rủi ro tử vong do có cục máu đông làm tắc phổi cực kỳ thấp, thấp hơn nhiều so với rủi ro bị tai nạn giao thông, và thấp hơn cả rủi ro mắc bệnh lao phổi tại Việt Nam.
Khi trích dẫn các con số đầy đủ, người đọc sẽ hiểu rõ hơn. Dĩ nhiên, có những cách giảm rủi ro mắc cục máu đông nếu người phụ nữ uống thuốc ngừa thai. Trong buổi livestream thứ Sáu tuần này, tôi sẽ phân tích các cách làm giảm rủi ro mắc cục máu đông khi uống thuốc ngừa thai.

02/01/2023

"Nợ Miễn Dịch" có thật không?
====
Hôm nay báo Vnexpress phỏng vấn tôi về "Nợ Miễn Dịch (Immunity Debt)" do tình hình trẻ em tại Việt Nam mắc bệnh nhiều sau dịch Covid-19. Tôi viết bài này chỉ giải thích kỹ hơn về hệ miễn dịch, chỉ ra "nợ miễn dịch" là một khái niệm chưa chính xác, mới chỉ xảy ra sau dịch Covid-19, và khái niệm "Khoảng trống miễn dịch (Immunity Gap)"
# Nợ miễn dịch là gì?
- Khái nhiệm NMD bắt nguồn từ năm ngoái, khi một bài nghiên cứu từ Pháp(1) gợi ý rằng trẻ em khi không tiếp xúc nhiều với các virus và mầm bệnh trong hơn hai năm đại dịch Covid-19 khiến cho hệ mịễn dịch trẻ yếu hơn. Giờ đây khi cuộc sống bình thường trở lại, các trẻ này tiếp xúc nhiều với các loại virus, như RSV, khiến cho trẻ bị bệnh nhiều hơn do hệ miễn dịch bị thiếu hay bị "Nợ". Một số bài phân tích khác cho rằng hệ miễn dịch trẻ em như một cơ bắp, cần phải tập luyện tiếp xúc thường xuyên với virus hay mầm bệnh sẽ khiến hệ miễn dịch mạnh hơn. Không tiếp xúc một thời gian dài khiến hệ miễn dịch bị yếu đi, như chúng ta không tập thể dục cho cơ bắp.
# Hệ miễn dịch của chúng ta phức tạp hơn cơ bắp
- Để hiểu hơn về trẻ em và Covid-19, tôi nhắc lại chút xíu về hệ miễn dịch. Chúng ta có 2 loại miễn dịch: miễn dịch tự nhiên (innate immunity, có sẵn trong cơ thể) và miễn dịch thu được (adaptive immunity, cơ thể tạo thêm kháng thể và tế bào miễn dịch học qua quá trình tương tác với virus, vi khuẩn, từ đó cơ thể học cách nhớ mặc các bệnh này). Hệ miễn dịch tự nhiên là miễn dịch phản ứng tại chỗ, nhanh, nhưng không cụ thể, không rõ ràng (kiểu như thiên lôi chỉ đâu đánh đó), không có sự lựa chọn hay trí nhớ miễn dịch trong khi đó miễn dịch thu được là phản ứng chậm hơn, có lựa chọn, và có trí nhớ miễn dịch thông qua tương tác kháng thể với các tế bào khác. Cả người lớn và trẻ em đều có 2 loại miễn dịch này nhưng cách phản ứng của hai loại miễn dịch có thể có kết quả khác nhau với virus.
- Ở trẻ em, bảo vệ cơ thể ban đầu chủ yếu là hệ miễn dịch tự nhiên (lực lượng địa phương), gồm làn da, các dung dịch, tế bào đại thực bào, tế bào bạch cầu. Hệ miễn dịch thu được gồm tế bào T, tế bào B, Natural Killer T cell, có khả năng nhận biết virus, nhớ virus vi khuẩn, nhớ bệnh, và có thể gọi là lực lượng tinh nhuệ trung ương. Khi virus vào cơ thể trẻ em, nơi hệ miễn dịch tự nhiên lập tức phản ứng nhanh, nhiều và mạnh, có thể lập tức đánh bại virus ngay lúc virus vừa vào, khi virus chưa có nhân bản nhiều trong lúc đợi miễn dịch thu được phát triển. Trong một bài khác, tôi phân tích xông hơi trị cảm cũng là một cách kích thích hệ miễn dịch tự nhiên khi làm nhiệt độ cơ thể tăng cao, làm chậm quá trình nhân bản của virus .
- Vì vậy, hiểu và phân tích hệ miễn dịch ở trẻ em không chỉ đơn giản là so sánh hệ miễn dịch với cơ bắp, tiếp xúc nhiều sẽ khoẻ hơn, hay khái niệm "vay trả do thiếu nợ".
# Trẻ bệnh nhiều hơn co thể do khoảng trống miễn dịch
- Một khái niệm mới gần đây, khoảng trống miễn dịch, chỉ ra trẻ em khi ít tiếp xúc với các virus và mầm bệnh thì hệ miễn dịch có thể cần thêm chút thời gian để bắt kịp với việc nhận ra các mầm bệnh và tấn công chúng. Khái niệm này có thể giải thích lý do vì sao trẻ trước dịch Covid-19 và sau dịch Covid-19 phản ứng khác nhieu khi tiếp xúc với virus RSV. Trước dịch Covid-19, CDC ước tính đa số các trẻ trước 2 tuổi đã có tiếp xúc với RSV và có thể đã có kháng thể đặc hiệu(2). Sau Covid-19, do các lệnh khoảng cách và ít tiếp xúc, trẻ em nhiều khả năng chưa có đủ các kháng thể kháng RVS, dẫn đến bệnh nặng hơn và tỉ lệ nhập viện cao hơn.
- Một bài báo đăng trên Lancet cũng chỉ ra sau Covid-19, trẻ em sẽ có rủi ro bệnh cao hơn do hệ miễn dịch cần có thêm thời gian để bắt kịp và nhận ra các mầm bệnh (3).
# Tóm lại
- Trẻ em và cả người lớn sau Covid-19 khi tiếp xúc trở lại cuộc sống bình thường có thể sẽ bị nhiễm những bệnh hay gặp trước kia (RSV, cúm mùa) và cơ thể sẽ cần thời gian để bắt kịp khoảng trống miễn dịch
- Quý vị nhớ chăm sóc con em bằng cách theo dõi với BS nhi khoa thường xuyên, kiểm soát dinh dưỡng (ngăn ngừa bệnh tiểu đường), kiểm tra bệnh suyễn, và chích ngừa vaccine cho bé đầy đủ.

02/01/2023

Vì sao thức ăn nấu chín vẫn có thể bị ngộ độc?
======
Hôm qua, báo Vnexpress đưa tin 600 trẻ em ngộ độc thức ăn do Salmonella. Nhiều người nghĩ rằng khi thức ăn nấu chín rồi thì có thể không bị ngộ độc. Điều đó chưa hẳn là đúng vì nhiều lý do sau đây.
# Độc tố do vi khuẩn phát ra trước khi thức ăn được nấu chín
- Như trường hợp Salmonella, độc tố có thể phát ra trước khi thức ăn nấu chín. Thức ăn sau khi đun sôi có thể giết vi khuẩn nhưng có thể chưa diệt được các độc tố đã được phát ra trước đó do vi khuẩn sinh sôi nảy nở trong môi trường thuận lợi (kém vệ sinh). Salmonella có thể tạo ra 2 dạng độc tố là endotoxin (nội tố) và exotoxin (ngoại tố). Cả hai loại này cùng phát sinh nếu như vi khuẩn có môi trường phát triển thuận lợi. Vì vậy, trước khi nấu chín, phần cần phải làm là rửa sạch thịt bằng nước ít nhất 20-30 giây để giảm lượng vi khuẩn và khử các chất độc trước khi nấu chín đun sôi.
# Độc tố có thể lây bằng các đường khác như nước uống hay tiếp xúc
- CDC Hoa Kỳ đưa ra các cách lây lan độc tố vi khuẩn khác của Salmonella như nước uống, tiếp xúc gần với người, đặc biệt là thú nuôi. Vì vậy, điểm quan trọng là giữ vệ sinh tổng quát cho cả môi trường nấu ăn chứ không chỉ tập trung vào đun nấu sôi
# Nhiều độc tố của vi khuẩn rất bền với nhiệt độ.
- 2 loại vi khuẩn khác thường gây ngộ độc thức ăn có độc tố rất bền với nhiệt độ là Staph. Aureus và Bacillus Cereus. Ngoài ra các loại độc tố khác của dòng vi khuẩn E.Coli (enterotoxin) cũng khá bền với nhiệt độ cao. Với vi khuẩn B. Cereus, độc tố vẫn còn nếu thức ăn chưa nấu đến 121 độ C (250 độ F) (1). Còn với độc tố S. Aureus vẫn bền khi nấu đến 121 độ C trong hơn 10 phút (2). Vì vậy, dù nhà trường đã cố nấu ăn kỹ, độc tố của vi khuẩn vẫn có thể còn trong thức ăn.
# Khung nhiệt độ từ 40 đến 140 độ F (4 đến 60 độ C) là khoảng nguy hiểm (danger zone for food) cho vi khuẩn phát triển trong đồ ăn
- Với đồ ăn, nhiệt độ trong khoảng 40-140 độ F là khoảng tối ưu để chúng phát triển và tiết ra độc tố. Vì vậy, tránh để đồ ăn trong khoảng nhiệt độ này có thể làm giảm rủi ro ngộ độc thức ăn.
Bs Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ
Tham Khảo
1. https://www.nifa.usda.gov/.../Preventing-Foodborne...
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22894066/
3. https://www.fsis.usda.gov/.../food.../danger-zone-40f-140

01/14/2023

01/13/2023

01/13/2023

01/13/2023