21/04/2022
Uy linh tiên là một trong những thành phần chủ đạo trong thuốc Khớp Khang Thọ.
Uy linh tiên là cây dược liệu quý, có tác dụng hành khí, trừ phong thấp, chỉ tý thống và thông kinh lạc. Với các đặc tính dược lý đa dạng, dược liệu này được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như đau nhức xương khớp, chân tay tê bại, nấc cụt, vàng da do viêm gan siêu vi, tổn thương dây thần kinh,…
• Tên gọi khác: Dây ruột gà, Mộc thông,…
• Tên dược: Radix Clematidis
• Tên khoa học: Clematis chinensis Osbeck
• Họ: Mao lương/ Hoàng liên (danh pháp khoa học: Ranunculaceae)
1. Đặc điểm thực vật
Uy linh tiên là loài thực vật thân nhỡ, nửa thân hóa gỗ và có xu hướng mọc trườn ra mặt đất hoặc bám vào các cây khác. Lá có hình trái xoan, tù ở cuống và nhọn ở mũi, lá thường có 3 phiến.
Hoa của cây mọc ở nách lá, màu trắng, quả hình bầu dục, bên ngoài có lông mềm. Cây ra hoa và sai quả vào tháng 6 – 10 hằng năm.
2. Bộ phận dùng
Rễ của cây được thu hái làm thuốc.
3. Phân bố
Uy linh tiên phân bố chủ yếu ở Trung Quốc. Hiện nay một vài địa phương phía Bắc ở nước ta có trồng loại cây này.
4. Thu hái – sơ chế
Có thể thu hái quanh năm vì uy linh tiên mọc rất nhiều rễ, mỗi cụm rễ có khoảng vài trăm sợi và chiều dài có khi lên đến 60cm. Tuy nhiên chỉ dùng loại rễ rậm dài, bề ngoài đen sẫm, bên trong có màu trắng và rắn chắc. Các loại rễ không đủ chất lượng thường không có đặc tính dược lý nên ít khi được sử dụng để làm thuốc.
Rễ sau khi hái về thường được rửa sạch, thái mỏng và đem phơi khô. Ngoài ra dược liệu còn được bào chế theo các cách sau:
• Rửa sạch rễ, loại bỏ rễ con và tạp chất. Sau đó ngâm rễ với nước cho đến khi mềm, vớt rễ ra để cho ráo rồi cắt thành từng khúc (dài khoảng 2cm). Đem rễ phơi khô dùng dần hoặc tẩm rượu, sao nhỏ với lửa cho khô hoàn toàn (theo Trung Y).
• Rễ sau khi rửa sạch đem ủ kín trong nửa ngày (khoảng 12 giờ đồng hồ), sau đó cắt khúc và đem phơi khô (theo kinh nghiệm Việt Nam).
• Ngoài ra có thể dùng rễ tẩm mật, gừng, giấm hoặc rượu, sao qua và để dùng dần.
5. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y:
• Tác dụng thông kinh lạc, trừ phong thấp, chỉ tý thống và hành khí.
• Chủ trị: Đau nhức xương khớp, tiểu khó, tê bì chân tay,…
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
• Tác dụng kháng histamine đối với cơ ruột ruột thỏ và có tác dụng lợi mật.
• Tác dụng bảo vệ tuyến yên, hạn chế tình trạng thiếu oxy và giảm nguy cơ thiếu máu cơ tim.
• Dược liệu có khả năng thư giãn nhờ vào khả năng kháng histamine.
• Thực nghiệm ở chó cho thấy nước sắc uy linh tiên có tác dụng tăng nhu động thực quản.
• Hoạt chất Anemonin trong dược liệu có tác dụng xung huyết niêm mạc và gây mụn phỏng ngoài da.
• Nước sắc từ rễ uy linh tiên có tác dụng ức chế trực khuẩn lị Shigella, tụ cầu vàng, nấm, vi khuẩn gram dương và gram âm.
6. Cách dùng – liều lượng
Uy linh tiên được dùng ở dạng điều trị tại chỗ, sắc uống, tán bột làm hoàn,… Có thể sử dụng dược liệu đơn lẻ hoặc phối hợp với các vị thuốc khác để gia tăng tác dụng. Mỗi ngày chỉ nên sử dụng từ 6 – 12g.
