24/08/2025
TỪ: khám lại cho 1 Bệnh nhân khỏi bệnh sau mổ ung thư đại tràng 7 năm
ĐẾN: Tản mạn về Chương trình TẦM SOÁT phát hiện sớm bệnh.
===================
👉 hôm trước tôi có khám lại cho một bác bệnh nhân mà tôi đã mổ cắt đại tràng cách đây bảy năm điều trị ung thư đại tràng. Ở  thời điểm đó bác phát hiện được bệnh thông qua chương trình tầm soát ung thư đại trực tràng tại Hà Nội. Sau mổ bác không cần dùng hóa chất vì giai đoạn sớm, kết quả khám lại rất tốt không có dấu hiệu tái phát trên hình ảnh cũng như nội soi đại tràng. Bác rất vui và vài hôm sau có mang đến tặng tôi mấy chiếc ghế gỗ do chính tay bác làm.
👉 chương trình tầm soát phát hiện sớm bệnh là một chương trình rất có ý nghĩa giúp phát hiện được bệnh sớm điều trị kịp thời qua đó nâng cao kết quả điều trị và giảm thiểu chi phí. Nhưng cũng còn nhiều điều cần phải suy ngẫm và hoàn thiện.
☘️☘️☘️TẢN MẠN VỀ CÂU CHUYỆN
SÀNG LỌC PHÁT HIỆN SỚM BỆNH TẬT ☘️☘️☘️
1. Câu chuyện thực tế từ Hà Nội – sàng lọc ung thư đại trực tràng (2018–2019)
====================
• NĂM 2018, Hà Nội triển khai chương trình sàng lọc ung thư đại trực tràng dựa trên toàn thành phố, dành cho người dân từ 40- 75 tuổi. 103.542 người đã tham gia, 81,5% hoàn thành xét nghiệm iFOBT(xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân), với tỷ lệ 6,1% dương tính (có máu ẩn trong phân). Trong số 2.278 người dương tính được chỉ định nội soi đại trực tràng đã phát hiện 3,5% ung thư, 17,8% tổn thương tiền ung thư (polyp nguy cơ cao) và 23,1% tổn thương polyp nguy cơ thấp.
• Nhờ chương trình tầm soát này rất nhiều trường hợp ung thư đại trực tràng được phát hiện và phẫu thuật ở giai đoạn sớm, mặc dù hoàn toàn không có triệu chứng, thậm chí khi bệnh được phát hiện ở giai đoạn tiền ung thư chỉ cần cắt bỏ polyp qua nội soi giúp tránh được một cuộc mổ mà vẫn chữa hết bệnh. Điều này giúp tăng cơ hội chữa khỏi, giảm chi phí và hạn chế biến chứng nặng nề cho người bệnh.
2. Thực trạng ung thư tại Việt Nam
==========================
• Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận khoảng 180.000 ca ung thư mới và hơn 120.000 ca tử vong do ung thư (Globocan 2022). Các loại ung thư thường gặp nhất gồm gan, phổi, vú, dạ dày và đại trực tràng, trong đó ung thư gan và phổi đều có hơn 24.000 ca mắc mới mỗi năm.
• Điều đáng lo ngại là, có tới trên 70% bệnh nhân được chẩn đoán ở giai đoạn muộn, ví dụ ung thư phổi có tới 75% phát hiện muộn, dẫn đến điều trị khó khăn, tỷ lệ sống thấp, chi phí điều trị tốn kém. Theo thống kê, trong năm 2023, BHYT đã chi hơn 7.500 tỷ đồng cho thuốc điều trị ung thư, trong khi chi phí thuốc đích/miễn dịch có thể lên tới 120–150 triệu đồng/tháng cho một người bệnh.
• Vì vậy, việc sàng lọc và phát hiện sớm ung thư là giải pháp then chốt: Giúp tăng cơ hội chữa khỏi, kéo dài thời gian sống, giảm chi phí và gánh nặng tài chính cho người bệnh và xã hội.
3. Thực trạng nguy hiểm: Đột quỵ và các bệnh tim mạch ở người trẻ
======================
• Việt Nam hiện đang đối mặt với một thực tế đáng lo ngại: đột quỵ xảy ra ngày càng nhiều ở những người trẻ tuổi. Số các ca đột quỵ < 45 tuổi chiếm tỷ lệ 15-20% tổng số ca đột quỵ hằng năm và đang ngày càng tăng lên, thậm chí có người dưới 20 tuổi đã gặp tai biến nặng. Tuổi trung bình bị đột quỵ ở Việt Nam là 62, thấp hơn khoảng 10 tuổi so với mức trung bình 70–75 của các nước phát triển. Thêm vào đó, Việt Nam có 1.100–1.200 ca đột quỵ trên 100.000 người, tỉ lệ tử vong lên đến 210–300 trên 100.000, cao gấp ba lần so với Thái Lan. Đáng ngại hơn là rất nhiều người trẻ trước đó đã đi khám tổng quát nhưng không phát hiện dấu hiệu gì đặc biệt, đó là lý do cần tầm soát chuyên sâu, chứ không chỉ xét nghiệm cơ bản.
• Về các bệnh lý tim mạch thì mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 200.000 người tử vong do nguyên nhân đến từ nhóm bệnh này (chiếm 30-40% tổng số ca tử vong trên cả nước), trong đó ngưng tim ngoài bệnh viện chiếm tỉ lệ khá lớn. Hiện nay bệnh tim mạch đang có xu hướng trẻ hóa, xuất hiện ngày càng nhiều ở những người < 40 tuổi. Vì vậy, mọi người trưởng thành đều nên khám sức khỏe định kỳ hằng năm, trong đó cần tầm soát chuyên sâu về tim mạch. Nhóm có nguy cơ cao như: nam giới > 40 tuổi, nữ > 50 tuổi, có bệnh tim mạch – chuyển hóa sẵn có, hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia, tiền sử gia đình có người bị đột tử hoặc mắc bệnh tim mạch từ khi còn trẻ, người có các triệu chứng: đau ngực, hụt hơi, khó thở, choáng ngất, tim đập nhanh / không đều… đều nên đi tầm soát sàng lọc chuyên sâu 6 tháng – 1 năm/lần
4. Bài học từ các quốc gia phát triển trong chiến lược sàng lọc phát hiện sớm bệnh tật
========================
Tại nhiều quốc gia phát triển như Nhật Bản, Pháp, Mỹ, các chương trình sàng lọc ung thư đã trở thành chương trình Quốc gia, và đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc giảm tỷ lệ tử vong và gánh nặng chi phí y tế.
• Ở Mỹ, nhờ chương trình sàng lọc ung thư đại trực tràng bằng nội soi và xét nghiệm phân, tỷ lệ tử vong đã giảm khoảng 30% trong vòng 20 năm qua.
• Nhật Bản triển khai sàng lọc ung thư dạ dày bằng X-quang và nội soi từ những năm 1980, giúp phát hiện hơn 60% ca bệnh ở giai đoạn sớm, nâng tỷ lệ sống 5 năm lên tới 70–90%. Đặc biệt, Nhật Bản còn có chương trình Ningen Dock – khám sức khỏe chuyên sâu kết hợp tầm soát ung thư toàn diện – được thực hiện rộng rãi từ thập niên 1950. Nhờ đó, người dân Nhật được phát hiện sớm nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có ung thư, góp phần đưa Nhật trở thành quốc gia có tuổi thọ trung bình cao hàng đầu thế giới.
• Tại Pháp, chương trình sàng lọc ung thư vú toàn quốc giúp 80% phụ nữ được chẩn đoán ở giai đoạn sớm, chi phí điều trị nhờ vậy giảm gần một nửa so với khi phát hiện muộn.
Các nghiên cứu cũng cho thấy chi phí sàng lọc thấp hơn nhiều lần so với chi phí điều trị muộn, đặc biệt ở ung thư phổi, gan, đại trực tràng.
5. Cá thể hóa tầm soát – Vì mỗi người là riêng biệt
=====================
Sàng lọc và phát hiện sớm bệnh, đặc biệt là ung thư, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả điều trị và giảm chi phí y tế. Tuy nhiên, sàng lọc không nên thực hiện theo một “gói chung” cho tất cả mọi người. Mỗi cá nhân cần được cá thể hóa chương trình sàng lọc dựa trên độ tuổi, giới tính, tiền sử bản thân và gia đình, triệu chứng lâm sàng cũng như các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, nhiễm viêm gan B/C, hoặc nhiễm H. pylori. Việc cá thể hóa giúp tránh lãng phí, phát hiện bệnh đúng đối tượng nguy cơ cao và mang lại hiệu quả tối ưu. Đây cũng là cách mà nhiều quốc gia phát triển đang áp dụng để tối ưu hóa nguồn lực và tăng cơ hội phát hiện sớm bệnh.
👉 Sàng lọc đúng người – đúng thời điểm – đúng phương pháp chính là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe bền vững cho cộng đồng.
BS. Nguyễn Ngọc Đan
