07/09/2025
CHÚ Ý TÍCH CỰC CÓ THỂ LÀM THAY ĐỔI NHỮNG HÀNH VI CHƯA PHÙ HỢP Ở TRẺ
Một buổi tối, khi mẹ đang nấu cơm, bé Nam liên tục chạy quanh phòng khách, làm rơi vãi đồ chơi khắp nơi. Mẹ nhắc nhở vài lần nhưng bé vẫn chưa dừng lại. Đến lần thứ ba, mẹ bắt đầu lớn tiếng: “Con có nghe mẹ nói không? Ngồi yên ngay!”. Tình huống này chắc hẳn rất quen thuộc với nhiều cha mẹ. Chúng ta thường phản ứng bằng cách nhắc nhở, la rầy, thậm chí mất bình tĩnh để chỉ ra điều con làm sai. Cách làm này tưởng chừng hợp lý, nhưng thực tế lại có thể gây tác dụng ngược.
Các chuyên gia tâm lý chỉ ra rằng, thay vì tập trung vào lỗi sai, việc trao cho con sự chú ý tích cực mang lại hiệu quả thay đổi hành vi cao hơn nhiều. Nghiên cứu cho thấy, khi cha mẹ khen ngợi và khuyến khích những hành vi mong muốn, con sẽ dễ dàng lặp lại chúng, thay vì chỉ nghe những lời nhắc nhở liên tục về điều không nên làm.
Vậy “sự chú ý tích cực” thực chất là gì? Và nó khác với việc “làm ngơ” khi con cư xử chưa đúng ra sao?
1. Sự chú ý tích cực là gì?
Thường thì khi con làm sai, cha mẹ phản ứng gay gắt, còn khi con làm đúng thì lại… không nói gì cả. Chú ý tích cực là thay đổi cách nhìn: ghi nhận và khích lệ khi con làm đúng, và tạm thời bỏ qua những hành vi chưa phù hợp (trừ những hành vi nguy hiểm).
Với trẻ, sự chú ý của cha mẹ có sức mạnh đặc biệt. Hành vi nào được cha mẹ chú ý nhiều thì hành vi đó sẽ tăng lên, kể cả khi cha mẹ đang… nhắc nhở tiêu cực.
Nói cách khác, thay vì chỉ tập trung vào việc con làm sai, cha mẹ nên “bắt gặp” con đang làm đúng và khen ngợi. Đây là sự thay đổi đơn giản, nhưng lại đi ngược thói quen lâu đời của việc nuôi dạy, nên cần thời gian để luyện tập.
2. Cách áp dụng sự chú ý tích cực với trẻ
Trong thực tế, sự chú ý tích cực có thể thể hiện qua nhiều hình thức: lời khen, ôm hôn, high-five, phần thưởng nhỏ… Tùy độ tuổi, hình thức sẽ khác nhau, nhưng nguyên tắc chung vẫn vậy.
Theo chuyên gia tâm lý Lindsay Ge**er, PsyD, quan trọng nhất là mô tả cụ thể hành vi được khen, để con hiểu rõ mình đã làm đúng điều gì. Điều này gọi là lời khen có nhãn (labeled praise).
Ví dụ: thay vì chỉ nói “Giỏi lắm!” thì có thể nói:
- “Mẹ rất thích khi con chia sẻ bút màu với em.”
- “Thật tuyệt khi con làm xong bài tập trước khi xin chơi máy tính bảng.”
Khi biết rõ hành vi nào được đánh giá cao, con sẽ có động lực lặp lại hành vi đó.
3. Còn hành vi chưa phù hợp thì sao?
Đây là phần khó nhất. Nếu hành vi nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác, cha mẹ cần can thiệp ngay. Nhưng trong những tình huống khác, hãy chủ động bỏ qua (active ignoring).
Điều này có nghĩa là không chú ý đến hành vi chưa phù hợp, để gửi thông điệp: “Cách này không giúp con đạt điều mình muốn”. Khi con dừng lại hoặc tự trấn tĩnh, cha mẹ ngay lập tức quay lại trao sự chú ý tích cực.
Điều quan trọng là bỏ qua không có nghĩa là buông xuôi. Sau khi tình huống lắng xuống, cha mẹ hoàn toàn có thể quay lại nói chuyện, giải thích và hướng dẫn con.
4. Một số ví dụ trong thực tế
Hãy hình dung cảnh quen thuộc: con nổi cơn ăn vạ ở siêu thị vì muốn mua kẹo. Nếu cha mẹ chiều theo, hành vi này chắc chắn sẽ lặp lại. Nếu thương lượng, ví dụ “về nhà mẹ cho bánh brownie”, cũng có khả năng tạo ra thói quen tương tự.
Trong tình huống này, nhiều cha mẹ vì ngại ánh mắt người khác mà quát tháo, ra lệnh hoặc dọa phạt. Cách làm này vừa khiến cả cha mẹ lẫn con thêm căng thẳng, vừa vô tình tiếp tục củng cố hành vi xấu vì con đã được… chú ý.
Nếu thực hành chú ý tích cực, cha mẹ cần kiên nhẫn bỏ qua cơn ăn vạ, sau đó ngay khi con bình tĩnh lại, hãy khen ngợi: “Mẹ rất tự hào khi con đã hít thở sâu và bình tĩnh lại”.
Khi về nhà, hãy dành thời gian trò chuyện: “Mẹ biết lúc ở siêu thị con rất muốn ăn kẹo, và khi mẹ nói ‘không’, con thấy rất khó chịu. Lần sau, nếu gặp tình huống tương tự, con nghĩ chúng ta có thể làm gì khác?”.
Cách làm này vừa công nhận cảm xúc của con, vừa nhắc lại ranh giới rõ ràng, đồng thời dạy con kỹ năng giải quyết vấn đề.
4. Điều cha mẹ cần lưu ý
Ban đầu, khi cha mẹ bỏ qua cơn ăn vạ, hành vi của con có thể tăng nặng hơn (extinction burst) trước khi giảm hẳn. Vì vậy cần kiên nhẫn, và lặp lại nhiều lần để con thực sự thay đổi.
Nếu sau một thời gian dài, hành vi tiêu cực vẫn không giảm, cha mẹ nên tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hoặc nhà trị liệu hành vi để có kế hoạch phù hợp.
5. Hãy tập trung xây dựng kết nối bền chặt hơn với trẻ
Chuyển sang cách tiếp cận chú ý tích cực đòi hỏi sự kiên nhẫn, và chắc chắn có lúc cha mẹ mất bình tĩnh. Khi điều đó xảy ra, hãy coi đó là cơ hội để xin lỗi, chia sẻ cảm xúc của bản thân và cùng con tìm cách làm khác lần sau.
Ngoài ra, việc dành ra ít nhất 10 phút mỗi ngày để kết nối cũng rất quan trọng. Chỉ cần chơi một trò chơi, vẽ tranh, lắp LEGO hoặc đơn giản là nói chuyện cùng con, miễn sao cha mẹ toàn tâm toàn ý bên con. Điều này giúp con cảm nhận được sự quan tâm đúng nghĩa và không cần tìm kiếm bằng hành vi tiêu cực.
Cuối cùng, hơn cả việc chỉnh sửa hành vi, sự chú ý tích cực giúp gắn kết tình cảm giữa cha mẹ và con. Và như các nghiên cứu chỉ ra: mối quan hệ tích cực với một người lớn quan trọng (cha mẹ, ông bà, thầy cô, người trong cộng đồng) chính là yếu tố bảo vệ con khỏi nhiều khó khăn về sức khỏe tinh thần sau này.
📚 Nguồn bài viết: Child Mind Institute
📝 Dịch và tổng hợp: Family & Child Psychology with Nguyen Minh Thanh
------------------
Nguyễn Minh Thành
Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tâm lý học (Bỉ)
Thạc sĩ Khoa học (MS) Tâm lý học Phát triển và Giáo dục (Trung Quốc)
Chuyên gia Tâm lý học Gia đình và Trẻ em
#
