24/06/2025
🎭 Art Therapy và Arts Therapy – Khi chữ “s” tạo nên sự khác biệt
Nhiều người lầm tưởng rằng "Art Therapy" và "Arts Therapy" là hai tên gọi khác nhau của cùng một liệu pháp, nhưng thực tế, chúng phản ánh hai cách tiếp cận riêng về trị liệu tâm lý thông qua nghệ thuật, trên cả phương diện lý thuyết lẫn thực hành.
🎨 Art Therapy – Trị liệu Mỹ thuật
Art Therapy (hay Fine Art Therapy) là liệu pháp sử dụng hội họa, hình ảnh thị giác và các phương pháp tạo hình trực quan nhằm hỗ trợ quá trình cải thiện sức khoẻ tâm lý, tâm thần của cá nhân và cộng đồng. Trong trị liệu mỹ thuật, nhà trị liệu sẽ giúp thân chủ biểu đạt cảm xúc, xử lý sang chấn và phục hồi tâm lý thông qua quá trình tạo hình.
Các hoạt động trong trị liệu mỹ thuật bao gồm: vẽ tranh, nặn tượng, điêu khắc, ghép hình, cắm hoa, thiết kế đồ hoạ, xây dựng mô hình kiến trúc, làm thủ công...
Theo Hiệp hội Trị liệu Mỹ thuật Hoa Kỳ (AATA, 2017), Art Therapy là quá trình “sử dụng sáng tạo mỹ thuật để cải thiện và nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần và cảm xúc của con người.” Liệu pháp mỹ thuật giúp thân chủ điều tiết các vấn đề của cơ thể và tâm trí bằng chất liệu của hình ảnh, màu sắc, đường nét, hình khối... mang lại những trải nghiệm khác biệt so với việc diễn đạt bằng lời nói.
Nhà trị liệu Mỹ thuật (Art Therapist) là một nghệ sĩ hoạt động trên lĩnh vực nghệ thuật thị giác - tạo hình (Hội hoạ, Đồ hoạ, Điêu khắc, Kiến trúc...), được đào tạo chính quy về mỹ thuật và tâm lý học, thực hành có giám sát đủ số giờ quy định.
🌀 Arts Therapy – Trị liệu Nghệ thuật
Arts Therapy (hay Expressive Arts Therapy) là liệu pháp kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật: hội họa, âm nhạc, múa, kịch nghệ, thơ ca... để hỗ trợ quá trình chữa lành. Triết lý trung tâm của liệu pháp này dựa trên sự đa chiều trong cảm xúc thẩm mỹ của con người, nên cách biểu đạt cũng cần được mở rộng vô hạn, tích hợp đa dạng các môn nghệ thuật tương ứng.
Theo Levine & Levine (1999), Expressive Arts Therapy dựa trên ý tưởng về sự chuyển đổi giữa các hình thức nghệ thuật (ví dụ từ vẽ sang thơ, từ viết sang chuyển động) có thể giúp mở ra nhiều tầng cảm xúc sâu hơn và kết nối lại với năng lượng sống.
Khác với Art Therapy vốn tập trung chủ yếu vào hình ảnh thị giác và hoạt động tạo hình trực quan, Expressive Arts Therapy khuyến khích sự linh hoạt và trực giác phong phú có được từ sự kết hợp đa chất liệu, đa ngôn ngữ. Thân chủ không cần chọn một hình thức cố định mà có thể "đi qua" nhiều kênh biểu đạt, thực hiện một quá trình chữa lành đa chiều.
Nhà trị liệu Nghệ thuật (Arts Therapist) là một nghệ sĩ hoạt động đa lĩnh vực, với sự tập trung tương đối vào một môn nghệ thuật thế mạnh - chủ đạo (Văn học, Sân khấu, Điện ảnh, Kiến trúc, Điêu khắc, Hội hoạ, Âm nhạc), được đào tạo chính quy về nghệ thuật và tâm lý học, thực hành có giám sát đủ số giờ theo quy định.
Dưới ánh sáng phân tâm học, ngôn ngữ nghệ thuật - với đặc trưng là tính biểu tượng - sẽ cung cấp cho thân chủ những phương thức giao tiếp, biểu đạt có khả năng vượt qua những hạn chế của ngôn ngữ thông thường. Nói cách khác, việc tham gia vào quá trình liên tưởng, kiến tạo và lý giải biểu tượng - chính là chiếc chìa khoá mở vào cánh cửa vô thức, giúp thân chủ giải phóng nguồn năng lượng bị kìm hãm xuyên suốt quá trình trưởng thành, chuyển hoá cảm giác, cảm xúc tiêu cực thành tác phẩm nghệ thuật thông qua các cơ chế phòng vệ an toàn, lành mạnh.
Dưới góc độ khoa học thần kinh, Perry & Winfrey (2021) khẳng định, quá trình tri giác, trải nghiệm đa giác quan giúp kích hoạt và đồng bộ các hoạt động từ vùng thân não (brainstem) đến vỏ não (cortex), tạo ra hoạt động lành mạnh cho toàn não, giúp mạng lưới thần kinh hồi phục một cách tuần tự và phát triển ổn định, giải phóng các hormone cần thiết, nhờ đó giúp con người điều hoà được các kích thích hậu sang chấn. Nghiên cứu của Malchiodi (2007) cũng cho thấy, các hoạt động tạo hình giúp kích hoạt những vùng não liên quan đến trí nhớ hình ảnh và cảm xúc (như amygdala và hippocampus), từ đó tạo điều kiện cho quá trình phục hồi nội tâm diễn ra một cách tự nhiên.
Như vậy, khác biệt căn bản giữa "art therapy" và "arts therapy" nằm ở chỗ, trị liệu mỹ thuật tập trung vào các phương pháp thị giác - tạo hình, trong khi trị liệu nghệ thuật là sự kết hợp đa dạng các loại hình nghệ thuật trong trị liệu tâm lý.
Trị liệu nghệ thuật, trị liệu mỹ thuật đều là những lĩnh vực mới, chưa có trường đào tạo chính quy cũng như các quy định cụ thể về điều kiện chuyên môn, giấy phép hành nghề tại Việt Nam. Tuy nhiên, hiện đã có một số nhà trị liệu Việt Nam được đào tạo, cấp bằng chính quy tại các cơ sở nước ngoài, đang hành nghề ở một số tỉnh, thành trong cả nước. Hãy lựa chọn đúng chuyên gia, cơ sở uy tín để gửi gắm lòng tin nơi bạn.
Và xin nhớ rằng, trong mọi liệu pháp tâm lý, nhà trị liệu chỉ đóng vai trò hướng dẫn. Sau buổi trị liệu, bạn nên dành thời gian lắng nghe cơ thể, tâm trí mình để tìm ra liệu pháp phù hợp nhất với bản thân.
Booflote chúc bạn một ngày vui trên hành trình kết nối với chính mình 🥰
Tài liệu tham khảo:
1. AATA – American Art Therapy Association. (2017). Definition of Art Therapy.
2. Levine, S. K., & Levine, E. G. (1999). Foundations of Expressive Arts Therapy: Theoretical and Clinical Perspectives. Jessica Kingsley Publishers.
3. Perry, B. D. 1., & Winfrey, O. (2021). What happened to you?: conversations on trauma, resilience, and healing. First edition. Flatiron Books.
4. Malchiodi, C. A. (2007). The Art Therapy Sourcebook. McGraw-Hill.
- Gerda & Lea