19/09/2023
TÌM LẠI VẺ ĐẸP MẶT XƯA SAU LIỆT VII
Hiện nay, liệt dây thần kinh số VII ngoại biên là bệnh lý phổ biến đứng đầu trong số các bệnh của dây thần kinh mặt, bệnh do nhiều nguyên nhân như nhiễm lạnh, viêm nhiễm (zona thần kinh, viêm tai giữa…), phẩu thuật, chấn thương vùng đầu mặt… và có thể xảy ra ở bất kỳ đối tượng, lứa tuổi nào. Biểu hiện chính của bệnh là liệt nửa mặt, méo miệng, mắt nhắm không kín, tuy không gây nguy hiểm tới tính mạng nhưng để lại di chứng nặng nề nếu không được điều trị đúng cách ảnh hưởng đến thể hiện cảm xúc, chi phối bởi các nhóm cơ mặt.
Dây thần kinh số VII là dây thần kinh vận động, chi phối vận động cơ mặt. Liệt dây thần kinh số VII ngoại biên là tình trạng mất vận động hoàn toàn hay yếu các cơ của nửa mặt, do tổn thương dây thần kinh mặt. Bệnh xảy ra khi dây thần kinh số VII bị chèn ép và gây sưng viêm.
Theo y học cổ truyền, liệt dây thần kinh số VII ngoại biên có bệnh danh là "Khẩu nhãn oa tà" do phong hàn, phong nhiệt, huyết ứ xâm phạm vào lạc mạch của ba kinh dương ở mặt làm khí huyết kém điều hoà, kinh cân thiếu dinh dưỡng không co lại được. Người bệnh thường có biểu hiện miệng méo, liệt mặt, mắt bên liệt nhắm không kín.
Để điều trị liệt dây thần kinh số VII ngoại biên, bên cạnh những phương pháp điều trị bằng y học hiện đại như sử dụng nhóm thuốc Corticoid, vitamin B liều cao, tăng dẫn truyền thần kinh… thì đối với Y học cổ truyền, người bệnh bị liệt dây thần kinh số VII ngoại biên sẽ được trị liệu phối kết hợp bằng các phương pháp dùng thuốc hoặc không dùng thuốc trong đó xoa bóp bấm huyệt là chủ yếu..
Bệnh lý ở giai đoạn đầu không gây nguy hiểm nhưng ảnh hưởng tới hình thái khuôn mặt, khả năng ăn nhai và người bệnh có thể khó khăn trong nhắm mắt… Nếu không được điều trị sớm, bệnh sẽ ngày một nặng, gây nguy hiểm và khó điều trị hơn ảnh hưởng sức khỏe và vẻ đẹp của khuôn mặt tác động đến tâm lý làm người bệnh mặc cảm, ngại tiếp xúc….
Việc kết hợp giữa phương pháp không dùng thuốc: xoa bóp - bấm huyệt, châm và cứu ngải có tỉ lệ chữa khỏi bệnh lên rất cao. Do vậy, đây chính là liệu pháp được nhiều người bệnh lựa chọn. Nếu thực hiện điều trị sớm và đúng phương pháp thì bệnh sẽ dần dần được hồi phục nhanh chóng, trả lại vể đẹp như xưa làm người bệnh tự tin trong cuộc sống.
Hiện nay, đa số các bác sĩ tập trung vào điều trị các triệu chứng như mắt nhắm không kín và méo miệng mà quên đi phục hồi một số cơ vùng mặt, các cơ chi phối thể hiện cảm xúc của người bệnh dẫn đến người bệnh vẫn còn vẻ mặt đơ cứng sau điều trị. Biểu cảm trên khuôn mặt còn là tấm gương phản chiếu cảm xúc của chúng ta. Chúng là những biểu hiện cảm xúc thông qua khuôn mặt. Chúng ta thể hiện bản thân không chỉ bằng lời nói mà còn qua các biểu hiện trên khuôn mặt. Trên thực tế, nét mặt là một trong những khía cạnh quan trọng trong giao tiếp của con người. Và đây thường là ấn tượng đầu tiên của mọi người khi gặp gỡ ai đó, trước cả khi chúng ta được nghe giọng nói của người đó. Khuôn mặt của chúng ta có trách nhiệm truyền đạt không chỉ những suy nghĩ và ý tưởng, mà còn cả những biểu hiện cảm xúc. Điều khiến cho việc giao tiếp cảm xúc trở nên thú vị là nó xuất hiện như thể một số biểu hiện trên khuôn mặt. Với 43 cơ khác nhau, khuôn mặt có thể tạo ra hơn 10.000 biểu hiện cảm xúc trên khuôn mặt. Chúng được gọi là biểu cảm vi mô. Nhìn chung chúng ta có 7 cảm xúc phổ biến như: giận dữ, ghê tởm, sợ hãi, vui vẻ, buồn bã, ngạc nhiên, khinh bỉ. Vì vậy khi các cơ biểu bộ cảm xúc bị liệt không phục hồi được, người bệnh sẽ cảm thấy tự ti, mặc cảm khi giao tiếp với mọi người xung quanh, đồng thời ảnh hưởng đến thẩm mỹ.
@ Có 7 loại cảm xúc cơ bản và được công nhận như sau:
- Giận dữ: Biểu cảm giận dữ trên khuôn mặt phổ biến với các biểu hiện như lông mày cụp xuống, môi mím chặt và mắt lồi.
- Ghê tởm: Biểu hiện của sự phản cảm trên khuôn mặt được tượng trưng bằng việc môi trên nhếch lên, nhăn sống mũi và hếch má.
- Sợ hãi: Biểu hiện chung trên khuôn mặt của nỗi sợ hãi được biểu thị bằng sự nâng cao của mí mắt trên và kéo các mí mắt lại với nhau, mở to mắt và môi căng ra theo chiều ngang.
- Vui vẻ: Biểu hiện phổ biến trên khuôn mặt của hạnh phúc được biểu thị bằng việc khóe miệng nhếch lên và mí mắt căng lên, đôi khi dẫn đến hằn rõ những nếp nhăn được gọi là "vết chân chim" quanh mắt.
- Buồn bã: Biểu hiện chung của nỗi buồn trên khuôn mặt được biểu thị bằng việc hạ thấp khóe miệng, nhíu mày và mí mắt sụp xuống.
- Ngạc nhiên: Biểu hiện phổ biến trên khuôn mặt của sự ngạc nhiên được biểu thị bằng lông mày nhướng lên trên, mắt mở to, lòng trắng trong mắt lộ ra nhiều hơn bình thường. Cùng với đó hàm hơi cụp xuống và đồng tử giãn ra.
- Khinh bỉ: Mím chặt một nửa môi trên là dấu hiệu của biểu hiện khinh thường trên khuôn mặt. Đôi khi, nó cũng kèm với hành động hơi ngửa đầu ra phía sau.
@ Các cơ chi phối cảm xúc do dây thần kinh số VII chi phối: Tất cả các cơ bám da đều do thần kinh VII chi phối và chúng có thể chia thành các nhóm sau:
- Cơ vùng da đầu và tai: gồm các cơ bám vào cân trên sọ. Có 2 cơ: cơ chạm trán và cơ thái dương đỉnh: đi từ mạc thái dương đến bờ ngoài cân sọ. Khi cơ làm căng da đầu kéo da vùng thái dương ra sau. Là cơ kém phát triển thường đi kèm với cơ tai.
- Cơ vùng mắt: có 3 cơ:
o Cơ chạm trán: Phía trước và phía sau là cơ, ở giữa là cân sọ, cơ dính vào cân của sọ. Làm nhướng mày khi co.
o Cơ vòng mi: Cơ này có 2 phần: phần mi nằm ở trong mi mắt, phần ổ mắt ở nông. Làm nhắm mắt khi co. Cơ mày: đi từ đầu trong cung mày ra phía ngoài tới da ở giữa cung mày. Khi co kéo mày xuống dưới, vào trong, làm cau mày. Diễn tả cảm xúc đau đớn.
o Cơ hạ mày: đi từ phần mía xương trán đén da đầu trong cung mày. Kéo cung mày xuống dưới.
- Cơ vùng mũi: có 3 cơ:
o Cơ tháp hay cơ cao hay cơ mảnh khảnh: Là cơ nhỏ, nằm phía trên sống mũi và ở hai bên đường giữa. Khi co kéo góc trong của lông mày xuống. Là cơ biểu lộ sự kiêu ngạo.
o Cơ mũi phần ngang và phần cánh: phần ngang hay cơ ngang mũi: đi từ trên ngoài hố răng cửa xương hàm trên đến cân trên các sụn mũi. Khi co làm hẹp lỗ mũi. Phần cánh hay cơ nở mũi: từ bờ huyệt răng nanh tới bờ sau lỗ mũi và lá mía. Làm hẹp lỗ mũi, kéo vách mũi xuống dưới.
- Cơ vùng miệng: gồm các cơ làm há miệng và các cơ làm hẹp miệng:
o Cơ làm hẹp miệng: Cơ vòng môi gồm hai lớp. Lớp sau phát sinh từ cơ mút chéo ở góc miệng và lớp nông là cơ nâng góc miệng và cơ hạ góc miệng bắt chéo ở góc miệng. Làm mím môi, ép môi vào răng và lợi răng và đưa môi về trước.
o Các cơ làm rộng miệng:
Cơ mút hay cơ thổi kèn: đi từ 3 hố chân răng hàm lớn tới mép. Khi co ép má vào răng và lợi răng, giúp vào sự nhai và mút.
Cơ nanh hay cơ nâng góc miệng: đi từ hố nanh hàm trên tới mép và môi trên. Khi co kéo góc miệng lên.
Cơ tiếp lớn hay cơ gò má lớn: đi từ xương gò má tới mép. Khi co kéo góc miệng lên trên và ra sau (cười).
Cơ tiếp bé hay cơ gó má nhỏ: ở trong cơ tiếp lớn, đi từ gò má tới môi trên. Khi co kéo môi lên trên và ra ngoài.
Cơ nâng cánh mũi môi trên: đi từ mỏm lên hàm trên tới da cánh mũi. Khi co kéo môi lên trên, làm nở mũi.
Cơ kéo môi sâu hay cơ nâng môi trên: từ bờ dưới ổ mắt đến cánh mũi và môi trên. Khi co kéo góc miệng, môi trên ra ngoài và lên trên, cùng với cơ tiếp bé tạo nên rãnh mũi môi, biểu lộ sự đau buồn.
Cơ cười: từ cân cắn tới mép. Làm kéo góc miệng theo chiều ngang (cười mỉm).
Cơ vuông cằm hay cơ hạ môi dưới: đi từ hàm dưới và cằm tới môi dưới. Khi co kéo mới dưới xuống dưới và ra ngoài (mỉa mai).
Cơ tam giác môi hay cơ hạ góc miệng: đi từ mặt ngoài xương hàm dưới tới mép và cơ vòng miệng, kéo góc miệng xuống dưới (buồn bả).
Cơ cằm: từ hố răng của hàm dưới đến da cằm, khi co đưa môi dưới lên trên ra trước diễn tả sự nghi ngờ hoặc khinh bỉ.
Cơ ngang cằm: khi có khi không, là một cơ nhỏ bắt ngang đường giữa ngang dưới cằm, thường liên tục với cơ tam giác môi.
- Cơ bám da cổ: là một thảm rộng, hình 4 cạnh đi từ sa hàm dưới tới mạc nông phủ vùng cổ và ngực trên. Kéo da cằm và môi dưới xuống, góp phần biểu lộ sợ hãi hay đau khổ.
Về phương diện giải phẫu, các cơ này đan xen với nhau ở rất nhiều vị trí do đó khó mà phân tích thành từng cơ riêng biệt tại một điểm nào đó, nhất là tại điểm modiolus gần góc miệng, là điểm hội tụ của 6 cơ khác nhau.
@ Điều trị phục hồi các cơ bị liệt như thế nào?
Điều trị bằng phương pháp không dùng thuốc: Có thể nói phần lớn những trường hợp liệt mặt ngoại biên chỉ cần áp dụng phương pháp trị liệu bằng xoa bóp bấm huyệt, châm cứu và tập luyện cơ bằng chủ động trợ giúp và tiến tới tập chủ động có đề kháng phục hồi vận động cơ mặt là đạt kết quả.
- Điều trị bằng châm cứu:
o Công thức huyệt gồm:
Toản trúc, Ấn đường, Thái dương, Dương bạch, Nghinh hương, Giáp xa, Hạ quan, Địa thương. Đây là những huyệt tại chỗ trên mặt (có thể thay đổi theo ngày).
Ế phong, Phong trì: khu phong.
Hợp cốc bên đối diện.
o Kỹ thuật: Phần lớn là ôn châm ( châm + cứu) (vì đa số trường hợp liệt mặt là do lạnh). Ôn châm cũng đồng thời được chỉ định trong trường hợp huyết ứ (do sang chấn). Nếu thuộc thể phong nhiệt phạm lạc mạch thì kỹ thuật sử dụng là châm tả.
- Xoa bóp – Bấm huyệt:
o Xoa bóp vùng trán:
Xoa xát day vùng mặt: Hai tay áp sát vào cằm người được xoa bóp, kéo tay đưa thẳng lên vùng thái dương thì day bằng các đầu ngón tay vào huyệt thái dương rồi bàn tay ngón tay để phía trán rồi kéo tay về phía đầu .
Miết kiểu phân hợp vùng trán: Hai ngón tay đặt song song trán kéo tay về phía thái dương và day huyệt Thái dương. Kỹ thuật làm theo hình rẻ quạt.
Day vùng trán: dùng 1-2 ngón tay day khắp vùng trán.
Tìm điểm đau và day điểm đau: Chú ý cự án hay thiện án.
Day và ấn huyêt: Đầu duy, Thái dương, Ấn đường, Dương bạch….
o Xoa bóp vùng Mắt:
Xoa vùng mắt: Dùng hai ngón tay trỏ và giữa của hai bàn tay đặt lên phía trong cung lông mày, xoa vòng tròn từ phía trong đến phía ngoài lông mày đi xuống phía đưới qua gò má rồi đi vào phía trong mũi, vòng lên trong mũi lên trán, phía trong lông mày.
Bấm huyệt dọc cung lông mày: Dùng ngón tay bấm huyệt dọc cung lông mày từ phía trong ra phía ngoài.
Nhào bờ lông mày: Dùng ngón cái và đầu ngón tay, nhào từ bờ lông mày này sang bờ lông mày kia.
Miết bờ cong lông mày: Dùng ngón tay cái đặt ở trên, ngón trỏ ở phía dưới lông mày, sử dụng và kéo ngón trỏ về phía đuôi mắt miết bờ cong lông mày, ngón cái cố định.
Vuốt nhãn cầu: Dùng 2 ngón tay, ngón 2 đặt mi mắt trên, ngón 3 đặt mi mắt dưới, vuốt từ trong ra ngoài. vừa sức chịu đựng của mắt.
Day mi mắt: Dùng 1 ngón tay day mí mắt trên và mí mắt dưới từ trong ra ngoài.
Day và ấn huyệt dọc xung quanh mắt: Tinh minh, Ngư yêu, Ty trúc không, Ấn đường, Toán trúc, Thừa khấp, …
o Xoa bóp vùng Má:
Xoa má: Dùng vân ngón tay xoa vòng tròn má từ phía dưới lên cằm vòng lên má 2 bên.
Day má: Dùng các đầu ngón tay day từ cằm đến tai theo 3 đường: môi dưới, môi trên, 2 bên cách mũi đến tai,.
Bóp nắn cơ má: Bàn tay áp sát vào má bóp nắn cơ má từ cằm đến tai theo 3 đường: môi dưới, môi trên, 2 bên cách mũi đến tai,.
Nhào cơ má: Hai bàn tay áp sát vào má nhào cơ má từ cằm đến tai theo 3 đường: môi dưới, môi trên, 2 bên cách mũi đến tai,.
Xoa má: Dùng mô ngón cái và mô út của bàn tay xoa lại vùng má .
Rung má: Hai tay áp sát vào má rung với tần số nhanh các cơ vùng má.
Tìm điểm đau và day điểm đau vùng má.
Ấn và day huyệt: Địa thương, Nhân trung, Thừa tương, Nghinh hương, Quyền liêu, Giáp xa, Hạ quan….
Bấm huyệt thông thường chọn một số huyệt tại vùng mặt như: Giáp xa, Tứ bạch, Nghinh hương, Ðịa thương, Ấn đường, Ngư yêu, Thái dương, Ế phong, Phong trì, Hợp cốc
Mỗi ngày xoa bóp bấm huyệt từ 1-2 lần lần khoảng 20 phút cho đến khi khỏi bệnh.
Xoa bóp – bấm huyệt rất phù hợp để điều trị liệt VII vì kích thích đến từng điểm, từng nhóm cơ trên vùng đầu – mặt – cổ mà dây VII chi phối. Trước khi thực hiện điều trị người bệnh được bác sĩ khám trước và việc điều trị sẽ có trọng tâm và thứ tự ưu tiên cho việc hồi phục những điểm chưa hoàn thiện trên mặt bệnh nhân tùy theo mức độ nặng nhẹ (bị mắt nhắm không kín là chủ yếu hay méo miệng là chủ yếu ….). Xoa bóp bấm huyệt được thực hiện một cách tỉ mỉ giúp điều chỉnh đến từng chi tiết và tạo độ hồi phục hoàn hảo nhất có thể.
Tuy nhiên, để đạt kết quả mĩ mãn nhất, bệnh nhân cần tuân theo chỉ định của bác sĩ về việc tập luyện tại nhà thêm như:
@ Yoga khí công: Tự tập thêm nhóm cơ vùng đầu, mặt, cổ.
o Xoa mặt, đầu, cổ: Ngồi hoa sen. Hai lòng bàn tay úp vao nhau, xát hai lòng bàn tay vào nhau cho mạnh và nhanh cho hai bàn tay thật nóng trước khi xoa. Đầu ngửa về sau, hai tay đặt dưới cằm áp vào mặt, xoa mặt từ dưới lên đến đỉnh đầu, đồng thời dần dần đầu cúi xuống, đầu bắt đầu cúi về phía trước, hai tay xoa từ đỉnh xuống vùng chẩm, hai tay xoa hai bên cổ và áp vào cằm đầu ngửa hẳn về phía sau. Tiếp tục xoa lại như trước từ 10-20 lần. thở tự nhiên.
o Xoa hai loa tai: Ngồi hoa sen. Để hai tay úp vào 2 bên má trước loa tai hoặc xoa tai từng bên. Xoa bàn tay về phía sau áp vào loa tai, khi bàn tay qua khỏi loa tai rồi, thì xoa trở lại áp vào loa tai sao cho tai úp rồi xoa cho đến má. Xoa từ 10-20 lần, cho ấm cả loa tai. Thở tự nhiên.
o Xoa xoang và mắt: Ngồi hoa sen. 2 ngón tay trỏ và giữa của 2 bàn tay khép lại. Gồm 3 động tác:
Xoa xoang: Dùng 2 ngón tay trỏ và giữa của 2 bàn tay đặt lên phía trong lông mày xoa vòng tròn từ phía trong lông mày ra phía ngoài xuống dưới gò má, vô mũi, đi lên phía trong lông mày và tiếp tuc 10-20 lần, xoa các vòng có xoang xương hàm trên, xoang sàng và xoang trán.
Xoa vuốt mắt:
Xoa mắt: Nhắm mắt lại và đặt 2 ngón tay lên mắt, xoa mí mắt trong vòng hố mắt vừa sức chịu đựng của mắt, xoa 10-20 lần.
Vuốt nhãn cầu: Nhắm mắt lại và đặt 2 ngón tay lên mắt, 1 ngón mi mắt trên, 1 ngón mi mắt dưới vuốt từ trong ra ngoài, 10-20 lần.
Day, bấm, ấn huyệt xung quanh nhãn cầu:
Bấm huyệt: Dùng ngón cái phía dưới và ngón trỏ phía trên lông mày bấm huyệt từ phía trong ra phía ngoài dọc theo chân mày.10-20 lần.
Day ấn huyệt:Tinh minh, Thái dương, Ty trúc không, Ngư yêu, Toán trúc, Ấn đường…
o Xoa mũi: Ngồi hoa sen. 2 ngón tay trỏ và giữa của 2 bàn tay khép lại. Gồm 5 động tác:
Xoa thân mũi: Dùng 2 ngón trỏ và ngón giữa xoa mũi từ dưới lên và trên xuống cho ấm đều, đồng thời thở vô ra cho mạnh 10-20 lần.
Day sụn mũi, xương mũi: Để ngón tay chỗ giáp giới giữa xương mũi và xương sụn mũi, day huyệt 10-20 lần.
Day huyệt nghinh hương: Dùng 2 ngón tay trỏ ấn mạnh vào huyệt Nghinh hương ngang cánh mũi, trên rãnh mũi – má và day huyệt ấy 10-20 lần.
Xoa chân cánh mũi: Dùng bàn tay cạnh ngón tay trỏ bên này áp vào cánh mũi bên kia, xoa mạnh lên xuống 10-20 lần.
Vuốt & bẻ mũi: Vuốt đều mũi và bẻ đầu mũi qua lại, kết thúc…
o Xoa miệng: Ngồi hoa sen. Xoa miệng để làm cho các cơ miệng, môi, má, cơ nhai, cơ cổ,… được tăng cường hoạt động, làm cho gương mặt tươi vui, lạc quan, chống gương mặt buồn rầu, bi quan...Muốn được vậy, điều cần thiết là phải căng lên phía các cơ miệng, má, cổ, cơ da trước khi xoa thì mới có thể đổi trạng thái của mặt từ bình thường trở thành vui tươi, mà trạng thái vui tươi của mặt sẽ ảnh hưởng đến trạng thái tâm thần, làm cho tâm thần ngày càng lạc quan. Trạng thái tư tưởng và tâm thần quyết định gương mặt, song ảnh hưởng ngược lại cũng cần lưu ý khi tập. Dùng bàn tay bên này xoa miệng và má bên kia, từ miệng đến tai và từ tai đến miệng, 10-20 lần rồi đổi bên. Xoa lên mạnh, khi xuống nhẹ.
o Xoa cổ: Ngồi hoa sen. Căng các cơ vùng cổ, ưỡn cổ và mặt ngó lên trời, một bàn tay xòe ra, ngón cái một bên, 4 ngón kia một bên, đặt lên cổ. Xoa lên xoa xuống từ ngực đến cằm và từ cằm đến ngực cho ấm đều; làm từ 10-20 lần. Đổi tay và xoa như trên. Day ấn huyệt thiên đột.
o Đảo lưỡi kết hợp với đảo mắt. Ngồi hoa sen. Đảo lưỡi trong miệng kết hợp với đảo mắt cùng một hướng, đồng thời dao động thân qua lại. Đảo theo vòng tròn từ 5-10 lần rồi đảo ngược lại, đồng thời dao động thân qua lại.
o Súc miệng kết hợp với đảo mắt qua lại và đánh răng: Ngồi hoa sen. Súc miệng kết hợp với đảo mắt qua lại và đánh răng đồng thời dao động thân qua lại. Đưa một ngụm hơi vào miệng như 1 ngụm nước cho má phình lên rồi đảo từ má bên này sang má bên kia, kết hợp đảo mắt cùng một hướng, đồng thời đảo xong thì gõ răng 1 lần. Ăn nhịp với động tác đảo thì dao động thân qua lại. Đảo từ 10-20 lần.
o Tróc lưỡi: Ngồi hoa sen. Đưa lưỡi lên vòm họng và tróc lưỡi. Tróc 10-20 lần..
@ Sử dụng các phương pháp khác như: Tập luyện cơ: người bệnh cố gắng thực hiện các động tác: Nhắm hai mắt lại, mỉm cười, huýt sáo và thổi, ngậm chặt miệng, cười thấy răng và nhếch môi trên, nhăn trán và nhíu mày, hĩnh mũi, phát âm những âm dùng môi như b, p, u, i … giúp hoàn thiện nhóm cơ tối ưu nhất. Phải có chỉ định, liều lượng tập, tránh quá nhiều hay qua ít mà ảnh hưởng kết quả điều trị
Vẻ mặt của con người vô cùng quan trọng trong giao tiếp xã hội, do đó cần chú ý xác định chính xác nhóm cơ hay cơ bị liệt, yếu để tác động và điều trị hiệu quả, mang lại những cảm xúc và vẻ đẹp vốn có của người bệnh.
