02/03/2025
🆘 🆘 Vỡ dạ dày do chấn thương là một tình trạng nghiêm trọng xảy ra khi dạ dày bị đè ép, tác động mạnh, tăng áp lực đột ngột trong lúc đầy thức ăn hoặc khí gây rách thành dạ dày, thường do chấn thương bụng trực tiếp (bị đấm, đá mạnh vào bụng, ngã cao, va chạm vào vật cứng trong tai nạn giao thông...). Đây là một cấp cứu ngoại khoa cần can thiệp phẫu thuật ngay lập tức, nếu chậm trễ, có thể gặp viêm phúc mạc, nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng dẫn đến tử vong.
Vỡ dạ dày do chấn thương là một tổn thương hiếm gặp với tần suất dưới 2%, được mô tả đầu tiên bởi Yajko vào năm 1975, vỡ dạ dày do thực hiện thủ thuật Heimlich thậm chí còn hiếm hơn, chỉ có một số ít trường hợp được báo cáo trong y văn. Thủ thuật Heimlich là một phương pháp sơ cứu được sử dụng để xử lý tình huống người bị mắc nghẹn do dị vật chặn đường thở. Kỹ thuật này giúp đẩy dị vật ra khỏi khí quản bằng cách tạo áp lực mạnh vào bụng dưới cơ hoành.
Tại Trung tâm Phẫu thuật Tiêu hóa, bệnh viện Bạch mai, chúng tôi vừa gặp và điều trị thành công một trường hợp vỡ dạ dày sau thực hiện thủ thuật Heimlich ở người cao tuổi: Bệnh nhân nam 87 tuổi đang ăn măng đột ngột xuất hiện khó thở tím tái, được người nhà phát hiện và sơ cứu bằng cách thực hiện thủ thuật Hiemlich làm bật ra khối măng và ép tim, sau khoảng 1 phút, người bệnh tỉnh và thở trở lại, nhưng xuất hiện đau bụng và chướng bụng tăng dần, được đưa vào bệnh viện Bạch Mai
Tại phòng cấp cứu, bệnh nhân tỉnh táo, tiếp xúc tốt. Bụng chướng căng, đau, co cứng thành bụng thượng vị, mất vùng đục trước gan. Chụp X-quang, cắt lớp vi tính ổ bụng cho thấy có rất nhiều khí tự do trong ổ bụng chứng tỏ có tổn thương vỡ tạng rỗng. Bệnh nhân đã được định phẫu thuật cấp cứu. Ngay khi mở bụng, một lượng lớn khí xì ra ngoài giống như khi rạch qua một túi hơi. Kiểm tra thấy dạ dày có đường vỡ dọc theo bờ cong nhỏ khoảng 5 cm kèm theo đụng giập thành dạ dày (Hình 3: chỗ vỡ dạ dày). Phẫu thuật viên đã khâu lại chỗ vỡ dạ dày, lau rửa ổ bụng. Do được xử trí kịp thời nên sau mổ người bệnh phục hồi nhanh và ra viện sau 10 ngày trong tình trạng ổn định.
Bàn Luận
Được mô tả lần đầu tiên bởi Henry Heimlich vào năm 1974 sau một loạt thí nghiệm trên động vật. Thủ thuật Heimlich đã trở thành kỹ thuật sơ cứu quan trọng để giải phóng ngay tình trạng tắc nghẽn đường thở ở bệnh nhân bị nghẹn thở do dị vật, nhờ việc tạo ra một lực đẩy nhanh và mạnh lên cơ hoành và vùng bụng trên, tạo ra áp lực dương đột ngột trong lồng ngực đẩy dị vật ra khỏi đường thở. Tuy nhiên, nếu gây áp lực quá mức hoặc không đúng cách sẽ gây chấn thương do có sự gia tăng đột ngột với áp lực quá cao trong ổ bụng dẫn đến nguy cơ vỡ các tạng, đe dọa tính mạng.
Biến chứng phổ biến nhất của Thủ thuật Heimlich là gãy xương sườn và tràn khí trung thất; tuy nhiên, tổn thương dạ dày có thể xảy ra ở 20% bệnh nhân sau khi cấp cứu bằng thủ thuật Heimlich. Dạ dày là một cơ quan tương đối rỗng, tương đối cố định, nằm ngay trung tâm bên dưới cơ hoành nên không những dễ bị tổn thương trước những thay đổi đột ngột về áp suất mà còn chịu tác động lực ép trực tiếp trong thủ thuật Heimlich, khi áp suất và lực nén vượt quá sức chịu đựng của thành dạ dày, dạ dày sẽ vỡ. Hiện tượng này càng dễ xảy ra hơn và trầm trọng hơn nếu dạ dày căng phồng do thức ăn. Vị trí tổn thương thường gặp nhất là thành trước, tiếp theo là bờ cong lớn.
Vỡ dạ dày sau thủ thuật Heimlich phần lớn xảy ra ở người lớn tuổi và đặc biệt là ở bờ cong nhỏ của dạ dày giống như trường hợp bệnh nhân ở trên do bờ cong nhỏ có tương đối ít niêm mạc, nếp gấp và độ đàn hồi hạn chế.
Về xử lý tổn thương, việc khâu phục hồi lại dạ dày là phương pháp chủ yếu, cắt dạ dày hay sử dụng miếng vá là mạc nối để tạo hình chỗ vỡ đã được báo cáo trong một số ít trường hợp, quan trọng là phát hiện và chỉ định phẫu thuật kịp thời. Quan trọng hơn, đó là việc áp dụng thủ thuật Heimlich đúng chỉ định, đúng cách để tránh biến chứng.
Thủ thuật Heimlich cần được thực hiện ngay lập tức khi một người bị hóc dị vật và không thể thở được. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy bạn cần thực hiện thủ thuật này:
1. Khi nào cần làm thủ thuật Heimlich?
Người bị nghẹn hoàn toàn (không thể ho, nói, hoặc thở):
• Đột ngột không thể nói hoặc phát ra âm thanh.
• Không thể ho mạnh, hoặc chỉ ho yếu, không có tác dụng.
• Nắm chặt cổ họng – đây là dấu hiệu phổ biến của người bị nghẹn.
• Da tái xanh hoặc tím tái do thiếu oxy.
• Mắt trợn trừng, hoảng loạn hoặc dần mất ý thức.
Nếu người bị nghẹn vẫn có thể ho mạnh hoặc nói, không nên làm Heimlich ngay, mà hãy động viên họ ho để tự tống dị vật ra ngoài.
2. Khi nào KHÔNG nên làm thủ thuật Heimlich?
Người bị ho mạnh và còn thở được:
Khi nạn nhân vẫn có thể ho mạnh, hãy để họ tự ho thay vì can thiệp.
Người bị bất tỉnh: Nếu người bị hóc đã mất ý thức, không làm Heimlich mà phải đặt nạn nhân nằm xuống và thực hiện hồi sức tim phổi.
Trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi: Không làm Heimlich mà thay bằng vỗ lưng kết hợp ấn ngực.
Cách thực hiện
-Đối với người lớn và trẻ em trên 1 tuổi
Cách thực hiện:
Đứng phía sau nạn nhân, vòng hai tay quanh eo họ.
Nắm một bàn tay thành nắm đấm, đặt phía trên rốn nhưng dưới xương ức.
Dùng tay còn lại nắm lấy nắm đấm và thực hiện ép bụng:
• Đẩy mạnh vào trong và hướng lên trên theo một lực dứt khoát.
• Lặp lại 5 lần liên tục hoặc đến khi dị vật bật ra.
• Nếu nạn nhân mang thai hoặc béo phì: ép vào vùng ngực thay vì bụng.
-Đối với trẻ dưới 1 tuổi
Bước 1: Vỗ lưng
Đặt trẻ nằm sấp trên cánh tay bạn, đầu thấp hơn cơ thể.
Dùng lòng bàn tay vỗ 5 lần mạnh và dứt khoát vào giữa lưng (giữa hai xương bả vai).
Bước 2: Ấn ngực (nếu vỗ lưng không hiệu quả)
Lật bé lại, đặt nằm ngửa trên cánh tay hoặc đùi.
Dùng hai ngón tay (trỏ và giữa) ấn mạnh 5 lần vào giữa ngực (ngay dưới đường nối hai núm vú).
Lặp lại vỗ lưng và ấn ngực cho đến khi bé khóc hoặc dị vật bật ra.
-Khi bị nghẹn và ở một mình, không có ai giúp đỡ
Tự làm Heimlich:
• Nắm tay thành nắm đấm, đặt trên bụng (trên rốn, dưới xương ức).
• Dùng tay còn lại ấn mạnh và đẩy lên một cách dứt khoát.
Dùng vật cố định để hỗ trợ (nếu không thể tự ép bụng):
• Cúi người về phía sau ghế, bàn, hoặc cạnh quầy bếp.
• Ấn mạnh vùng bụng trên vào mép cứng để tạo lực đẩy dị vật ra ngoài.
Thủ thuật Heimlich rất hiệu quả trong việc cứu người bị nghẹn, nhưng nếu thực hiện sai kỹ thuật hoặc quá mạnh, có thể gây biến chứng nguy hiểm, bao gồm:
• Gãy xương sườn
• Tổn thương nội tạng (dạ dày, gan, lách, tim, phổi)
• Vỡ dạ dày (hiếm gặp nhưng có thể xảy ra, nhất là ở người có bệnh lý dạ dày trước đó)
Để giảm nguy cơ biến chứng khi thực hiện Heimlich cần:
Thực hiện đúng kỹ thuật
Xác định đúng vị trí ấn bụng:
• Không ép quá thấp (dưới rốn) hoặc quá cao (trên xương ức).
• Điểm ép phải nằm trên rốn, dưới xương ức, ngay tại vùng thượng vị.
Điều chỉnh lực phù hợp:
• Người lớn khỏe mạnh: Ép dứt khoát nhưng không dùng lực quá mạnh.
• Người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai: Lực phải nhẹ nhàng hơn để tránh gãy xương hoặc tổn thương nội tạng.
Không ép liên tục quá nhiều lần:
• Chỉ làm từng đợt 5 lần, kiểm tra xem dị vật đã ra chưa.
Đối với người có nguy cơ cao bị vỡ dạ dày (dạ dày có điểm yếu do loét dạ dày - tá tràng, có bệnh lý dạ dày như trào ngược dạ dày, viêm dạ dày mãn tính)
• Không ép quá mạnh, vì dạ dày dễ bị tổn thương.
• Nếu lo ngại tổn thương nội tạng, có thể thử vỗ lưng trước (dành cho trẻ nhỏ).
• Nếu không chắc chắn, không thành công, gọi cấp cứu ngay để có bác sĩ hỗ trợ.
Khi nạn nhân thở trở lại, nên ngay lập tức chuyển bệnh nhân đến bệnh viện để tiếp tục các biện pháp như hút đờm, dãi, nội soi phế quản ... để loại bỏ những dị vật còn sót lại trong đường thở
Thủ thuật Heimlich là kỹ thuật sơ cứu quan trọng giúp đẩy dị vật đường thở, nhưng nếu thực hiện sai cách có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như vỡ dạ dày. Tình trạng hiếm gặp này vừa được các bác sĩ Trung tâm Phẫu thuật T...