09/09/2025
Nhận diện kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV/AIDS
SKĐS - Kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS là rào cản lớn trong công tác phòng, chống HIV/AIDS trên toàn cầu, trong đó có nước ta. Việc hiểu rõ khái niệm, đặc điểm và các hình thức biểu hiện kỳ thị là bước quan trọng để xây dựng những chiến lược can thiệp hiệu quả.
HIV/AIDS vẫn đang là một trong những vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng trên toàn cầu. Theo báo cáo UNAIDS năm 2024, có khoảng 39 triệu người đang sống chung với HIV, trong đó nhiều người chưa được tiếp cận điều trị tối ưu do rào cản về xã hội, đặc biệt là kỳ thị và phân biệt đối xử.
Kỳ thị và phân biệt đối xử không chỉ gây tổn thương tâm lý cho người bệnh mà còn làm giảm khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế, dẫn đến tăng nguy cơ lây nhiễm và tử vong. Nhận diện rõ các hình thức kỳ thị và phân biệt đối xử là cơ sở để xây dựng chiến lược can thiệp phù hợp, từ đó góp phần hướng tới mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030.
1. Kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV/AIDS
1.1. Thế nào là kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV/AIDS?
Theo khoản 4 Điều 2 Luật phòng, chống nhiễm virus gây ra Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS) sửa đổi năm 2020:
- Kỳ thị người nhiễm HIV là thái độ khinh thường hay thiếu tôn trọng người khác vì biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV hoặc người đó có quan hệ gần gũi với người nhiễm HIV hoặc bị nghi ngờ nhiễm HIV.
- Phân biệt đối xử với người nhiễm HIV là hành vi xa lánh, từ chối, tách biệt, ngược đãi, phỉ báng, có thành kiến hoặc hạn chế quyền của người khác vì biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV hoặc vì người đó có quan hệ gần gũi với người nhiễm HIV hoặc bị nghi ngờ nhiễm HIV.
1.2. Mối liên hệ giữa kỳ thị và phân biệt đối xử
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kỳ thị và phân biệt đối xử là hai yếu tố gắn kết chặt chẽ. Trong đó kỳ thị là gốc rễ, hình thành từ nhận thức, niềm tin sai lệch. Phân biệt đối xử là hệ quả, biểu hiện ra bên ngoài thông qua hành vi hoặc chính sách.
Hai yếu tố này tạo thành vòng xoắn tiêu cực, khiến người nhiễm HIV càng sợ hãi, giấu bệnh, né tránh dịch vụ y tế, từ đó làm tăng nguy cơ lây truyền HIV trong cộng đồng.
2. Các hình thức kỳ thị và phân biệt đối xử
2.1. Trong cộng đồng
- Xa lánh, cô lập hoặc từ chối giao tiếp với người nhiễm HIV do sợ lây nhiễm.
- Gắn mác đạo đức, cho rằng người nhiễm HIV có "lối sống không lành mạnh".
- Từ chối cho thuê nhà, tham gia hoạt động cộng đồng hoặc giữ vai trò lãnh đạo...
2.2. Trong môi trường y tế
- Nhân viên y tế từ chối khám, điều trị hoặc có thái độ thô lỗ với người nhiễm HIV.
- Tiết lộ thông tin cá nhân, tình trạng bệnh mà không được sự đồng ý của người bệnh.
- Yêu cầu các thủ tục xét nghiệm hoặc chi phí không cần thiết trước khi điều trị...
2.3. Trong giáo dục và việc làm
- Trẻ em hoặc thanh thiếu niên nhiễm HIV bị từ chối nhập học hoặc bị bắt nạt, cô lập.
- Người trưởng thành bị sa thải, không được tuyển dụng hoặc không được thăng chức vì tình trạng HIV dương tính...
3. Nguyên nhân của kỳ thị và phân biệt đối xử
Thông thường kỳ thị và phân biệt đối xử là do:
- Thiếu kiến thức về HIV/AIDS: Nhiều người vẫn nhầm lẫn về đường lây truyền, cho rằng HIV có thể lây qua tiếp xúc thông thường như bắt tay, ăn uống chung.
- Định kiến xã hội: HIV/AIDS thường gắn với nhóm nguy cơ cao như người tiêm chích ma túy, phụ nữ bán dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới, dẫn đến định kiến đạo đức.
- Thiếu khung pháp lý bảo vệ: Luật pháp chưa được thực thi triệt để hoặc thiếu cơ chế bảo vệ những người sống chung với HIV trước hành vi phân biệt đối xử.
- Sợ hãi và tâm lý tự kỳ thị: Chính người nhiễm HIV/AIDS có thể tự mặc cảm, giấu bệnh, tránh tiếp xúc y tế vì sợ bị phát hiện và xa lánh.
Kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV/AIDS là thách thức lớn trong công tác phòng, chống HIV hiện nay. Việc nhận diện rõ các biểu hiện, nguyên nhân và hậu quả của kỳ thị là nền tảng để triển khai giải pháp can thiệp toàn diện, từ giáo dục cộng đồng, nâng cao năng lực y tế, đến hoàn thiện hệ thống pháp luật. Giảm kỳ thị không chỉ mang ý nghĩa nhân văn, bảo vệ quyền con người mà còn là yếu tố then chốt để kiểm soát và tiến tới chấm dứt đại dịch HIV/AIDS.
4. Vì sao cần nhận diện kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS?
Nhận diện rõ khái niệm và các biểu hiện của kỳ thị, phân biệt đối xử giúp:
- Định hướng chính sách y tế: Xây dựng các chiến dịch truyền thông và pháp luật phù hợp.
- Tăng hiệu quả phòng, chống HIV/AIDS: Người nhiễm HIV/AIDS mạnh dạn xét nghiệm, điều trị và tuân thủ điều trị ARV.
- Bảo vệ quyền con người: Đảm bảo người nhiễm HIV/AIDS được tôn trọng, hòa nhập cộng đồng.
