
08/07/2025
Trong Y học cổ truyền, “ngũ canh tả” (hay còn gọi là “ngủ canh tả”) là một chứng bệnh đặc biệt mà người bệnh thường gặp phải tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc tiêu chảy ngay sau khi thức dậy vào buổi sáng. Tình trạng này thường kèm theo cảm giác đau bụng, nhưng sau khi đi ngoài xong thì cơ thể lại trở lại bình thường. Y học cổ truyền giải thích hiện tượng này liên quan đến sự mất cân bằng của các tạng phủ, đặc biệt là tỳ và thận, cùng với ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài.
Theo Y học cổ truyền, nguyên nhân chính gây ra “ngũ canh tả” bao gồm:
1. Tỳ vị hư hàn: Tỳ (lá lách) đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa và vận chuyển thức ăn. Khi tỳ vị bị hư hàn (yếu và lạnh), khả năng tiêu hóa và hấp thu thức ăn sẽ kém. Vào buổi sáng, khi cơ thể ấm lên sau một đêm nghỉ ngơi, các tạng phủ hoạt động mạnh mẽ hơn. Nếu tỳ vị yếu không thể giữ lại được thức ăn, dẫn đến tình trạng đi ngoài phân lỏng.
2. Thận dương hư: Thận đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nước trong cơ thể. Nếu thận dương (năng lượng ấm của thận) bị hư, khả năng giữ nước của cơ thể sẽ kém. Khi thức dậy, các chức năng bắt đầu hoạt động trở lại, thận dương yếu không giữ được nước dẫn đến tình trạng đi ngoài phân lỏng.
3. Tà khí xâm nhập: Các yếu tố bên ngoài như phong, hàn, thấp có thể xâm nhập vào cơ thể khi ngủ, đặc biệt là khi sức đề kháng của cơ thể yếu. Tà khí này có thể ảnh hưởng đến chức năng của tỳ vị và thận, gây ra các triệu chứng như ngũ canh tả.
4. Tâm tỳ lưỡng hư: Một số trường hợp “ngũ canh tả” có liên quan đến tâm tỳ lưỡng hư, tức là cả tâm và tỳ đều bị yếu. Tâm chủ về thần kinh và tinh thần, tỳ chủ về tiêu hóa. Khi cả hai cùng yếu, giấc ngủ và quá trình tiêu hóa đều bị ảnh hưởng, gây ra tình trạng đi ngoài vào buổi sáng.
Để điều trị “ngũ canh tả”, Y học cổ truyền thường áp dụng phương pháp ôn thận trợ tỳ dương và chỉ tả (chống tiêu chảy). Một số phương thuốc phổ biến bao gồm:
• Tứ thần hoàn: Đây là một phương thuốc hiệu quả để điều trị “ngũ canh tả”. Thành phần chính bao gồm nhục đậu khấu và phá cố chỉ.
• Vị linh tán: Phương thuốc này được sử dụng khi có triệu chứng thấp nhiều trong bệnh lý ngũ canh tả.
• Ngũ linh tán: Được áp dụng khi có triệu chứng hàn nhiều trong bệnh lý ngũ canh tả.
Việc điều trị cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc Y học cổ truyền để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho người bệnh.