13/07/2025
ΑΠΟ ΤΗ «ΜΗΔΕΙΑ»ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΣΤΗ «ΦΟΝΙΣΣΑ»ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ:
Το Τραύμα της Μητρότητας
Η μητέρα, στο συλλογικό φαντασιακό, είναι συνυφασμένη με την απόλυτη φροντίδα, τη θυσία, την ασφάλεια. Όμως στην ιστορία – λογοτεχνική και πραγματική – υπάρχουν στιγμές όπου αυτή η εικόνα ραγίζει. Από τη μυθική Μήδεια που σκοτώνει τα παιδιά της από εκδίκηση, μέχρι τη Φραγκογιαννού που αφαιρεί ζωές ως «λύτρωση», το αρχέτυπο της μητρικής φιγούρας διαστρέφεται σε κάτι σκοτεινό και αδιανόητο.
Σήμερα, όταν έρχονται στο φως υποθέσεις παιδοκτονίας από μητέρες που ζούσαν φαινομενικά «φυσιολογικές» ζωές, η κοινωνία σοκάρεται. Το σοκ, όμως, δεν αφορά μόνο το έγκλημα καθαυτό — αφορά το ποιος το διέπραξε.
Η παιδοκτονία αποτελεί το απόλυτο ταμπού. Δεν είναι απλώς ένα έγκλημα κατά της ζωής. Είναι ένα ρήγμα στο θεμέλιο της σχέσης φροντίδας. Γι' αυτό και οι περιπτώσεις αυτές προκαλούν τόσο έντονη κοινωνική αποστροφή – γιατί αγγίζουν τον συλλογικό πυρήνα του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Όταν μια μητέρα αφαιρεί τη ζωή του ίδιου της του παιδιού, αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μόνο ενός στιγμιαίου θυμού ή ενός ψυχωτικού επεισοδίου. Σε πολλές περιπτώσεις, πρόκειται για μακροχρόνιες διαταραγμένες δομές προσωπικότητας, βαθύ ναρκισσισμό ή και παρανοϊκά στοιχεία, όπου η εσωτερική πραγματικότητα έχει πλήρως αποσυνδεθεί από την εξωτερική.
Η ψυχολογία καλείται να κοιτάξει πίσω από το προσωπείο. Ποια είναι τα κοινά ψυχολογικά χαρακτηριστικά γυναικών που στρέφονται βίαια ενάντια στα ίδια τους τα παιδιά;
• Ναρκισσιστική διαταραχή ή ευαλωτότητα, όπου το παιδί βιώνεται όχι ως ανεξάρτητη ύπαρξη, αλλά ως προέκταση ή εμπόδιο του «εγώ».
• Έλλειψη ενσυναίσθησης, συχνά συνδυασμένη με ψυχρότητα και εσωτερική αποσύνδεση από το συναίσθημα.
• Ανάγκη απόλυτου ελέγχου, με έντονο άγχος για την απώλεια της εικόνας ή του ρόλου.
• Ασάφεια ταυτότητας, με θολά όρια ανάμεσα στον ρόλο της μητέρας, της γυναίκας και του εαυτού.
Σε αρκετές περιπτώσεις, η εξωτερική εικόνα μιας «κανονικής» ζωής – η φροντισμένη παρουσία, η κοινωνική συμμετοχή ή η αντικομφορνιστική στάση ζωής– λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας και συγκάλυψης μιας εσωτερικής αστάθειας. Το παιδί, μέσα σε αυτή τη διαταραγμένη δυναμική, παύει να είναι παιδί και μετατρέπεται σε συμβολικό στόχο ή «λύση» μιας εσωτερικής σύγκρουσης.
Η ψυχολογική ματιά δεν αποσκοπεί στην κατανόηση ως συγχώρεση. Αποσκοπεί στην πρόληψη, στην ανάγνωση των πρώιμων σημαδιών, στην απομυθοποίηση της "τέλειας μητέρας" ως άτρωτου ρόλου.
Κάθε κοινωνία καθρεφτίζεται στα εγκλήματά της. Δεν αρκεί να σοκαριζόμαστε – οφείλουμε να αναρωτιόμαστε: πώς φτάνει ένας άνθρωπος, μια μητέρα, σε τέτοιες πράξεις; Πόσο βλέπουμε, πόσο αγνοούμε, πόσο ωραιοποιούμε; Η ψυχολογία δεν προσπαθεί να δικαιολογήσει· προσπαθεί να κατανοήσει. Να φέρει φως εκεί όπου υπάρχει σιωπή, σύγχυση ή αποστροφή.Ίσως τότε μπορέσουμε να προλάβουμε το επόμενο κενό, πριν γίνει έγκλημα.
Νάσια Παναγοπούλου
