22/04/2022
زيـړى څـه دول ناروغى:
هيپاټيټ دوينـو د حجرو پړسوب يا التهاب او ويجاړيدو ته زيړى ويل کيږى،چى د بيلا بيلو عواملو لکه ميکروبونو،درملو،ارثى ناروغيو،الکلو او مشروباتو د کارولو له کبله رامنځته کيږى
هيپاټيټ ناروغى ډيـر دولونه لرى لکه A,B,C,D, او E اوس غواړم چى په هغه څـه بحث وکـړم کوم چى زياتره خلک د هغه په بارکې اګاهى نه لرى او د يو عادى ناروغى په سترګه ورته ګورى او په افغانستان کى زیاتره خلک ورسره مخ دی.
هيپاټيټ B يا تور زيړى:
دا د جیګر يوه دير خطرناکه ويروسى،سارى او التهابى ناروغى ده چى ځانګړى تداوى نه لرى خو د مخنوى وړ ده.
دا ويروس چى کله د انسان وينى ته داخل شى په ديره اسانه توګه ځان وينى ته رسوى او د هغه په تخريب پيل کوى چى بيا وروسته له شپږو مياشتو نښې نښانې ښكاره كوي .
تور زيړى د نړى د عامى روغتيا يوه لويه ستونزه ګنل کيـږى ،او دا ويروس کولاى شى په هر عمر کى خلک اخته کـړى له لويانو څـخه تر نوي زيـږيدلى ماشومانو پورى.
او په ټـوله نړى کې 240 میلیونه کسان د تور زيړى په ناروغى اخته دى او هر کال تر 686000 زيات کسان د تور زيړى د ويروس له کبله مرى چى زياتره يى د وينى د سرطان يا خرابوالى له امله دى.
تور زيړى په دوه ډوله دى:
۱- کرونيک يا مزمن تور زيړى
۲- اکيوت يا حاد تور ريړى
۱- مزمن تور زيړى دا يو دير خطرناکه ويروس ده چى تر ډيـره وخته په وجود کى کوم نښى نښانى نه ښکاره کوى،چى په د حالت کې کولاى شى دير نورو کسانو ته انتقال شى،او ځنى وخت د اوږد مهال لپاره د انسان په وجود کې پاتى کيږى يا موجود وى چى د ناروغ کس د وينى د سرطان او خرابوالى سبب ګرځى، او دا ډول پيښى په ماشومانو کى ډيرى زياتي ليدل کيږي چى د مرګ سبب هم ګرځى.
۲- اکيوت يا حاد تور زيړى دا ويروس د لنډ مهال لپاره د انسان په وجود کى پيدا کيـږي چى له تداوى وروسته ناروغ په بشپړه توګه شفا پيداکوى، چى د جدى تداوى اړوند پاملرنى په صورت كې د ناروغ وينى يا جګر ته کوم زيان نه رسيـږي.
د هيپاټيټ يا تور زيړى د تشخيص لپاره اسانه لاره د وينى ازميل دى که چيرى تاسو په خپل ځان شک ولرى.
د تور زيـړى د خپريدو لاملونه:
۱- د اخته کس د وينى يا بدن د نورو مايعاتو سره د مستقيمى اړيکى له لارى.
۲- د اخته کس سره د ناخوندى جنسى اړيكو له لاري (پرته له کاندم چخه ) .
۳- د اخته مور څـخه ماشوم ته د زيـږيـدنى پـر مهال.
۴- د هغه سامانونو سره د اړيکى په واسطه چى د ناروغ په وينه او يا نورو مايعانو ککړ وى لکه دغاښو برس، پاکی ګانى، د سر د خريلو ماشين ، د سينګار توکى، د سلمانى سامان ،لکه د خال وهلو ستن، د غوږ سورى کولو سامانونه او نور د غاښونو او جراحى سامان .
د هيپاټيټ B ويروس د کومو لارو څـخه نه انتقاليژي ؟
د اخته کس سره د لاس په ورکولو، ښکلولو،غيژ کى نيولو،ډودى خوړولو، کيناستلو، پرنجى، ټـوخى، خبرو کولو، او يا د کار په وخت کى د معمولى اړيکو له لارى.
ايا د هيپاټيټ B واکسين خوندى دى؟
د تور زيړى واکسين د خوندى واکسينو له ډلى څـخه دى چى د تور زيړى د مخنوى په برخه که تر 95 په سلو کى کټور تمام شوى.
د تور زيړى د مخنوى لپاره وقايوى تدابير:
۱- د هيپاټيټ B د واکسين په کولو سره تر ډيره د مخنوى وړ دي، او هغه ماشومان چى عمرونه يى تر يو کال کم دى بايد واکسين شى.
۲- هغه لويان چى د تور زيړى د اخته کيدو له خطر سره مخ دى بايد واکسين شي .
۳- د تور زيړى په څير د وژونکو ناروغيو د اخته کيدو د مخنوى لپاره د کارول شويو ستنو او پاکى ګانو چخه ډډه وکـړى.
۴ـ که چيرى اميدواره ښځه په تور زيړى اخته وى بايد په روغتيايى مرکز کى ولادت ورکړل شى.
۵- که چيرى ښځه يا ميړه په تور زيړى اخته وى نو د جنسى تماس په وخت کى بايد له کاندم څخه استفاده وکـړى.
۶- د اخته کس د وينى له مستقيم تماس څخه ډډه وکـړى.
۷- خپل د غاښونــو برس، مسواک او د ږيـرى د خريلو سامان او يا د ارايش سامان له نورو خلکو سره مه شريکوى.
۸- هغه وسايط يا سامان چى تظمين شوى نه وى د غاښ ايستلو او جراحى څـخه ډډه وکـړى.
۹- مخکى له د چى چاته وينه ورکـړى لمړى خپله وينه د تور زيړى لپاره معاينه کـړى.
د هيپاټيټ يا تور زيړى نښى نښانى په ناروغ کى څـه دي؟
۱- د پوستکى او سترګو ژيړ کيدل.
۲- د تشو متيازو د رنګ توريدل.
۳- د اشتها کميدل او د زړه بدوالى.
۴- شديده ستومانى.
۵- تبه.
۶- د بندونو درد .
۷- د خيټى درد او باد
