20/07/2025
نری رنځ څه ته وایي؟
تپ دق یا نری رنځ (Tuberculosis – TB) یوه ساري بکتریایي ناروغي ده چې د مایکوباکتریوم ټیوبروکلوسیس (Mycobacterium tuberculosis) په نوم باکتریا له لارې منځ ته راځي. دا ناروغي زیاتره وخت سږي (ریه) ځپي، خو کولای شي د بدن نور غړي لکه د ماغزو پردې، هډوکي، ګیډه، پښتورګي، او حتی پوست هم ونیسي.
دا ناروغي ولی پیدا کېږي؟
دا ناروغي هغه وخت پیدا کېږي چې یو څوک د نری رنځ له یو اخته ناروغ سره اوږد وخت نږدې تماس ولري، او د هغه د ساه، ټوخي، یا پرنجۍ له لارې خپور شوی میکروب تنفس کړي.
دا ناروغي په هوا کې خپرېږي، نه له تماس یا خواړو څخه.
دا ناروغي څومره خطرناکه ده؟
تپ دق ډېره خطرناکه ده که چېرې درملنه ونه شي.
دا کولی شي سږي ویجاړ کړي، د نفس لنډوالی، د بدن کمزوري، د وینې ټوخی، یا حتی مرګ رامنځته کړي.
خو که پر وخت تشخیص او درملنه وشي، په بشپړ ډول تداوي کېدلی شي.
دا ناروغي په کوم عمر کې ډېره پیدا کېږي؟
تپ دق هر عمر کې واقع کېدلی شي، خو زیاتره وخت:
ماشومان
زړه خلک
او هغه څوک چې معافیت یې کم وي (لکه د HIV ناروغان)
ډېر پرې اخته کېږي.
د پیدا کېدو لاملونه یې څه دي؟
له یو فعال ناروغ سره اوږدمهالی تماس
کمزوری معافیتي سیستم
د خوراکي موادو کمښت
فقر، ناوړه ژوند شرایط
HIV/AIDS ناروغي
مخدره موادو یا سګرټو استعمال
ډېره ګڼه ګوڼه / بند محیطات
کوم کارونه ورته ګټور دي؟
د TB درمل (Anti-TB drugs) منظم استعمال: لکه Isoniazid, Rifampin, Ethambutol, Pyrazinamide.
د ډاکټر سپارښتنې په کلکه تعقیبول
د تغذیې پاملرنه! د بدن د معافیت لوړولو لپاره
د ناروغ څخه ځان ساتنه: ماسک اغوستل، ښه هوا لرونکی ځای
د ناروغ لپاره جلا خونه تر درملنې پورې
مکمل استراحت
کوم کارونه ورته ښه نه دي؟
د درملو پرېښودل یا ناغېړي کول
د مخدره موادو یا سګرټو استعمال
له نورو خلکو سره نږدې تماس
د خوب یا استراحت کمښت
ناوړه غذا خوړل یا کم خوراک
ځان ته پاملرنه نه کول (شخصي نظافت)
کوم خوراکونه ورته ډېر ګټور دي؟
د بدن د معافیت لوړولو لپاره دا خوراکونه ډېر مهم دي:
پروټین لرونکي خواړه: هګۍ، غوښه، شیدې، مغز لرونکي خواړه (بادام، چهارمغز)
ویټامین A, C, E لرونکي میوې: نارنج، مڼه، ام، انار، کیله
شیدې، مستې، پنیر د کلسیم او پروټین لپاره
مغز لرونکي او وچې مېوې
د سبو استعمال: پالک، ګازر، کاهو، شین سبزيجات
زیات اوبه څښل د بدن د پاک ساتلو لپاره
کوم خوراکونه ورته ګټه نه لري؟
چرب او ډېر غوړ لرونکي خواړه
مصنوعي خواړه، فاسټ فوډ
سوډا او سافټډرنکس
قهوه او چای (که ډېر وڅښل شي)
الکولي څښاک (ډېر خطرناک دی)
ډېر بوره لرونکي خواړه
یو څو نور مهم ټکي!
دا ناروغي په بشپړ ډول د درملنې وړ ده، خو باید ۶–۹ میاشتې درمل وخواړل شي.
درمل نیمایي پرېښودل د ناروغۍ بیا راګرځېدو یا مقاومت سبب کېږي.
دا ناروغي په دولتي روغتونونو کې وړیا درملنه لري.
TB د BCG واکسین له لارې هم تر یوه حده مخنیوی کېدلی شي، په خاص ډول ماشومانو کې.
