Dr.Masoom Azghari

19/07/2025

، ماشومانو ته انرژی ډرینک (Energy Drinks) نوشابه (Soft Drinks) ورکول ډېر زیان لري، ځکه دا مشروبات داسې مواد لري چې د ماشوم د بدن او مغز پر نورمال ودې ناوړه اغېز لري. لاندې یې مهم ضررونه تشریح شوي دي:

---

❌ د انرژی ډرینکونو ضررونه په ماشومانو کې:

1. کافئین (Caffeine) زیات مقدار لري

د زړه درزا تېزه کوي

بې خوبۍ، اضطراب، او تشویش پیدا کوي

د دورې (seizure) خطر زیاتوي، په خاص ډول که Epilepsy ولري

2. قند (Sugar) ډېر لوړ مقدار لري

چاقي (Obesity) ته لاره هواروي

د شکر ناروغي (Diabetes) خطر زیاتوي

غاښونه خرابوي (د غاښو کیریس یا تسوس)

3. د وینې فشار لوړوي

انرژی ډرینکونه وریدونو ته فشار واردوي او فشار لوړوي

4. د ماشوم د مغزي ودې مخنیوی کوي

د ډېر کافئین او نورو محرکاتو له کبله د مغز پر نورمال رشد بد اثر کوي

5. د معدې او کولمو تخریش

د اسید زیاتوالی، خوا ګرځېدنه، زړه بدوالی، او اسهال رامنځته کولی شي

---

❌ د نوشابې (Soft Drink) ضررونه:

1. ډېر قند لري

یو ګیلاس نوشابه شاوخوا ۸-۱۰ قاشوغې بوره لري

چاقي، شکر، د غاښونو خرابوالی

2. هیڅ غذایي ارزښت نه لري

یوازې خالي کالوري لري، نه ویټامین لري، نه پروټین، نه منرالونه

3. فاسفوریک اسید لري

د هډوکو د کمزورتیا باعث کېږي (په خاص ډول د کلسیم کمښت)

4. مصنوعي رنګونه او مواد لري

د الرجۍ، د تمرکز کمښت، او ADHD سره تړاو لري

---

✅ څه باید ماشوم ته ورکړل شي؟

پاک اوبه

طبیعي میوې او سبزیجات

د کور جوړ شربتونه (لکه لیمو، انار، هندواڼې اوبه)

شیدې، لبنیات، سوپونه او صحي جوس

---

نتیجه یا خلاصه
انرژی ډرینکونه او نوشابه هېڅکله ماشوم ته مه ورکوئ، نه د تفریح لپاره، نه د انرژۍ لپاره. دا دواړه د اوږدمهاله ناروغیو، ذهني ستونزو، او فزیکي ودې خرابۍ باعث کېږي.


د نوی زیږیدلو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص اوکنسولتانت
پخوانی دنده صحت طفل(روغتون) کابل
اوسنی دنده ننګرهار صحت عامی روغتون ماشومانو عاجل څانګه
#ادرس
پښتونستان وات حاجی ګل پلازه
E بلاک کاموی لابراتوار ترڅنګ
0776420851

17/07/2025

په عامه ژبه

په ماشومانو کې د نس ناستی (اسهال) درملنه په کور کې
ډېره مهمه ده، ترڅو د ماشوم د بدن د اوبو کمی (dehydration) مخه ونیول شي. لاندې ګامونه تعقیب کړئ:

---

✅ ۱. د اوبو او مالګو محلول (ORS)

مهم‌ترین درملنه د ORS استعمال دی (oral rehydration solution).

د دواخانې نه اخیستل کیدای شي تیار پاکتونه د نیمکول پنوم موجود دی ، یا دا کور کې هم جوړولی
شی

ORS جوړولو طریقه کور د
یو لیتر اوبه (پاکې، جوش شوې او یخی شوې)

شپږ قاشوغی بوره چای خوری

½ قاشوغه مالګه
ټول ښه سره ګډ کړئ او ماشوم ته لږ لږ ورکړئ.

⏱ هر ځل د نس ناستې یا کانګې وروسته لږ تر لږه۵۰–۱۰۰ml محلول ورکړئ (د ماشوم عمر او وزن ته په کتو سره).

---

✅ ۲. د تغذیې دوام

د مور شیدې باید دوام ورکړل شي (که ماشوم شیدې خوري).

ماشوم ته نور نرم، اسانه خوراک (لکه وریجې، کیله، شوروا، کچالو، دال، مستی) ورکړئ.

خواړه بندول نه، بلکې منظم ورکول مهم دي.

---

✅ ۳. د زینک ټابلیټ/سیرپ

د روغتیا نړیوال سازمان سپارښتنه کوي چې ماشوم ته د زینک درمل ورکړل شي:
تر ۶ میاشتو کم عمر mg/ ۱۰
ملی ګرام تر لس ورځو

تر ۶ میاشتو زیات عمر
ملی ګرامه ۲۰

دا د نس ناستې وخت کموي او بیا تکراریدو مخنیوی کوي.

---

⚠️ کله ډاکټر ته لاړ شئ؟

ماشوم ډیره کمزوري ښکاري، سترګې ژورې شوې وي.

پرله پسې نس ناستې او کانګې وي.

شونډې او خولی وچوال ادرار نه کول.

وینه یا بلغم په نس ناسته کې وي.

تبه یا شک د انتان.


د نوی زیږیدولو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص اوکنسولتانت
دنده ننګرهار حوزوی روغتون اطفالو کیجولتی
بعد له وخته
پښتونستان وات حاجی ګل پلازه
E بلاک
کاموی لابراتوار ترڅنګ

30/06/2025

د خبرو کولو ځنډ عام لاملونه

که تاسو د خپل ماشوم د خبرې کولو د ودی د ځند (وینا پرمختګ یا speech development) په اړه اندېښنه لرئ، نو دا ګټوره ده چې د ځینو هغو بنسټیزو لاملونو په اړه پوه شئ چې له امله یې ځنډ رامنځته کېږي. دلته شپږ عام لاملونه دي چې د خبرو کولو ځنډ رامنځته کولی شي:

1- د خولې ستونزې (Oral impairment)
ځینې ماشومان د خولې او نورو غړو چی خبرو کولو کی دخیل دی د حرکت ستونزو له امله د خبرو ځنډ تجربه کوي. دا ستونزه هغه مهال رامنځته کېږي چې مغز نشي کولای د شونډو، ژبې، او ژامی حرکتونه د خبرو لپاره همغږي کړي. دا ماشومان ممکن د خوړو خوړلو یا خولې څخه د غذا یا اوبو د څڅېدو (drooling) ستونزه هم ولري.

2- د وینا او ژبې پرمختیايي اختلال (Developmental speech and language disorder)
دا ډول اختلالات د دې سبب ګرځي چې ماشوم د ژبې کارول او درک کول په سمه توګه زده نکړای شی. هغوی ممکن د غږونو په جوړولو، د نورو د خبرو په پوهېدو، یا د خبرو له لارې د خپل مطلب په څرګندولو کې ستونزه ولري.
ځینې وختونه دا ستونزې له تعلیمي (learning) ستونزو سره تړلې وي، نو ځکه وختي تشخیص ډېر مهم دی.

3- د اورېدو ضعف (Hearing loss)
ماشومان د شاوخوا د آوازونو او خبرو په اورېدو ، خبرې زده کوي. که ماشوم ښه اورېدلی نشي یا غږونه تحریف شي، د خبرو زده کړه پرې اغېزمنه کېږي. د اورېدو ستونزه تل جوته نه وي .
مثلا، ماشوم ممکن خپل نوم ته غبرګون و نه ښيي، خو د سترګو له لارې نښې تعقیب کړي. که د اورېدو ستونزه شکمنه وي، د اورېدو ازموینه کولی شي وضاحت راولي.

4- د آټیزم طیف اختلال
(Autism Spectrum Disorder)
ډېر ماشومان چې د خبرو کولو ځنډ لري، آټیزم نه لري. خو بیا هم، د وینا او ژبې ستونزې د آټیزم یوه لومړنۍ نښه کېدای شي(ASD).
دا ماشومان ښايي له ټولنیزو اړیکو سره لږه علاقه وښيي، غیرلفظي اړیکه لکه اشاره یا سترګو تماس کې ستونزه ولري، یا تکراري چلندونه ولري.

6- د محرکاتو کمښت (Lack of stimulation)
ماشومان ژبه د نورو انسانانو سره د تعامل او تماس له لارې زده کوي.
که ماشوم له کافي خبرې، تعامل، یا هڅونې سره مخ نه وي، د هغوی د خبرو پرمختګ ورو کېدای شي. د ورځې په اوږدو کې د ماشوم سره خبرې کول، سندرې ویل، او کتاب لوستل ډېره مثبته اغېزه لري.

6- عصبي ستونزې (Neurological problems)
د ماشوم طبی حالتونه لکه Cerebral Palsy، عضلاتي ضعف (Muscular Dystrophy)، یا د مغز ټپي کېدل، د خبرو اړین عضلات اغېزمن کولی شي. په دغو مواردو کې، ماشوم ته یوه تخصصي ډله پکار وي، چې پکې د
وینا-ژبې پتالوژیست
(Speech-Language Pathologist
یا وینا ویلو متخصص (Speech Therapist) شامل وي ترڅو د هغوی د اړیکو مهارتونه وده ورکړي.
په درناوی
داکتر محمدایمل مومند د داخله، کوچنیانو او فامیلی مدیسن ( فامیلی طب ) متخصص
Copy

23/06/2025

📱 د ماشومانو لپاره د موبایل استعمال زیانونه

1. 🧠 دماغي وده باندې اغېزه

ډېر وخت موبایل کارول د ماشوم د مغز وده سسته کوي، ځکه چې ماشومان باید د فکر، لوبو، او ټولنیزو اړیکو له لارې وده وکړي.

د تمرکز، زده‌کړې، او حافظې ستونزې رامنځته کوي.

---

2. 👁️ د سترګو خرابوالی

د موبایل پردې ته ډېر وخت کتل د سترګو ستړیا، وچوالي، او د لید خرابوالی پیدا کوي.

د "Digital Eye Syndrome" خطر زیاتوي.

---

3. 💤 د خوب ګډوډي

د موبایل نیلي رڼا (blue light) د ماشوم د خوب هورمون (melatonin) کموي.

ماشومان ناوخته ویده کېږي او د بدن او دماغ وده اغېزمنېږي.

---

4. 😡 اخلاق او رویه بدلېدل

ډېر موبایل استعمال ماشومان تنبل، زغم نه لرونکي، او تند مزاجه کوي.

ممکنه ده چې تشدد یا ناوړه الفاظو سره اشنا شي که څارنه ونه شي.

---

5. 💔 ټولنیز انزوا

موبایل ماشومان له خلکو، والدینو، او نورو ماشومانو لرې کوي.

دا د یوازيتوب، خپګان، او اضطراب سبب ګرځي.

---

6. ⚠️ ناروغۍ او فزیکي کمزوري

د موبایل اوږدمهاله استعمال ماشومان له فزیکي فعالیتونو (لکه منډې، لوبې، تمرینات) منع کوي.

د شکر، چاغوالي، او د فټنس کمښت خطر لري.

---

7. 🧷 آنلاین خطرونه (Internet Dangers)

که ماشومان انټرنټ ته لاسرسی ولري، نو ممکن له خطرناکو موادو یا ناوړه کسانو سره اړیکه ونیسي.

همداراز د cyberbullying (آنلاین زورونې) خطر هم لري.

---

✅ د والدینو لپاره سپارښتنې

سپارښتنه وضاحت

⏱️ وخت محدود کړئ د ماشوم د عمر مطابق د موبایل کارولو وخت ټاک کړئ. (مثلاً 1 ساعت/ورځ تر 12 کلنۍ پورې)
👀 څارنه وکړئ ماشوم ته څه شی ښکارېږي؟ کومې لوبې کوي؟ دا باید والدین وڅاري.
🧩 بدیل فعالیتونه ماشومان نور مصروف کړئ، لکه کتاب لوستل، انځورونه جوړول، فزیکي لوبې کول.
🛌 د خوب وخت مخکې بندول د خوب نه لږ تر لږه 1 ساعت مخکې موبایل بند شي.
👨‍👩‍👧 خپل مثال ورکړئ که والدین پخپله ډېر موبایل استعمال کړي، ماشوم هم زده کوي. ښه مثال ورکړئ.

---

📌 لنډیز

موبایل د ماشومانو لپاره خطرناک شي که کنټرول نه شي. دا کولی شي:

دماغي، فزیکي، او عاطفي وده اغېزمنه کړي

د خوب، اخلاق، او ټولنیز ژوند ستونزې پیدا کړي

د سترګو، مغز، او بدن زیانمن کړي


د نوی زیږیدلو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص او کنسولتانت
کاری وخت: هره ورځ د ۲:۳۰ څخه تر ماښام
ادرس: پښتونستان وات حاجی ګل پلازه E بلاک
کاموی لابراتوار ترڅنګ
0776420851

23/06/2025

د مشروباتو څښاک

⚠️ د ماشومانو لپاره د سوډا یا مشروباتو څښاک تاوانونه

خطر وضاحت

ډیر زیاته بوره په یوه قوطۍ سوډا یا مشروب بوتل کې ۷–۱۰ قاشوغی بوره وي. دا کولی شي چاغوالي، شکر ناروغۍ، او د غاښونو خرابوالی پیدا کړي.
ځینې سوډاګانې کافیین لري چې کولی شي د ماشوم خوب، اخلاق، او د زړه درزا ګډوډ کړي.
هیڅ غذایي ګټه نه لري سوډا یوازې خالي کالورۍ لري. نه ویټامین لري نه منرالونه.
د هډوکو کمزوري د کولا ډول سوډا کې فاسفوریک اسید وي، چې د کلسیم جذب کموي او دا د ماشوم د هډوکو وده اغېزمنوي.
د غاښونو خرابوالی شکر او اسید د غاښونو د سوري کېدو او خرابېدو خطر زیاتوي.
چاغوالی او شکر سوډا د انسولین مقاومت او د غوړو کبد خطر زیاتوي، که ماشوم فعاله ژوند ونه لري.

---

✅ ښه بدیلونه (اختیارونه)

اوبه – تر ټولو غوره او صحتمند انتخاب.

شیدې – د کلسیم او پروټین ښه سرچینه.

طبیعي میوه‌جاتو جوس (په لږه اندازه) – بې له شکره.

میوی جوس – اوبه چې میوه، نعنا، یا لیمو پکې واچول شي.

---

🧒 ماشوم ته په څو کلنۍ کې سوډا یا مشروبات ورکولی شو؟

غوره ده چې تر ۱۲ کلنۍ پورې ماشوم ته هیڅ سوډا ورنکړل شي.

د امریکا د ماشومانو د طب ټولنه وايي چې باید ټول ماشومان او ځوانان له شوګر لرونکو مشروباتو ځان وساتي.

---

✅ لنډیز

سوډا ماشوم ته ډېر زیان لري:

د غاښونو خرابوالي

چاغوالي

د بدن وده او هډوکو کمزوري

د خوب او اخلاقو ګډوډي

یوه یوه قوطۍ کله ناکله (مثلاً په محفل کې) ډېر زیان نه لري، خو عادت جوړول یې خطرناک دي.

---

د نوی زیږیدلو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص او کنسولتانت
#کاری وخت: سهار له طرفه ننګرهار صحت عامی روغتون اطفالو کیجولتی
#بعد له وخته: هره ورځ بیدون له جمعی ورځ د ۲:۳۰ څخه تر ماښام پوری پښتونستان وات حاجی ګل پلازه E بلاک کاموی لابراتوار
0776420851

04/06/2025

کانګو مرض
څه شی دی؟

کریمیان-کانګو وینه بهونکی یو خطرناکه تبه لرونکی ویروسي ناروغي ده چې د CCHF ویروس له امله منځته راځي. دا ویروس د Nairovirus جنس او د Bunyaviridae کورنۍ پورې اړه لري. دا یوه زوونوتیک یعنی حیوانی ناروغي ده، یعنې له حیواناتو انسانانو ته لیږدیږي.

---

څنګه انتقالیږي؟

۱. د کنۍ پواسطه (Hyalomma ټیک) چیچلو له لارې – چې اصلي لیږدونکی دی.
۲. د اخته حیواناتو له وینې یا غوښې سره تماس (د ذبح کولو پر مهال).
۳. د انسان نه انسان ته – د ناروغو انسانانو له وینې، موادو یا بدنې مایعاتو سره تماس (په ځانګړي ډول روغتیاپالان که PPE یا مخافظت وسایل وه نه لري).

---

نښې نښانې:

په ناڅاپي ډول پیل کیږي، لکه:

تبه (لوړه)

د عضلو دردونه

سر ګرځیدل یا چکر

د غاړې درد او کلکوالی

د شا درد

سردرد

د سترګو درد او د رڼا حساسیت

وروسته دا نښې پراخیږي:

کانګې، نس ناستی

د نس درد

د پزې، غاښونو او پوستکی لاندې وینه بهیدل

د ځیګر او پښتورګو خرابوالی

شاک، بې هوشي، او د بدن مختلفو غړو ناکامي

---

تشخیص:

RT-PCR – د ویروسي RNA معلومولو لپاره (تر ټولو دقیق ټیسټ)

ELISA ټیسټ – د IgM او IgG انتي‌باډیو لپاره

ویروس جدا کول – یواځې په لوړ حفاظتي لابراتوارونو کې (Biosafety Level 4)

---

درملنه:

اساسي درملنه: د مایعاتو ورکول، اکسیجن، د وینې بندیدل، او د غړو ملاتړ

Ribavirin نومی antiviral درمل کله ناکله کارول کیږي، خو ثابت مؤثر نه دی.

---

مخنیوی:

د ټیک له چیچلو ځان ساتل (محافظتي جامې، مکروب ضد دواوې)

د حیواناتو یا غوښې له لمسولو سره احتیاط

صحی پرسونل باید مکمل حفاظتي وسایل وکاروي

د ناروغۍ سیمو کې څارنه او د کنۍ ضد اقدامات

---

مرګ‌ژوبله:

د مړینې کچه له ۱۰٪ نه تر ۴۰٪ پورې ده، چې د پاملرنې کچې پورې اړه لري.


د نوی زیږیدلو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص او کنسولتانت
ادرس پښتونستان وات حاجی ګل پلازه E بلاک کاموی لابراتوار

15/05/2025

شیری یا سرخکان چی نن صبا یی واقعات افغانستان کی لوړ روان دی

د سرخکان (شیری) په اړه لند معلومات

تعریف:
سرخکان یو ډېر ساري ویروسي ناروغي ده چې د میزلز ویروس (MeV) له امله رامنځته کېږي. دا ناروغي تر ډېره ماشومان اغېزمن کوي، بالغ کسان هم پرې اخته کېدای شي.

انتقال (لږېدو طریقه)

د ټوخېدو او پرنجېدو له لارې د تنفسي څاڅکو په واسطه انتقالېږي.

ویروس کولای شي تر ۲ ساعتونو پورې په هوا کې ژوندی پاتې شي.

د پټوالي موده (انکیوبېشن پیرییډ)

د اخته کېدو وروسته ۱۰–۱۴ ورځې وروسته علایم څرګندېږي.

نښې (علایم)

لوړه تبه (۴۰°C یا ۱۰۴°F څخه پورته)

ټوخی، زکام، سور او اوښلنې سترګې (کنژنکټیوایټس)

د کوپلیک داغونه (په خوله کې واړه سپین داغونه)

سور، داغ‌لرونکی خارښت (رېښک) چې له مخ څخه پیلېږي او ښکته خپرېږي

عوارض (پیچلتیاوې)

عام عوارض:

د غوږ انتانات، اسهالات، او بدن د اوبو کمښت (ډیهایډرېشن)

شدید عوارض:

سینه بغل (نمونیا)، مغزي التهاب (انسفلایټس)، کڼ‌والی او ناوړه تغذیه (مل‌نيوټریشن)

اوږدمهاله عوارض:

سب‌اکیوټ سکلروزینګ پینسفلاېټس (SSPE)، یوه نادره خو وژونکې مغزي ناروغي چې کلونه وروسته را څرګندېږي.

مخنیوی (وقایه)

د MMR واکسین (میزلز، مامپس، او روبیلا): تر ټولو مؤثره وقایوي تدبیر

د ټولنیزې معافیت کچه (هرډ ایمیونیټي): د ناروغۍ د کنټرول لپاره لږ تر لږه ۹۵٪ خلک باید واکسین شوي وي.

د اخته کسانو جلا کول: د ناروغۍ د خپرېدو مخنیوی کوي.

درملنه (تداوي)

د میزلز لپاره ځانګړی انټي‌وایرل درمل نشته.

حمایوي درملنه:

د ویټامین A ورکړه: د ناروغۍ شدت او پیچلتیاوې کموي.

اوبه او تغذیه: د بدن د اوبو کمښت مخنیوی کوي.

د بکتریايي انتاناتو درملنه: که د ناروغۍ پر مهال نور انتانات رامنځته شي، باید درملنه یې وشي.

د میزلز ناروغي لا هم په ټیټ‌عاید لرونکو هېوادونو کې د ماشومانو د مړینې یو له اصلي لاملونو څخه ده، سره له دې چې مؤثر واکسین شتون لري.

د نوی زیږیدلو او ماشومانو د داخله ناروغیو متخصص
دنده: سهار لخوا ننګرهار حوزوی روغتون د ماشومانو عاجل څانګه
بعد له وخته: پښتونستان وات حاجی ګل پلازه کاموی لابراتوار
0776420851

13/05/2025

خلکو کوهیانو سرونه بند کوی
ترڅو ماشومانو مو مخفوظه اوسی

05/05/2025

ښه، دلته د CBC (Complete Blood Count) راپور مهم برخې دي او تشریح یې:

---

1. WBC (White Blood Cells) – سپینې حجرې

نورمال حد: 4,000 – 11,000 cells/µL

زیاتوالی (Leukocytosis): د عفونت، التهاب، یا وینې سرطان نښه.

کمی (Leukopenia): د ویروسي ناروغیو، درملو یا جدي عفونتونو له امله.

---

2. RBC (Red Blood Cells) – سره حجرې

نورمال حد (نارینه): 4.7 – 6.1 million/µL
(ښځې): 4.2 – 5.4 million/µL

کمی (Anemia): د وینې کمښت، د اوسپنې نشتوالی، یا وینه بهیدنه.

زیاتوالی: ممکن د اوبو کمښت یا ځینې مزمن ناروغۍ.

---

3. Hemoglobin (Hb) – هیموګلوبین

نورمال حد (نارینه): 13.8 – 17.2 g/dL
(ښځې): 12.1 – 15.1 g/dL

کمی: کم‌خوني یا وینه‌بهیدنه.

زیاتوالی: د سږو اوږدمهاله ناروغۍ یا د اوبو کمښت.

---

4. Hematocrit (Hct)

نورمال حد (نارینه): 40.7% – 50.3%
(ښځې): 36.1% – 44.3%

د سره حجرو د حجم اندازه ده. د Hb سره ورته تشریح لري.

---

5. Platelets – پلیټلیټونه

نورمال حد: 150,000 – 450,000/µL

کمی (Thrombocytopenia): د وینې بندیدو ستونزه – د عفونت، درملو، یا سرطان له امله.

زیاتوالی (Thrombocytosis): د التهاب یا ځینو ناروغیو نښه.

---

6. MCV (Mean Corpuscular Volume)

نورمال: 80 – 100 fL

د سره حجرو اندازه ښيي.

لوړ: ممکن د فولیک اسید یا ویټامین B12 کمښت.

ټیټ: د اوسپنې کمښت.

---

7. Neutrophils / Lymphocytes / Monocytes / Eosinophils / Basophils

دا د WBC مختلف ډولونه دي.

Neutrophils زیاتوالی: د بکتریایي عفونت نښه.

Lymphocytes زیاتوالی: ویروسي عفونت.

Eosinophils زیاتوالی: الرجي یا د ژویو (parasites) عفونت.


د نوی زیږیدلو او ماشومانو داخله ناروغیو متخصص او کنسولتانت
#ادرس
پښتونستان وات حاجی ګل پلازه E بلاک کاموی لابراتوار
هره ورځ بیدون له جمعی ۲:۳۰ تر ماښام پوری
0776420851

21/04/2025

د ماشومانو د وزن چارت د عمر مطابق

21/04/2025

"هیموفیلیا A" معلوماتو پښتو ژباړه ده:

---

هیموفیلیا A

تعریف:

هیموفیلیا A (کلاسیک هیموفیلیا) د وینې یو داسې ناروغي ده چې د فکتور VIII د فعالیت د کموالي له امله پېژندل کېږي.

عمومي یادښتونه:

• د فکتور VIII فعالیت د ملي‌لیتر فی واحد په توګه راپور ورکول کېږي. 1 واحد فی ملي‌لیتر = 100٪ فعالیت.
• د فکتور VIII نارمل حدود 30-50٪ دي.
• د کورنۍ د ناروغۍ مثبت تاریخچه معمولاً موجود وي.
• ناروغي زیاتره په نارینه‌وو کې پېښېږي. دا ناروغي د X کروموزوم پورې تړلې ارثي اختلال وي، یا د نوې میوتیشن (تبدیل) له امله منځ ته راځي.
• د فکتور VIII د کمښت کچه شاوخوا 1 په 5000 نارینه‌وو کې وي.

کلینیکي نښې نښانې:

• هغه ناروغان چې د فکتور VIII شدید کمښت لري، د پوستکي، مخاطي غشا، مفصلونو، عضلو او داخلي غړو څخه د خودبخود وینې بهېدو سره پېژندل کېږي. دا کسان تر 1٪ کم فعالیت لري.
• د فکتور VIII لږ کمښت لرونکي ناروغان یوازې د جراحي یا ټپونو پر وخت وینه بهوي. دا کسان 6-30٪ فعالیت لري.
• متوسط کمښت لرونکي کسان 1-5٪ فعالیت لري، چې د منځنۍ کچې وینې بهېدنې لامل کېږي.
• فکتور VIII د پلاسنتا څخه نه تېرېږي، نو د نویو زېږېدلو ماشومانو کې هم د وینې بهېدو تمایل لیدل کېدای شي.
• د شیدې خوړونکو ماشومانو کې د ختنې یا پیچکاري وروسته زیات وینې بهېدل ممکن دي، خو اکثره دا په لومړي کال کې څرګند نه وي.
• د فکتور VIII کمښت تر ټولو جدي بڼه، hemarthrosis یا د مفصل وینه‌بهېدنه ده، چې د مفصل تخریب او معلولیت رامنځته کوي.

تشخیص:

• معمولاً د ناروغۍ کورنی تاریخچه شته وي.
• د APTT ازموینه اوږده وي، چې د داخلي مسیر ستونزه ښيي.
• د انعقاد وخت (CT) هم اوږده وي.
• د وینې بهېدنې وخت (BT) او پروترومبین وخت (PT) نارمل وي.
• تشخیص د فکتور VIII کم فعالیت او د vWF نارمل فعالیت له مخې تأییدېږي.
• ناقلان د فکتور VIII د فعالیت نسبت د vWF انتیجن سره او جنتیکي مالیکولي تخنیک له لارې پېژندل کېږي.

پیچلتیاوې (اختلاطات):

• د ماغزو دننه وینې بهېدنه د هموفیلیا د ناروغانو لپاره یو له عمده مړینې علتونو څخه ده.
• د مفصل وینه‌بهېدنه د ماشومتوب له وخته پیلېږي او که تکرار شي، مفصلونه تخریبوي.
• غټ عضلي hematoma د compartment syndrome لامل ګرځي، چې عضله او اعصاب له منځه وړي.
• یوه بله جدي پیچلتیا د فکتور VIII ضد انتي‌بادي جوړېدل دي، چې د تداوي پر مهال منځ ته راځي.
• د درملنې اړوند اختلاطات کې د HIV، hepatitis B او C انتانات شامل دي.

درملنه (مدیریت):

• د ټپونو مخنیوی د ماشومانو د ساتنې مهمه برخه ده.
• باید له اسپرین او هغو دواوو ډډه وشي چې د پلیټلیټ فعالیت خرابوي.
• باید د hepatitis B پر ضد واکسین ورکړل شي.
• عمومي ملاتړ کوونکی پاملرنه اړینه ده.
• هدف دا دی چې د فکتور VIII فعالیت نارمل شي.
• د فکتور VIII لږ کمښت لرونکي ځینې کسان ممکن د desmopressin acetate ته ښه غبرګون وښيي.
• د aminocaproic acid او tranexamic acid کارول د خولې وینې بهېدنه کنټرولوي.
• ډېری ناروغانو ته فکتور VIII ورکول ضروري وي. 15 واحد فی کیلو فکتور VIII، پلازما کې فعالیت تر 30٪ پورې لوړوي.
• د وینې فکتور VIII نیمایي عمر شاوخوا 12 ساعته دی.
• د ژوند ګواښوونکې وینې بهېدنې لپاره 80-100٪ سویه ضروري ده.
• د خفیف یا متوسط وینې بهېدنې (لکه hemarthrosis) لپاره 40٪ سویه بسنه کوي.
• دوز داسې محاسبه کېږي:
دوز = مطلوبه سویه (%) × وزن (kg) × 0.5
• که فکتور VIII concentrate نه وي، نو تازه بشپړه وینه، تازه منجمده پلازما یا cryoprecipitate کارول کېدای شي.
• یو کیسه cryoprecipitate 75-150 واحد فکتور VIII لري، چې د 5kg وزن لپاره تر 50٪ پورې فکتور زیاتوي.

وقایه:

• د ناروغۍ مخنیوی د جنتیکي مشورې او د زیږون مخکې تشخیص له لارې کېږي.

راتلونکی (انذار):

• که فزیکي، احساساتي، ټولنیز او تعلیمي اړخونو ته توجه وشي، نو ناروغ کولای شي یو عادي ژوند ولري.

---

هیموفیلیا B

• دا د فکتور IX د کمښت له امله رامنځته کېږي.
• د ارثیت او کلینیکي نښې یې د فکتور VIII کمښت ته ورته دي.
• د APTT ازموینه اوږده وي.
• د PT او TT ټسټونه نارمل وي.
• تشخیص د فکتور IX د فعالیت پر اساس کېږي.
• درملنه د تازه منجمدې پلازما یا فکتور IX ورکولو له لارې کېږي.
• د فکتور IX یو واحد د دې فکتور سویه تر 1٪ پورې لوړوي.
• نیمایي عمر یې 20-22 ساعته دی.
• Cryoprecipitate فکتور IX نه لري.
Copy shakiB

21/04/2025

آیا ډاکټر په رښتیا هم قصاب دی؟ - یوازې صبر او فکر وکړه.

کله چې یو ناروغ په روغتون کې مړ شي، کله چې یو ماشوم په وخت د اکسیجن نه رسیدو له امله خپل ژوند له لاسه ورکړي، کله چې د یو عزیز ناروغه ناروغي نوره هم خرابه شي... له زړه څخه چیغه راځي، "دا ډاکټران قصابان دي!"
خو آیا تاسو کله هم فکر کړی چې د هغه ډاکټر په زړه کې څه تیریږي؟

آیا تاسو کله هم د هغه ډاکټر سترګو ته کتلي دي چې د سهار په ۳ بجو یې د روغتون په بیړني خونه کې د یو اجنبي کس د ژوند ژغورلو لپاره خپل خوب او ذهني سکون قرباني کړی وي؟
آیا تاسو لیدلي دي چې څنګه یو ځوان ډاکټر د ۳۶ ساعتونو دندې وروسته هم پرته له شکایت څخه بل ناروغ معاینه کوي؟
نه... ځکه چې موږ یوازې هغه وخت ګورو کله چې یو څه غلط وي.

ډاکټر یوازې په روغتون کې ډاکټر نه دی!
تاسو هغه په ​​واده کې ودروئ او د درملو په اړه پوښتنه ترې وکړئ ، په لاره کې یې ایکسرې ورته وښایئ، کله چې په سړک کې ورسره مخ شئ نو د ماشوم د تبې په اړه پوښتنه ترې وکړئ ، او هغه تاسو ته پرته له ځنډه، پرته له فیس څخه ځواب درکوي.
ایا په دې مسلک کې بل څوک دا کار کوي؟ قاضي، پولیس افسر، وکیل، یا انجینر؟
بیا هم، ولې یوازې په ډاکټر نیوکه کوئ؟

د ډاکټر کېدو سفر له قربانیو ډکه لاره ده.
د لیسانس او ​​تخصص په کچه زده کړې ، د داخلې ازموینې فشار، بیا د MD پنځه کاله تر ټولو ستونزمن، د کور کار، د تخصص څلور څخه تر پنځه کاله، او د فوق تخصص کیدو لپاره دوه نور کاله - هغه هم د سختو ازموینو، پراخ نصاب او دوامداره ذهني فشار سره.
نه یوازې دا، د یو ډاکټر لپاره، که اختر وي یا د یو عزیز واده، دنده اکثرا لومړی راځي. هغه په ​​دنده بوخت وي کله چې هرڅوک جشن لمانځي. د هغه ټولنیز ژوند، شخصي شېبې، ټول قرباني شوي دي - یوازې د انسانیت خدمت لپاره.

کله چې یو تجربه لرونکی پروفیسور، چې خپل ټول ژوند یې د طبابت ډګر ته وقف کړی دی، فیس اخلي، ایا موږ هغه ته غل وایو؟

آیا د نوبل جایزې ګټونکی ساینس پوه او یو عادي ښوونکی یو شان معاش لري؟
نو بیا ولې د ډاکټر سره دا دوه ګونی معیار؟

په دولتي روغتونونو کې ډیری وخت داسې پیښیږي چې ډاکټران ناروغانو ته د معایناتو او درملو لپاره له خپلو جیبونو پیسې ورکوي، یوازې د دې لپاره چې یو انسان د دوی په وړاندې رنځ وړي.
خو دا کیسې هیڅکله هم خپرې نه کېږي او نه هم سرټکي جوړوي.

په هر ډګر کې بد خلک شته او زه یې نه ردوم،
هغه ډاکټر چې ناسم چلند کوي، په کمیشن درمل لیکي، یا په وخت نه حاضریږي - هغه مجرم دی.
هغه باید سزا ورکړل شي.
خو یو څو غلط مخونه باید د زرګونو ښه نیت لرونکو او زیارکښو ډاکټرانو سترګې پټې نه کړي.

په افغانستان کې ډیری دولتي روغتونونه د دوی د اصلي ظرفیت څخه پنځه چنده زیات د ناروغانو درملنه کوي. چیرته چې باید هره ورځ سل ناروغان درملنه وشي، له پنځو سوو څخه ډیر ناروغان راځي. د OPD ناروغانو ګڼه ګوڼه ورځنی حقیقت دی. کتارونه، شور، اضطراب، او په منځ کې، یو ستړی ډاکټر چې هڅه کوي د هرچا خبرې واوري.
ډاکټر پوهیږي چې هر ناروغ د درناوي، پاملرنې او لارښوونې حق لري. خو هغه باید بیړه وکړي، په څو دقیقو کې معاینات، درمل، مشوره او نور چمتو کړي، ترڅو څومره چې امکان ولري ناروغان ولیدل شي.
پایله دا ده چې ډیری ناروغان ناخوښه کیږي، او ملامتي په ډاکټر راځي. نه ناروغ ملامت دی او نه هم هغه ډاکټر چې د سلګونو ناروغانو د خدمت لپاره خپل خوب، ستړیا او شخصي ژوند قرباني کوي.
ګناه د سیسټم ده - د لږو سرچینو، ډیر نفوس، او د تصور وړ فشارونو سره.

حکومت باید په کوچنیو ښارونو کې اساسي اسانتیاوې برابرې کړي، د راجع کولو سیسټم جوړ کړي، او په طبي سکتور کې اصلاحات راولي.
او موږ باید یوازې ډاکټر ملامت نه کړو، بلکې د هغه قرباني، سخت کار او انسانیت وپیژنو.

نوټ : د افغانستان په ډیرو دولتي روغتونونه کې داسې پیښې شوې چې ډاکټرنو سپکوئ کړئ او پر دوئ یی لاس پورته کړئ د ډاکټرنو سپکوئ او پر دوئ لاس پورته کول خپل
غیرت مه ګڼه

#ترجمه
Doctors