
11/05/2025
تب محرقه و شبه محرقه (Typhoid fever and paratyphoid fever)
تب محرقه یا تب تیفوئید (تایفاید) که به تب روده (Enteric Fever) هم معروف است یک مرض انتانی حاد جهاز هضمی است که می تواند تمامی سنين را مبتلا كند ولی شيرخواران و افراد بالای سن ۶۰ سال معمولاً دچار موارد شديدتری از این مرض می گردند. شکل دیگر این مرض که خیف تر سیر مینماید بنام شبه محرقه یادمی شود.
تب محرقه یا تب تیفوئید یک مریضی حاد، شدید و جدی است که می تواند زندگی شخص بیمار را تهدید کند و از جمله امراض مناطق گرمسیری بوده و با حفظ الصحه عمومی و شرایط بهداشتی آب و محیط زیست رابطه مستقیم دارد. از همین سبب این مرض بیشتر در آسیا، آسیای مرکزی و جنوب امریکا شایع است و بعضی اوقات به صورت همه گیر یا اپیدمی و در سطح گستره ای شیوع پیدا می کند.
سازمان صحی جهانی تخمین زده است که سالانه ۱۷ میلیون نفر در سراسر جهان به این مرض دچار شده و ۶۰۰ هزار نفر نیز در نتیجه این مریضی جان خود را از دست می دهند که بسیاری از این مریضان در کشور های آسیایی زندگی می کنند.
این مرض در کشور ما بنابر عدم وجود سازمان های کنترول کننده مواد غذایی و وارداتی، عدم موجودیت سیستم کانالزیسیون معیاری، عدم موجودیت سیستم آبرسانی آب آشامیدنی و عدم مراعت بیهداشتی در تهیه غذا ها زیادتر شایع میباشد.
اسباب تب معرقه یا تب تیفوئید.
مرض تب محرقه یا تب تیفوئید توسط بکتریا های سالمونیلا انتریکا (Salmonella enterica) که بنام سالمونیلا تایفای (Salmonella Typhi) نیز یاد می گردد بوجود مییاید در حالیکه نوع شبه محرقه که یک مرض خفیف تر میباشد توسط بکتریا های بنام سالمونیلا پارا تیفوئید (Salmonella paratyphi) بوجود مییاید.
زمانی که بکتریا از طریق دهن با وارد سیستم هضمی شد به روده ها رسیده و از طریق مخاط روده به داخل انساج غشا مخاطی روده نفوذ می کند و از طریق سیتم لمفاوی وارد جریان خون می شود و در این مرحله علائم اولیه مرض به صورت تب خود را نمایان می کند. سپس بکتریا بیشتر انتشار یافته و خود را به مغز استخوان، جگر و مجاری صفراوی می رساند و از طریق مجاری صفراوی به داخل محتویات روده شده و با مواد غایطه دفع می شوند.
تب شبه محرقه توسط نوعی بکتریا های سالمونیلا پارا تیفوئید (Salmonella paratyphi) ایجاد میشود. این مرض مشابه به محرقه بوده اما به طور کلی علائم خفیف تری ایجاد می کند و این مرض به نوع B ، A و C تقسیم می شود.
برخی دیگر از انواع بکتریا سالمونلا نیز وجود دارند که باعث مسمومیت های غذایی و اسهال می شوند.
زمینه های طریقه سرایت تب محرقه.
این مرض از انسان به انسان و از طریق غذا و آشامیدنی منتقل می شود. به همین دلیل به طور کلی می تواند عدم رعایت حفظ الصحه عمومی و سایر نکات بهداشتی را عامل اصلی در گسترش این بیماری دانست و بصورت خلص این مرض به طرق زیر سرایت مینماید:
۱- از حيوانات مبتلا به این مرض از طریق خوردن گوشت يا شير آنها به انسان ها انتقال مییابد
۲- مرض می تواند به وسيله افراد مریض يا ناقلین صحتنمد (یعنی شخص بیمار بدون اعراض و علایم میباشد و بکتریا در بدن او وجود داشته و به دیگران انتقال میدهد بدون اینکه خودش احساس مریضی نماید) كه پس از اجابت مزاج بدون شستن دقيق دست ها به غذا دست به زنند یا عذا به پزند نيز به شخص دیگر انتقال پیدا می نماید.
۳- همچنين ميوه و سبزيجات خام كه كاملاً شسته نه شده باشد و ضد عفونی نشود نيز یکی از راههاي سرايت بيماری می باشد.
۴- آب های غیر صحی مانند آب چاه های سر باز و بدون محافظه
۵- كيكهاى کریم دار و مواد كنسرو شده نيز میتوانندعامل انتقال مرض شود، ولى اگر كنسروها را قبل از مصرف، حرارت دهيم بكتریا های آن از بين خواهد رفت.
۶- همچنين حيوانات خانگى مثل سگ، پشک وغیره نیز میتواند در انتقال تب محرقه نقش داشته باشد.
۷- بکتریا که سبب محرقه می شود میتواند در آب های ذخیره شده و ایستاده برای مدت ۳ تا ۴ روز و در پنیر تازه تا مدت چند هفته، در مسکه تا دو ماه و در شیریخ یا آیسکریم مدت دو ماه زنده باقی بماند.
اعراض و علایم تب محرقه یا تب تیفوئید..
علایم مرض تب محرقه یا تب تیفوئید معمولا پس از ۶ تا ۳۰ روز پس از ورود بکتریا به بدن انسان خود را نشان می دهد و به مدت یک تا سه هفته طول می کشد که مربوط به تعداد بکتریا های میباشد که وارد بدن شخص شده است یعنی دوام و شدت مرض تناسب مستقیم به تعداد بکتریا های وارده به بدن مریض دارد.
وجود بخار های سرخ رنگ در ناحیه شکم و قفس سینه نیز از علایم مرض محرقه است که البته در همه ای مریضان تبارز نمی کند و دیده نمی شود. علایم دیگر می تواند شامل ضعف، درد شکم، قبضیت و سردردی و یک تعداد علایم دیگر مانند گیجی، اسهال و استفراغ که کمتر در نزد مریضان دیده می شود.
مرض شبه محرقه گرچه دارای علایم مشابه به تب محرقه است ولی این مرض سیر خفیف داشته و اعراض و علایم خفیف دارد و توسط نوع دیگر بکتریا سالمونلا ایجاد می شود گرچه شرایط ابتلا و طرق سرایت هر دو آنها تقریبا یکسان می باشد.
در بعضی حالات مرض سیر خفیف داشته و ممکن است باکتری ها سریع از بین بروند و علایم خفیفی را ایجاد کنند. در این حالت اینگونه افراد در حالی که از خود تنها علایم خفیفی از مرض را تبارز میدهند ولی می توانند ناقل مرض باشند.
بنابران اعراض و علایم تب محرقه یا تب تیفوئید بصورت خلاصه به دو مرحله تقیسم می شود:
الف - مرحله ابتدایی مرض: در این مرحله در مریض اعراض و علایمی که تاسس مینماید عبارتند از:
۱- تب که با درجات پایین شروع نموده و هر روز زیادتر شده میرود و به ۴۰،۵ درجه سانتی گراد میرسد.
۲- ضعفیت و بی حالی
۳- درد های عضلی
۴- عرق
۵- بی اشتهایی و باختن وزن
۶- سرفه خشک
۷- درد در شکم
۸- قبضیت ویا اسهال
۹- بخار های جلدی
۱۰- در انتها پندیدگی شکم
ب – در مرحله بعدی مرض: اگر مریض تداوی نه شود، ممکن مواجع به علایم زیر گردد:
۱- مریض هذیان می گوید (یعنی حرف های بی ارتباط و غیر منطقی میگوید).
۲- مریض بصورت غیر متحرک و بی حال در بستر افتاده در حالیکه چشمانش نیمه باز میباشد، این حالت مریض منحیث حالت معرقه یی شناخته می شود.
تشخیص تب محرقه یا تب تیفوئید.
تشخیص مریض به اساس یافته های زیر گذاشته می شود:
۱- تاریخچه مریضی و سفر: در واقعات شدید و متوسط داکتر با شنیدن اعراض و علایم مریض و همچنان اینکه اگر مریض سفری در مناطق که تب محرقه شایع است داشته باشد برای داکتر یک رهنمایی خوب است و به یک تشخیص احتمالی دست مییابد.
۲- برای تشخیص نهایی داکتر به مریض معاینه لابراتواری خون و مواد غایطه توصیه میدارد.
۳- برای تشخیص تب محرقه یک تعداد معاینات اختصاصی دیگر مانند کشت یا کلچر خون (در صورتیکه هنوز مریض انتی بیوتیک نه گرفته باشد) اجرا می شود و بعضا کلچر ادرار و مواد غایطه نیز صورت میگیرد که آنقدر مطمین نیست و و در صورت که با این طریقه ها تشخیص نه شود کلچر مغز استخوان صورت میگیرد. در یک تعداد کشور ها به شمول کشور ما هنوز هم متاسفانه وایدل تست (widal) که یک تست سرولوژیک است و همچنان تست (Igm ) و (Igg) برای تشخیصِ امراض تب محرقه ( typhoid ) و شبه محرقه ( paratyphoid ) بکار برده می شود، ولی در تشخیص محرقه ارزش تشخیصی ندارد و نمی تواند قابل توجه باشد.
اختلاطات یا عواقب تب محرقه تیفوئید.
واقعات شدید مرض در صورت عدم تداوی ممکن سبب خونریزی معایی ویا سوراخ شدن روده شود و در نتیجه می تواند به پریتونیت (یک حادثه مکروبی شدن داخل شکم) هم منجر شود، این حالت معمولا در هفته سوم مرض رخ میدهد.
اختلاطاتی که کمتر اتفاق می افتند عبارتند از:
۱- التهاب عضله قلبی (myocarditis)
۲- التهاب داخلی قلب و دسامها (endocarditis)
۳- سینه و بغل
۴- التهاب پانکراس
۵- التهاب مکروبی گرده و مثانه
۶- میننجیت (meningitis)
۷- اعراض دماغی مانند هذیان، برسام وغیره یعنی مریض سخنان بی ربط میگوید و چیزهای که اصلا وجود ندارند
وقایه و پیشگیری تب محرقه
مبتلا شدن به مرض تب محرقه با شرایط حفظ الصحه عمومی و فردی رابطه بسیار نزدیکی داشته و حفظ بهداشت می تواند تاثیر زیادی در وقایه و پیشگیری مبتلا شدن به این مرض داشته باشد.
الف - چند نوع واکسن مختلف برای معافیت در برابر سالمونلا تایفای وجود دارد. این واکسن ها به صورت تزریقی و خوراکی موجود هستند که نوع تزریقی آنها به علت اینکه تنها یک دوز از آنها کافی بوده و عوارض جانبی کمتری نیز دارند ترجیح داده می شوند. این واکسن ها به مدت سه سال موثر هستند و بعد از سه سال دو باره باید واکسین تطبق شود، این واکسین برای افرادی توصیه می شود که به نواحی که محرقه شایع است سفر می کنند.
ب – چون واکسین نمی تواند بصورت کامل معافیت تولید نماید، بنابران مراتب زیر را جدا مراعات نماید مخصوصا زمانی اگر سفر در مناطق که امکان ابتلا محرقه موجود باشد می نماید:
۱- آموزش همه مردم در مورد اهميت شستشوی دستها با آب و صابون بعد از تشناب رفتن و قبل از تهيه و صرف غذا به خصوص در مورد كسانی كه با مواد خوراکی سروكار دارند يا از بيماران و اطفال مراقبت می كنند.
۲- دفع صحيح فضولات انسانی ، رعايت فاصله بين چاه فاضلاب و چاه آب آشاميدنی و عدم وجود حشرات در اطراف چاه و تشناب ها.
۳- تامين آب سالم و صحی به منظور آشاميدن
۴- كنترل حشرات توسط حشره كشها و دفع صحيح زباله ها
۵- از نوشیدن آب های عادی و نامطمین خود داری نماید.
۶- از خوردن میوه و ترکاری نا شسته خود داری نماید.
۷- دقت لازم در سلامت تهيه مواد خوراكی ، حمل و نگهداری آن ، بخصوص اغذيه ای كه سرد مصرف می شوند( مثل سالاد )
۸- اگر در بازار غذا صرف می کردید، همیشه غذا های گرم سفارش بدهید.
۹- درصورت مصرف شیر، گوشت، آب، تخم مرغ و … باید ابتدا آنها را به خوبی بجوشانید ویا پخته نماید.
۱۰- تشويق مادران به تغذيه اطفال با شير مادر در تمام طول شير خوارگی و اگر بنابر معاذیری مادر به طفل شیر داده نه تواند، پس جوشاندن شير و آبی که برای طفل تهیه می شود خیلی ضروری است.
ج - اگر مریض به نحوی وظیفه در تهیه غذا دارد، یعنی خانم های که در خانه غذا تهیه میدارند و آشپز ها باید تا زمانی که معاینه دو بار نمونه مواد غایطه شان منفی نه شود از تهیه مواد غذایی خودداری کنند.
تداوی مرض تب محرقه.
در دوران قبل از ظهور انتی بیوتیک، طول دوره مریضی طولانی (چندین هفته) و میزان کشندگی مرض تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد بود ولی با کشف انتی بیوتیک ها میزان مرگ ومیر در این مرض تقلیل یافته و حالا به کمتر از یک درصد کاهش یافته است.
تداوی مرض تب محرقه به دو بخش منقسم می شود.
۱- تداوی سببی: چشم انداز تب معرقه بسیار امیدوار کننده است و تداوی آن به کمک انتی بیوتیک های موثری که امروز در دسترس قرار دارد صورت می گیرد و معمولا پس از پایدار شدن حالت عمومی مریض می توان مریض را از شفاخانه مرخص کرد. البته حفظ الصحه عمومی و فردی باید در خانه به خوبی رعایت شود زیرا ممکن عاری شدن مریض از این بکتریا چندهفته را دربر بگیرد.
۲- تداوی عرضی: در این صورت نظر به شکایات مریض برایش دوا تجویزمی شود. مثلا برای تب و درد برای مریض ادویه ضد تب و درد توصیه می شود.
ممکن است لازم باشد که مریض در شفاخانه بستری شده و برای جبران آب و نمک های از دست رفته بدن مریض، برای بهبود بیمار از سیروم های مختلف استفاده صورت میگیرد.
گرچه تداوی این مریضان با انتی بیوتیک ها صورت میگیرد و نتیجه هم میدهد ولی در مواردی نادر در پهلو آنها برای بلند بردن وضع عمومی مریض ممکن است به ادویه استروئیدی نیز در تداوی شخص ضرورت به افتد.
با دوستان تان شریک سازید!