25/08/2023
استطبابات دوايي در حاملگي
محمد لطیف نظری
ماستر فارمکولوژی
كاربرد دوا ها در دوران بارداري نياز به دقت زيادي دارد تطبيق دوا ها در بارداري بايد با دلايل منطقي همراه باشد.
تاثيرات تراتوجن دوا ها براي اولين بار بعد از تطبيق thlidomide احساس شد كه قبل از آن تصور بر اين بود كه placenta blood barrier مي تواند از عبور دوا به جنين جلوگيري مي كند ولي بعد از اين رويداد اين باور شكسته شد. بيشترين تاثير منفي دوا ها در روز هاي 17 تا 70 يعني هنگام ساخت اعضا مي باشد كه مي تواند نقص اعضا را سبب شود.
در دوران بارداري اصولآ به جز برخي ويتامينها و مكملهاي غذايي تجويز ساير دوا ها بايد با احتياط صورت گيرد زيرا خطر سقط جنين يا ايجاد ناهنجاريهاي مادرزادي جنين وجود دارد. ولي نبايد مصرف تمامي دوا ها را نفي كنيم و بگوييم هيچ دوایی در اين زمان نبايد مصرف شود .چرا كه گاهي اوقات براساس نوع بيماري، داكتر دوا هاي مختلفي را براي زن باردار تجويز مي كند كه متاسفانه عده اي از آنها با نظرخواهي اطرافيان خود،خودسرانه دوای خود را قطع مي كنند،در صورتي كه امروزه ثابت شده برخي از دوا ها به كاهش و حتي عدم سقط جنين،كمك شاياني مي كنند. سازمان صحی جهان مدت عادي حمل را بين 37 تا 42 هفته معين مي كند.
هر عاملي كه طي دوره تكامل جنيني موجب تغيير دائمي در شكل يا كاركرد بخشهاي مختلف بدن جنين شود تراتوژن يا آسيب زا وبه عبارتي خطرناك ناميده مي شود اين كلمه ريشه يوناني دارد و به معني هيولاست.[1]
استفاده از دوا ها در دوران بارداري
در دوران بارداري به جز برخي ويتامينها و مكملهاي غذايي تجويز ساير دوا ها بايد با احتياط صورت گيرد زيرا خطر سقط جنين يا ايجاد ناهنجاريهاي مادرزادي جنين وجود دارد.
تراتوژنهايي كه تاكنون شناخته شده اند شامل دوا ها، مواد شيميايي ، ويروسها، عوامل محيطي و فاكتورهاي فيزيكي است.
دوا هايي كه به طور شايع در بارداري استفاده مي شوند: ضد استفراغ، انتي اسيدها، ضد درد، انتي بيوتيكها، دوای کاهش دهنده فشار خون، آرام بخشها، خواب آورها، دوا هاي مدر( ادرار آور) هستند و عده زيادي از دوا هاي تفنني ، الكل و سگرت استفاده مي كنند.
براي اينكه ماده اي را تراتوژن يا آسيب زا بدانيم بايد چند شرط داشته باشد،[1]
-1 دوا قابليت عبور از پلاسنتا را داشته باشد و مریض در زمان بحراني مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد.
-2 ماده تراتوژن بايد به اندازه كافي از پلاسنتا عبور كند تا بتواند روي تكامل جنين اثر بگذارد.
دوره جنيني به سه مرحله تقسيم مي شود:
-1 قبل از لانه گزيني: دو هفته بعد از القاح
-2 دوره روياني یا دوره در حال تشکل اعضا: هفته 2 تا 8 بارداري
-3 دوره جنيني: هفته 9 تا پايان بارداري
FDA يا سازمان غذا و دوای امريكا دوا ها را برحسب خطر آنها در بارداري به 5 دسته تقسيم مي كند:
گروه A: مطالعات کافی در زنان باردار خطری برای جنين طی 3 ماهه اول حاملگی نشان نداده است و شواهدی از زیانبار بودن آن در 3 ماهه دوم وسوم حاملگی وجود ندارد.
گروه B: در اين دسته دواهايي قرار دارند كه شواهدي در مورد خطرناك بودن آنها درانسان وجود ندارد حتي اگر اين دوا ها روي حيوانات خطري را نشان داده باشند روي انسان خطري وجود ندارد. برخي از آنتي بيوتيكها مانند پني سيلين و آموكسي سيلين، سفيكسيم و سفالكسين از اين دسته اند.[1]
سازمان ارزيابي دوايي آستراليا گروه B را به سه گروه ذيل تقسيم كرده است[2]
B1: بدون كدام خطر ثابت و مشخص در نزد انسان
B2: اطلاعات در نزد حيوانات كمتر است و كدام خطر مشخصي را نشان نداده است
B3: تغیيرات غير نارمل در مطالعات حيواني ديده شده است و در انسان ها ثابت نشده است
گروه C: مطالعه در حيوانات یا انجام نشده یا اگر هم شده دلالت بر ایجاد عوارض جانبی روی جنين دارد ولی مطالعه کافی در انسان ها انجام نشده و خطر احتمالی هم قابل رد کردن نيست ، دوا های این رده فقط زمانی باید تجویز بشوند که منافع استفاده از عوارض جانبی احتمالی بيشتر باشند .
گروه D: اين گروه شامل دواهايي است كه شواهدي از بروز خطر به دنبال مصرف آن در انسان گزارش شده است. نتایج به دست آمده از پژوهشها پس از به بازار آمدن اين دوا ها بروز خطراتي را در جنين نشان داده است. در عين حال در شرايط خاصي منافع استفاده از اين دوا ها به مضرات آن برتري دارد. اگر بيماري خطرناك باشد و دوای كم خطرتري وجود نداشته باشد بهتر است اين دوا ها مورد استفاده قرار گيرند.
گروه X: در بارداري به طور كلي منع مصرف دارند و مطالعات انجام شده روي انسان و حيوان نشاندهنده بروز خطرات جدي است كه مانع از مصرف هر دوایی در بارداري غير مجاز است و بايد منافع دوا همواره در برابر مضرات آن سنجيده شود.[1]
گروه NR (Not Rated): هنوز جز اين 5 گروه طبقه بندي نشده اند
سيستم هضمي [2]
افزايش اسيد معده، رفكس معدوي به مري و زخم معده و اثنا عشر:
Alginates/antacids A
Bismuth subcitrate B2
Cimetidine, cisapride, famotidine, ranitidine, sucralfate B1
Lansoprazole, nizatidine, omeprazole, pantoprazole B3
Misoprostol X
دوا هاي ضد تشنج دستگاه هضمي: [2]
Atropine A
Glycopyrrolate, hyoscine-N-butylbromide, mebeverine,
propantheline B2
ضد قبضيت ها: [2]
Bisacodyl, cascara, docusate sodium, senna A
Dicyclomine hydrochloride B1
Phenolphthalein B2
دوا هاي ضد اسهال: [2]
Diphenoxylate C
Hyoscyamine B2
Loperamide B3
دوا هاي سيستم هضمي: [2]
Mesalazine, olsalazine C
Sulfasalazine A
Systemic budesonide B3
دوا هاي سيستم قلبي: [2]
ضد فشار خون بلند: [2]
Clonidine, doxazosin B3
Diazoxide C
Guanethidine, methyldopa A
Hydralazine C
Minoxidil C
Prazosin, terazosin B2
Sodium nitroprusside C
دوا هاي نهي كننده انزايم تبديل كننده انجيوتنسين: [2]
اين دوا ها سبب نارسايي گرده و كاهش مايع امنيوتيك مي گردد كه منتج به مرگ جنين در رحم مي گردد لذا اين دوا ها در دوران بارداري مضاد استطباب اند.
Captopril, cilazapril, enalapril, fosinopril, lisinopril, perindopril,
quinapril, ramipril, trandolapril D
انتاگونيست هاي آخذه هاي انجيوتنسين 2: [2]
Candesartan cilexetil, eprosartan, irbesartan, losartan, valsartan D
كلسيم چينل بلاكر: [2]
Amlodipine, diltiazem, felodipine, isradipine, nicardipine, nifedipine,
nimodipine, nisoldipine, verapamil C
دوا هاي بيتا بلاكر: [2]
Alprenolol, atenolol, betaxolol, bevantolol, carvedilol, esmolol,
labetalol, levobunolol, metoprolol, oxprenolol, pindolol,
propranolol, sotalol, timolol C
ديورتيك ها:[2]
Acetazolamide B3
Bendrofluazide, bumetanide, chlorothiazide, chlorthalidone,
clopamide, cyclopenthiazide, ethacrynic acid, frusemide,
hydrochlorothiazide, indapamide, mefruside, methychlothiazide,
metolazone, quinethazone C
Amiloride, triamterene C
Spironolactone B3
دوا هاي ضد اريتمي: [2]
Adenosine, disopyramide, procainamide B2
Amiodarone C
Bretylium tosylate C
Flecainide B3
Lignocaine A
Mexiletine B1
Quinidine C
دوا هاي ضد انژين صدري: [2]
Glyceryl trinitrate, isosorbide mononitrate, perhexilene B2
Isosorbide dinitrate, tirofiban hydrochloride B1
Nicorandil B3
دوا هاي هايپرلپيدمي: [2]
Atorvastatin, cerivastatin, fluvastatin, pravastatin, simvastatin C
Cholestyramine, colestipol, nicotinic acid B2
Clofibrate, probucol B1
Gemfibrozil B3
دوا هاي تقويت كننده قدرت ضربان قلب: [2]
Digoxin and other cardiac glycosides A
Milrinone B3
دوا هاي تنبه كننده سمپاتيك: [2]
Adrenaline, ephedrine, fenoterol, isoprenaline, orciprenaline,
rimiterol, salbutamol, terbutaline A
Dobutamine, phenylephrine, phenylpropanolamine,
pseudoephedrine B2
Dopamine B3
Metaraminol C
توسع دهنده گان اوعيه: [2]
Betahistine, glyceryl trinitrate, nicotinic acid B2
Dipyridamole, isosorbide dinitrate, nicotinyl alcohol, oxpentifylline,
phentolamine, sildenafil citrate B1
Isoxsuprine C
Papaverine A
Phenoxybenzamine B2
دوا هاي ضد ميگرين: [2]
Dihydroergotamine, ergotamine, methysergide C
Naratriptan, sumatriptan, zolmitriptan B3
Pizotifen B1
دوا هاي ضد علقه و ترمبولايتيك: [2]
Abciximab C
Dalteparin, danaparoid, enoxaparin, nadroparin, C
Desirudin B3
Heparin C
Phenindione D
Ticlopidine B1
Warfarin D
آهن و مستحضرات درمان كمخوني ها: [2]
Erythropoietin, filgrastim, lenograstim, molgramostim B3
Folic acid A
Folinic acid A
Oral iron preparations (with or without folic acid), parenteral iron
preparations A
دوا هاي موثر بر سيستم اعصاب مركزي: [2]
ضد درد و ضد تب ها:
انالجزيك هاي مخدر و غير مخدر: [2]
Alfentanil, buprenorphine, dextromoramide, dextropropoxyphene, fentanyl,
hydromorphone, methadone, morphine, oxycodone, papaveretum,
pentazocine, pethidine, phenoperidine, remifentanil, tramadol C
Aspirin C
Codeine, dihydrocodeine A
Paracetamol A
آرام بخش و خواب آور ها: [2]
Amylobarbitone, pentobarbitone C
Chloral hydrate, chlormethiazole A
Meprobamate C
Zolpidem tartrate B3
Zopiclone C
ضد اضطراب ها: [2]
Buspirone B1
بنزوديازپين ها: [2]
Alprazolam, bromazepam, chlordiazepoxide, clobazam, clonazepam,
clorazepate, diazepam, flunitrazepam, flurazepam, lorazepam,
midazolam, nitrazepam, oxazepam, temazepam, triazolam C
دوا هاي ضد سايكوز: [2]
Chlorpromazine, fluphenazine, pericyazine, perphenazine,
promazine, thiopropazate, thioridazine, trifluoperazine C
Droperidol, haloperidol C
Clozapine C
Olanzapine, risperidone B3
Pimozide, thiothixene B1
ضد افسردگي ها: [2]
Citalopram, fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine, sertraline C
Amitriptyline, clomipramine, desipramine, dothiepin, doxepin,
imipramine, nortriptyline, protriptyline, trimipramine C
دوا هاي ضد پاركينسون: [2]
Amantadine, apomorphine, benserazide, carbidopa, entacapone,
levodopa, ropinirole, B3
Benztropine, biperiden, selegiline B2
Benzhexol B1
Pergolide C
دوا هاي ضد اختلاج و ضد صرع: [2]
Carbamazepine D
Phenytoin sodium D
Methylphenobarbitone, phenobarbitone, primidone D
Sodium valproate (valproic acid) D
Clonazepam C.
Ethosuximide, methsuximide, phensuximide, sulthiame, vigabatrin D
Gabapentin B1
Lamotrigine, tiagabine, topiramate B3
دوا هاي ضد دلبدي و استفراغ: [2]
Prochlorperazine, promethazine, thiethylperazine C
Dimenhydrinate, diphenhydramine, metoclopramide A
Dolasetron, granisetron, ondansetron B1
Domperidone, hyoscine, hyoscine hydrobromide B2
Tropisetron B3
دوا هاي ضد التهاب غير ستروييدي: [2]
Diclofenac, diflunisal, ibuprofen, indomethacin, ketoprofen,
ketorolac, mefenamic acid, nabumetone, naproxen,
phenylbutazone, piroxicam, sodium salicylate, sulindac,
tenoxicam, tiaprofenic acid C
دوا هاي ضد روماتيسم: [2]
Aurothioglucose, sodium aurothiomalate, B2
Auranofin B3
Hydroxychloroquine D
Penicillamine D
دوا هاي ضد نقرص: [2]
Allopurinol, colchicine, probenecid, sulfinpyrazone B2
سيستم اندوكراين:[2]
مستحضرات استروجن: [2]
Dienoestrol X
Ethinyloestradiol, mestranol B3
Oestradiol, oestriol, oestrone, piperazine oestrone sulfate B1
Oestrogens conjugated D
مستحضرات پروجسترون: [2]
Dydrogesterone, hydroxyprogesterone, megestrol, norethisterone D
Medroxyprogesterone (oral high dose, 30-50mg daily)
(see also contraceptives and anti-neoplastic agents) D
كورتيكوستروييد ها: [2]
Betamethasone, cortisone, dexamethasone, fludrocortisone,
hydrocortisone, methylprednisolone, prednisolone, prednisone,
triamcinolone A
Betamethasone, fludrocortisone, flumethasone, fluocinolone,
fluocortolone, halcinonide, triamcinolone A
Methylprednisolone aceponate C
Mometasone B3
Beclomethasone, flunisolide, fluticasone, triamcinolone B3
Budesonide A
دوا هاي فمي هايپوگلايسميك يا پايين آورنده شكر خون: [2]
Acarbose, miglitol B3
Chlorpropamide, glibenclamide, gliclazide, glimepiride, glipizide,
metformin, tolazamide, tolbutamide C
هورمون تايروييد: [2]
Liothyronine, thyroxine A
دوا هاي ضد تايروييد: [2]
Carbimazole, propylthiouracil C
هورمون هاي غده نخاميه: [2]
Bromocriptine (oral) A
Bromocriptine (injection) B2
Cabergoline B1
Danazol D
Gestrinone D
تحريك كننده ها تخمك گذاري: [2]
Human chorionic gonadotrophin A
Human menopausal gonadotrophin, urofollitrophin B2
انتي بيوتيك ها: [2]
سفالوسپورين ها:
Cefaclor, cefotaxime, cefotetan, cefoxitin, cefpodoxime, ceftazidime,
ceftriaxone, cephamandole, cephazolin B1
Cefodizime, cefpirome B2
Cephalexin, cephalothin A
پني سلين ها: [2]
Amoxycillin, ampicillin, benzathine penicillin, benzylpenicillin,
phenoxymethylpenicillin, procaine penicillin A
Amoxycillin with clavulanic acid, flucloxacillin, mezlocillin,
piperacillin, piperacillin with tazobactam B1
Azlocillin B3
Dicloxacillin, ticarcillin sodium with potassium clavulanate B2
تتراسيكلين: [2]
Demeclocycline, doxycycline, minocycline, tetracycline D
امينوگلايكوزيد ها: [2]
Amikacin, gentamicin, kanamycin, neomycin, netilmicin, tobramycin D
فلور كوينولون ها: [2]
Alatrofloxacin, ciprofloxacin, enoxacin, fleroxacin, norfloxacin,
ofloxacin B3
ماكروليد ها:
[2]
Azithromycin, roxithromycin B1
Clarithromycin B3
Erythromycin A
دوا هاي ضد توبركلوز و ضد جزام: [2]
Ethambutol, isoniazid A
Clofazimine C
Dapsone, pyrazinamide B2
Rifabutin C
Rifampicin C
دوا هاي موثر بر سيستم تنفسي: [2]
دوا هاي ضد سرفه:
O***m alkaloids and derivatives: codeine, dextromethorphan,
dihydrocodeine, pholcodine A
دوا های اكسپكتورانت و موكولايتيك: [2]
Acetylcysteine (inhaled) B2
Ammonium chloride, bromhexine, emetine, guaiphenesin,
ipecacuanha, saponins A
دوا هاي ضد احتقان: [2]
Phenylephrine, phenylpropanolamine, pseudoephedrine B2
دوا هاي انشاقي: [2]
Eformoterol, salmeterol B3
Ephedrine, fenoterol, isoprenaline, orciprenaline, rimiterol,
salbutamol, terbutaline, theophylline derivatives A
Ipratropium bromide B1
Beclomethasone, budesonide, fluticasone, salmeterol B3
دوا هاي ضد الرژي و حساسيت ها: [2]
ضد هيستامين ها:
Azatadine, cetirizine, diphenylpyraline, fexofenadine,
methdilazine, terfenadine B2
Brompheniramine, chlorpheniramine, clemastine,cyproheptadine,
dexchlorpheniramine, diphenhydramine, diphenylamine,
doxylamine, pheniramine, triprolidine A
Chlorcyclizine, cyclizine, hydroxyzine A
Levocabastine B3
Loratadine B1
Trimeprazine, promethazine C
دوا هاي انستيزي: [2]
بي حس كننده هاي عمومي: [2]
Enflurane, halothane, ketamine, thiopentone A
Desflurane, isoflurane B3
Methohexitone, sevoflurane B2
Methoxyflurane C
Nitrous oxide A
Propofol C
بي حس كننده هاي موضعي: [2]
Bupivacaine, cinchocaine, lignocaine, mepivacaine, prilocaine A
Etidocaine, ropivacaine B1
Procaine hydrochloride B2
نتيجه گيري:
از اين مقاله مختصرا مي توان نتيجه گرفت كه دوا هاي گروه A را مي توان نزد خانم هاي حامله تطبيق كرد و گروه B1 و B2 را نيز مي توان نزد خانم هاي حامله تجويز نمود اما گروه B3 را با احتياط و در صورت نياز مي توان تجويز نمود و گروه C را اگر جايگزين براي شان دريافت نتوانستيم و تطبيق آن نزد خانم مفيد تر از عدم تجويز آن بود مي توان آنرا تطبيق كرد و گروه D را تطبيق نمي كنيم زيرا با ناهنجاري هاي ولادي همراه است و گروه X نيز در خانم هاي حامله تطبيق نمي گردد.
لذا بيماري كه در خانم هاي باردار بيشتر شايع است و نياز به درمان دارند شامل فشار خون بلند كه مصون ترين دوا ميتايل دوپا است كه گذارش از تاثيرات منفي آن بالاي جنين وجود ندارد و از دوا هاي نهي كننده انزايم تبديل كننده انجيوتنسين مانند كاپتوپريل و غيره نبايد استفاده كنيم و فوليك اسيد و آهن را مي توان به راحتي نزد خانم هاي حامله بخاطر جلوگيري از كم خوني تطبيق كرد. از جمله انتي بيوتيك ها كه در دوران بارداري استفاده مي شوند مي توان از سفالوسپورين ها استفاده كرد كه مصونيت آنها گذارش شده است.
منبع: شماره ششم فصلنامه چراغ
