29/08/2023
#ویتامین A
ویتامین A (retinol) به مرکباتی اطلاق میشود که از نظر ساختمانی به رتینول مربوط میباشد. شش آیزومیر آن شناخته شده اند، که ۵ آن به اشکال cis- و 1 آن به شکل trans-retinol میباشد. اشکال فعال ویتامین A عبارت از محصولات اکسیدیشن رتینول، all-trans-retinal و all-trans-retinoic acid میباشد. Carotenoidها عبارت از مواد provitamin A بوده که در سبزیجات یافت میشوند. all-trans β-carotene مؤثرترین مادۀ متشکله آن بوده و بصورت وافر پیدا میشود.
#جذب و متابولیزم
ویتامین A به شکل ایستر، منحیث یک جزء chylomicron ها جذب میشود. جذب آن توسط اختلال تشکل کایلومایکرون ها و تغییر جذب شحم متأثر میشود. رتینول به شکل یک الکول آزاد توسط سیستم انتقال فعال که دارای پروتین حجروی وصل شونده به رتینول-II (Retinol Binding Protein II یا RBP II) میباشد، جذب میشود. برای جذب بیتاکروتین زرد نمک های صفراوی لازم بوده و در امعا به ویتامین A تبدیل میشود. ویتامین A بعد از جذب در داخل کبد به شکل retinyl palmatate ذخیره میگردد. کبد ویتامین A را به شکل متصل به RBP و transthyretin به داخل دوران آزاد میسازد.
#منابع
غنی‌ترین منابع ویتامین A قبلاً تشکیل شده (preformed Vit. A)، روغن های است که از جگر ماهی cod و شارک استخراج شده باشند. زردک، سبزیجات برگ‌دار سبز تیره، کدو، نارنج و بادنجان رومی نیز منابع خوبی هستند. بسیاری غذاهای پروسس شده و فورمولاهای شیرخواران با ویتامین A تقویت شده میباشند.
#مقدار مجاز پیشنهاد شدۀ روزانه
مقدار مجاز روزانۀ ویتامین A قرار ذیل است: (۱) شیرخواران 300-400 مایکروگرام؛ (۲) اطفال 400-600 مایکروگرام؛ (۳) نوجوانان 750 مایکروگرام. ۱ مایکروگرام رتینول = ۳.۳ واحد بین‌المللی (IU) ویتامین A؛ = ۱۲ مایکروگرام بیتا کروتین. ازینرو، ۳۰ ملی‌گرام رتینول = ۱۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین A.
#وظایف فزیالوژیک
وظایف عمدۀ ویتامین A عبارتند از: (۱) حفظ بینایی، مخصوصاً بینایی شب؛ (۲) حفظ انساج اپیتیلی؛ و (۳) تفریق پذیری انساج گوناگون، مخصوصاً در جریان توالد و حمل از طریق تنظیم تظاهر جین (gene expression). نقش ویتامین A در بینایی وابسته به شکل retinal آن میباشد. در داخل چشم، 11-cis-retinal به rhodopsin (حجرات rod) و iodopsin (حجرات مخروطی یا cones) وصل میباشد. زمانیکه نور به چشم داخل میشود، 11-cis- retinal به شکل all-trans آیزومیرایز میگردد. all-trans-retinal در جریان یک سلسلۀ مراحل که بنام سفیدسازی (bleaching) یاد میشود از opsin جدا میشود. این آیزومیرایزیشن سبب تحریک یک سیگنال عصبی در امتداد عصب بینایی (optic nerve) به مرکز بینایی دماغ میگردد. به تعقیب آن، all-trans-retinal دوباره دوران نموده و از طریق یک سلسله تعاملات انزایمی به شکل all-cis-retinal تبدیل میشود. یک مقداری از all-trans-retinal به all-trans-retinol تبدیل شده و همراه با یک interphotoreceptor RBP به حجرات اپیتیلی صباغی (Pigment epithelial cells) منتقل میگردد. ایستریفیکیشن بیشتر به ایسترهای all-trans-retinyl ؛ به این شکل اجازه میدهد که در داخل حجرات اپیتیلی صباغی ذخیره شده و در وقت ضرورت از آنها دوباره استفاده میشود. کمبود ویتامین A تشکل مجدد رودوپسین را نهی نموده و منجر به شب‌کوری میگردد.
#کمبود ویتامین A
در ممالک رو به انکشاف، یک تعداد زیاد اطفال قبل از سن مکتب از باعث کمبود ویتامین A کور شده، و ممکن از باعث آسیب‌پذیری زیاد به انتانات مخصوصاً سرخکان، از بین بروند. تطابق ناقص به تاریکی یک علامه کلینیکی مقدم وصفی بوده که منجر به شب‌کوری میگردد. سندروم کمبود ویتامین A در شیرخواران مشتمل است بر Bitot spots، xerophthalmia، keratomalacia، corneal opacities (شکل ۷.۱)، hyperkeratosis، نارسایی رشد و مرگ. مرض کمبود این ویتامین نزد انسانها از باعث برجسته بودن علایم عینی به نام xerophthalmia (چشم خشک) یاد میشود (شکل ۷.۱). سایر یافته‌ها عبارتند از عقامت، عظام میتاپلاستیک و کیراتینایزیشن انساج اپیتیلی مخصوصاً در جلد، سیستم بولی‌تناسلی و ریه‌ها. سنگ‌های بولی معمول بوده و تشوشات جنینی در حاملگی دیده میشوند. رژیم غذایی حاوی برنج صیقل شده، با مقدار اندک سبزیجات و میوه‌جات یا فاقد آن، ریسک xerophthalmia را بالا میبرد.
معاینات لابراتواری لوکوپنیای خفیف و سویۀ رتینول را در سیروم به اندازۀ ۱۵ مایکروگرام فی دیسی‌لیتر یا پایین‌تر نشان میدهد (سویۀ نارمل آن ۲۰-۸۰ مایکروگرام فی دیسی‌لیتر میباشد). غبارآلود شدن قرنیه در یک طفل مصاب کمبود ویتامین A یک حالت عاجل بوده و ضرورت به تطبیق ۵۰۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین A (۱۵ الی ۳۰ ملی‌گرام رتینول) از طریق پارنترل دارد.
#تداوی کمبود ویتامین A
تداوی خاص آن عبارت است از تطبیق فمی ویتامین A به دوز ۵۰۰۰۰ واحد بین‌المللی برای اطفال کمتر از سن ۶ ماه، ۱۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی برای اطفال ۶ الی ۱۲ ماهه و ۲۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی برای اطفال بزرگتر از ۱ سال. عین دوز یک روز بعد و 4 هفته بعد تکرار میشود. متناوباً، مستحضرات منحل در شحم ویتامین A از طریق پارنترل نزد اطفالی که استفراغ دوامدار یا سوء جذب شدید داشته باشند، استفاده میشود (دوز پارنترل در اطفال بزرگتر از ۶ الی ۱۲ ماهه نصف دوز فمی بوده و در اطفال پایین‌تر از ۶ ماه ۷۵٪ دوز فمی میباشد). تداوی موضعی با قطره‌ها و مرهم‌های انتی‌بیوتیک و پدگذاری چشم سبب تسریع التیام میگردد.
#وقایه
تحت برنامه ملی وقایه با ویتامین A، که توسط وزارت صحت و رفاه خانواده سرپرستی میشود، قبلاً به اطفال بین ۱ و ۵ سال ویتامین A از طریق فمی به دوز ۲۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی هر شش ماه بعد داده میشد. مطالعات ارزشیابی از آن زمان به این طرف پوشش غیرکافی را در اکثریت ایالات آشکار ساخت. در حال حاضر، ویتامین A فقط به اطفال زیر سن ۳ سال داده میشود، زیرا اینها به خطر بلند مواجه بوده و تطبیق دو دوز نخست آن جهت بهتر شدن سطح پوشش آن با ایمیونایزیشن روتین پیوست است. بناءً، ۱۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی همراه با واکسین سرخکان در سن ۹ ماهگی و ۲۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی همراه با دوز بوستر DPT در سن 15-18 ماهگی داده میشود. در نواحی اندیمیک سه دوز دیگر در ۲۴، ۳۰ و ۳۶ ماهگی تطبیق میگردند. بهبود رژیم غذایی برای جلوگیری کمبود ویتامین A ضروری میباشد. به اطفال مصاب سرخکان و سوء تغذی شدید باید ویتامین A به مقدار ۱۰۰۰۰۰ برای اطفال کمتر از ۱ سال و ۲۰۰۰۰۰ برای اطفال بزرگتر داده شود.
#کروتینیمیا Carotenemia
بیتا کروتین یک پیشقدم مهم ویتامین A در رژیم‌های غذایی مبنی بر سبزیجات است؛ ۶ ملی‌گرام بیتا کروتین توانایی بیولوژیکی ۱ مایکروگرام رتینول را دارا میباشد. اخذ بیش از حد کروتین از طریق غذاهای حاوی کروتین، که معمول‌ترین آن زردک و محصولات حاوی زردک میباشد، به جز از زرد شدن جلد، سایر اعراض را به وجود نمی آورد. کروتین بصورت نارمل در کیراتین و شحم تحت‌الجلدی وجود دارد. در سویه‌های بلند کروتین در پلازما، زرد رنگ شدن (carotenemia) در جلد سطحی (وجه، کف دست‌ها و کف پاها) مشاهده شده اما در sclerae دیده نمی میشود. رنگ در ظرف 2-6 هفته بعد از قطع اخذ زردک به رنگ نارمل برمیگردد. کروتینیمیا میتواند با یرقان مغالطه گردد.
#حالت Hypervitaminosis A و Teratogenicity
سمیت نزد آنهایی دیده شده که ویتامین A را به مقادیر بیشتر از ۵۰۰۰۰۰ واحد بین‌المللی فی روز برای چندین ماه به شکل روغن جگر ماهی، مستحضرات درمانی ویتامین A، یا در نوجوانی به شکل رتینول یا ریتینویک اسید برای acne اخذ مینمایند. تظاهرات حاد شامل pseudotremor cerebri (استفراغ، تخرشیت، برجسته شدن فانتانیل، دوبینی یا diplopia، سردردی) میباشد. مریضانی که هایپرویتامینوزس مزمن دارند ممکن dermatitis، alopecia، hepatosplenomegaly و/یا hyperostosis داشته باشند. زمانیکه توسط خانم حامله به مقادیر بیش از ۷۵۰۰ مایکروگرام فی روز در اوایل حمل اخذ شود، انومالی‌های جنینی و پیامدهای خراب توالد گزارش داده میشود. سازمان صحی جهان توصیه مینماید که اخذ ویتامین A در جریان حاملگی نباید از ۳۰۰۰ مایکروگرام در روز یا ۷۵۰۰ مایکروگرام در هفته تجاوز نماید.
داکتر فهیم زیرک
0093 794887766
