10/05/2020
Rreziku i dritës Blu
Ka pak gjëra që fëmijët e shekullit XX pëlqejnë të dëgjojnë. Më pak akoma tu thuhet se duhet ta përdorin me orar të caktuar telefonin ose tabletin.
Nëse lihen të lirë në përdorimin e pajisjeve dixhitale, shumica e fëmijëve (ose të rinjve) do të shikonin aq shumë derisa ti zinte gjumi me to (këtë e ka provuar besoj kushdo që i ka dhënë në dorë fëmijëve të paktën një smartphone ose tablet).
Sidoqoftë, ka një arsye të mirë për të mos lejuar që fëmijët tanë të ndjekin këtë model.
Ajo prej të cilës duhet veçanërisht të ruajmë fëmijët tanë është drita blu (energjia e lartë e dukshme, ose drita HEV) që emetohet nga ekranet e kompjuterave, TV dhe pajisjeve mobile dhe efektet e dëmshme që shkakton për sytë tanë.
Fëmijët dhe adoleshentët në të vërtetë janë më të prekshëm ndaj efekteve të dritës blu se çdo grupmoshë tjetër. Ajo është më e dëmshme për sytë e fëmijëve.
Kjo për dy arsye: sytë e tyre nuk kanë pasur kohë të mjaftueshme për të zhvilluar mbrojtjen e duhur, dhe ata kanë nevojë më të madhe për gjumë sesa të rriturit.
Ndërsa plakemi, lentet e syve tanë fillojnë gradualisht të zverdhojnë. Kjo lente kristalore në sytë tanë mbron retinën. Megjithëse kjo mund të tingëllojë jo e shëndetshme, në të vërtetë shërben si një mbrojtje natyrale kundër dëmtimit nga rrezet e diellit UV dhe burimet e tjera të dritës me gjatësi më të shkurtër vale.
Deri në moshën 20 vjeç, sytë tanë kanë zhvilluar mjaftueshëm pigment të verdhë për të thithur një sasi të kufizuar të dritës blu, e cila e mbron atë të mos arrijë (dhe dëmtojë) retinat tona.
Në të kundërt, retinat e syve më të rinj marrin më shumë dritë blu për shkak të një lenteje më të qartë kristalore.
Drita e emetuar nga ekranet dixhitale është, natyrisht, shumë më pak e fortë se drita e lëshuar nga dielli, por prapëseprapë ka potencial të shkaktojë dëm, veçanërisht kur shikojmë drejtpërdrejt në burimin e saj për orë të tëra në ditë.
Studimet:
Studimet laboratorike mbi brejtësit dhe primatët kanë treguar se ekspozimi i drejtpërdrejtë i retinës ndaj dritës blu të ndritshme për periudha të zgjatura kohore përshpejton normat e RPE (shtresa e qelizës së pigmentuar që ushqen qelizat vizuale retinale) dhe vdekjen e fotoreceptorit.
Sipas Shoqatës Optometrike Amerikane, drita e dukshme blu "mund të përthithet nga epiteli i pigmentit retinal (RPE) dhe fotoreceptorët e caktuar (shndërrojnë dritën në sinjale të kuptuara nga truri), duke gjeneruar stres oksidativ dhe sinjale të lokalizuara. Është vërtetuar që stresi oksidativ çon në një shumllojshmëri të mundjesve të syve, duke përfshirë degjenerimin makular (shkatërrim i makulës, sipërfaqes së retinës nga degradim i plakjes së syrit) të parakohshëm edhe tek moshat e reja.
Një studim nga Universiteti i Toledo-s zbuloi prova që drita blu nga pajisjet dixhitale shndërron molekulat jetësore në retinën e syrit në vrasëse të qelizave. Ata zbuluan se drita blu, në veçanti, inkurajoi akumulimin e lipofuscins (një lloj pigmenti i lidhur me plakjen dhe dëmtimin e qelizave), të cilat dihet se shkaktojnë citotoksicitetin e retinës. Këto nënprodukte helmuese të prodhura prej reaksionit kimik të ekspozimit të vazhdueshëm ndaj dritës blu pengojnë aftësinë e qelizave për të rregulluar proceset kryesore, duke çuar në një çekuilibrim të kalciumit brenda qelizës, ndryshime në formën e qelizave dhe shumfishim të normës së vdekjes të qelizave.
Në terma afatgjatë, këto molekula citotoksike mund të shkaktojnë vdekjen e një sasie të madhe të qelizave fotoreceptuese të retinës, duke shkaktuar përkeqësim të vazhdueshëm të pamjes, në rastin më të keq edhe verbëri. Kjo sëmundje quhet degjenerim makular, dhe ndërsa zakonisht fillon në të gjashtëdhjetat ose edhe në moshë më të vjetër, ekspozimi i shpeshtë, i vazhdueshëm ndaj dritës blu që ka një efekt kaq të dëmshëm për sytë tanë mund ta ulë ndjeshëm kufirin e moshës të prekjes nga sëmundja.
Degjenerimi makular nuk ka kurë. Qelizat e fotoreceptorit të syrit nuk rigjenerohen. Vdekja e tyre ndodh njëherë e përgjithmonë.
Mund të themi me siguri që drita e lëshuar nga pajisjet tona dixhitale është e dëmshme për shëndetin e syve tanë. Për fëmijët, të cilët janë në proçes rritjeje dhe në zhvillim të formimit të mbrojtjes natyrale, rreziku i kanosur është edhe më i madh.
Drita e shumtë blu të çon drejt netëve pa gjumë
Drita blu - si në formën e dritës së diellit, ashtu edhe nga drita e ekraneve elektronike - ndikon shumë në ritmin tonë ciklik, ose thënë më mirë në ciklin e zgjim-gjumit.
Kur drita blu merret përmes syve, ajo dërgon një sinjal në trurin tonë për të frenuar prodhimin e melatoninës, hormonit përgjegjës për rregullimin e gjumit tonë. Kjo është një arsye pse ne mund ta kemi më të vështirë të na zërë gjumi(apo për një gjumë të mirë) nëse kalojmë kohë duke parë televizor ose navigojmë në telefon para dhe gjatë kohës që shtrihemi në shtrat për të fjetur. Nivelet e ulëta të melatoninës e bëjnë shumë të vështirë për trupin të "kuptojë" se është koha për gjumë.
Disa studime që merren me studimin e njerëzve të ekspozuar ndaj ndriçimit artificial me dritë blu, nga ekranet dixhitale, tregojnë se edhe ekspozimi në nivel shumë të ulët ndaj dritës blu, në mbrëmje vonon ose frenon sintezën e melatoninës gjatë natës, duke ndikuar negativisht më vonë në orët tuaja të ditës.
Megjithëse të rriturit dhe fëmijët përgjigjen fizikisht ndaj dritës blu në të njëjtën mënyrë, fëmijët ka të ngjarë të preken nga pasojat negative kur ritmet e gjumit të tyre ndërpriten shpesh.
Kjo buron nga fakti se fëmijët kanë nevojë për më shumë gjumë sesa të rriturit. Sipas Fondacionit të Gjumit, kjo është mënyra se si gjumi ynë ka nevojë të ndryshojë ndërsa plakemi: Në mënyrë ideale, parashkollorët (moshat 3-5 vjeç) duhet të marrin 10-13 orë në ditë (duke përfshirë edhe dremitjet), fëmijët në moshë shkollore (moshat 6-13 vjeç) duhet të kalojnë 9-11 orë, dhe adoleshentët (moshat 14-17 vjeç) duhet të marrin 8-10 orë. Deri në kohën kur arrijmë moshën e rritur, nevojat tona për gjumë janë ulur në 7-9 orë. Pra ekspozimi ndaj sasisë së madhe të dritës blu shkakton zvogëlimin e kohës së gjumit për fëmijët më të vegjël.
"Mungesa e gjumit dihet që shkakton përqendrim të dobët, rezultate të dobëta në mësime, mungesa në shkollë, ndërveprime të dobëta sociale, nervozizëm dhe këmbëngulje, depresion, rritje të aksidenteve rrugore dhe rritje të sjelljeve të rrezikshme.
Në mënyrë të veçantë, studimet kërkimore kanë treguar që kohëzgjatjet më të shkurtra të gjumit shoqërohen me moskujdesje, vendimmarrje të gabuara dhe memorie të dobët. Të gjitha këto mund të ndikojnë në arritjet e të nxënit. Ulja e sasisë të kohës totale të gjumit, madje vetëm me një orë më pak në natë, mund të shkaktojë performancë negative njohëse.
Ky studim i publikuar nga një pediatër i Harvardit zbuloi se fëmijët që janë të privuar nga gjumi në vitet e tyre të para, janë në rrezik më të madh të zhvillimit më të dobët të funksionit të sjelljes nervore në mesin e moshës të fëmijërisë (rreth moshës 7 vjeç).
Ka edhe efekte të tjera të dëmshme fizike; ulja e funksionit të sistemit imunitar, performanca e dobët atletike, ndryshimet hormonale dhe rreziku i rritur i mbipeshes, janë disa nga problemet që mund të shfaqen kur një fëmijë nuk është në gjendje të plotësojë nevojën e gjumit që i duhet.
Megjithëse të rriturit gjithashtu pësojnë një rënie në funksionin njohës kur nuk flenë mirë, kjo mund të mos jetë edhe aq e rëndë tek ata. Fëmijët janë më keq të ndikuar nga mungesa e gjumit sepse janë në fazën e rëndësishme të proçesit të zhvillimit të të mësuarit dhe funksionet njohëse, tepër kritike për zhvillimin e tyre të mëvonshëm psiko-social dhe intelektual.
Nëse mungesa e kohës së mjaftueshme të pushimit kthehet në një mungesë kronike, rënia që rezulton në performancën njohëse gjatë këtyre viteve të rëndësishme të jetës së fëmijës ka të ngjarë të ketë ndikime afatgjata në aftësinë e tyre të të nxënit dhe ruajtes të njohurive të reja, zgjidhjen e problematikave dhe përqendrimin e vëmendjes së tyre.
Përgatitur nga Blerim Minka, ekspert i Shëndet dhe Mirëqenie
Kontakt: +355686067735 e-mail: blerim.minka@revistaime.com
