09/08/2024
GODITJA E NXEHTĂSISĂ â SI ZHVILLOHET DHE SI PARANDALOHET
Trupi i njeriut gjatë pushimit emeton pothuajse të njëjtën sasi nxehtësie si një llambë prej 100 vatësh. Kjo nxehtësi emetohet përmes sipërfaqes së lëkurës. Kjo është në rregull kur temperatura e ambientit është nën temperaturën e trupit tonë, d.m.th 37°C. Megjithatë, kur temperatura e jashtme i afrohet ose e tejkalon këtë vlerë dhe përveç emetimit në të njëjtën kohë edhe e absorbojmë nxehtësinë e lartë, parandalimi i mbinxehjes sigurohet vetëm nga djersitja, përkatësisht me ftohjen përmes avullimit.
Hipotalamusi në tru është qendra nga e cila dërgohet sinjali në gjëndrat e djersës së lëkurës që të sekretojnë më shumë djersë, sepse vetëm 5 për qind e gjithsej 2.5 milionë gjëndrave janë aktive në kushte optimale. Enët e vogla sipërfaqësore të gjakut zgjerohen dhe çojnë më shumë gjak në kapilarët e lëkurës, në përpjekje për ta përdorur ftohtësinë dhe për ta liruar trupin nga nxehtësia e tepërt. Prandaj, skuqja është një nga të parat shenja që tregojnë se trupi ka reaguar ndaj nxehtësisë duke kaluar në modalitetin e ftohjes. Gjithçka që është në kontakt me lëkurën, duke i përfshirë veshjet dhe ajrin, pranon një pjesë të nxehtësisë së liruar.
Megjithatë, temperatura e ajrit nuk është i vetmi element kritik që e alarmon organizmin. Temperatura e lartë por me lagështi të ulët të ajrit mund të jetë e tolerueshme. Por, kur lagështia e ajrit është e lartë, ftohja e përshkruar më parë nga djersitja bëhet më pak efektive. Ajri është thjesht i ngopur me lagështi. Gjaku nuk ftohet, temperatura e trupit rritet dhe iniciohen procedurat urgjente për mbrojtjen e funksioneve vitale.
Me rritjen e rrjedhjes sĂ« gjakut nĂ« lĂ«kurĂ«, zemra tendoset gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«. PĂ«r çdo rritje prej 0,5°C tĂ« temperaturĂ«s sĂ« trupit, tĂ« rrahurat e zemrĂ«s shtohen pĂ«r 10 nĂ« minutĂ«. MegjithatĂ«, tendosja e zemrĂ«s nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m pasojĂ« e sfidĂ«s qĂ« imponohet nga rritja qarkullimit tĂ« gjakut nĂ« lĂ«kurĂ«, por edhe e nevojĂ«s sĂ« mbajtjes sĂ« njĂ«kohshme tĂ« fluksit tĂ« gjakut nĂ« organet vitale tĂ« trupit. Kjo bĂ«het kĂ«rkesĂ« gjithnjĂ« e mĂ« serioze, tĂ« rrahurat e zemrĂ«s pĂ«rshpejtohen dhe shfaqet marramendja. Truri u dĂ«rgon sinjale muskujve qĂ« tĂ« ngadalĂ«sohen dhe shkaktohet kĂ«sisoj lodhja. Qelizat nervore bĂ«hen gjithnjĂ« e mĂ« pasive. Djersitja e tepĂ«rt shkakton humbjen e elektroliteve tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. NjĂ« rĂ«nie kaq e papritur e natriumit, kaliumit dhe kalciumit shkaktojnĂ« kontraktime tĂ« pavullnetshme. Muskujt tĂ« cilĂ«t pĂ«rdoren mĂ« sĂ« shumti kontrahohen mĂ« sĂ« shumti dhe nĂ« to manifestohen ngĂ«rçe. NĂ«se njĂ« person vrapon, spazmat do tâi prekin kĂ«mbĂ«t; nĂ«se pĂ«r ndonjĂ« arsye duart janĂ« mĂ« aktive, atĂ«herĂ« spazmat do tĂ« lokalizohen nĂ« atĂ« vend. PĂ«rveç spazmave tĂ« dhimbshme, edhe pĂ«r shkak tĂ« humbjes sĂ« elektroliteve, shfaqet edhe dhimbja e kokĂ«s, mundimi, marramendja dhe vjelljet.
Nëse kjo nxehtësi e tepërt nuk trajtohet me ftohje, pushim dhe zëvendësimi të elektroliteve të humbura, gjendja e organizmit shumë shpejt mund të rrezikohet më tepër. Në temperaturat e trupit mbi 40°C, funksione të shumta të organeve fillojnë të dobësohen dhe qelizat të dëmtohen. Truri mund të fillojë të ënjtet. Për shkak të mbingarkesës së zemrës dhe rraskapitjes, mund të ndodhë infarkti në zemër. Të gjitha ose vetëm disa nga proceset e përmendura mund të çojnë në vdekje. Prandaj goditja e nxehtësisë është një gjendje me rrezik të lartë.
Halucinacionet, konvulsionet, lëkura e thatë e ngrohtë dhe përshpejtimi i procesit inflamator janë disa prej gjendjeve që e prekin viktimën e goditjes së nxehtësisë. Veshkat janë ndër organet e para që pësojnë. Trupi helmohet sepse toksinat vështirë lirohen përmes veshkave.
Camilo Mora, profesor i asociuar nĂ« nĂ« Universitetin e Hawait dhe autori kryesor i njĂ« studimi tĂ« vitit 2017 tĂ« botuar nĂ« Nature Climate Change, pĂ«rshkruan deri nĂ« 27 mĂ«nyra tĂ« ndryshme nĂ« tĂ« cilat trupi i nĂ«nshtrohet mbinxehjes, nga dĂ«shtimi lartpĂ«rmendur i veshkave deri te helmimi i gjakut kur mukoza e zorrĂ«ve shpĂ«rbĂ«het. Secila nga mĂ«nyrat mund tĂ« çojĂ« deri nĂ« vdekje brenda pak orĂ«sh. Ai tmerr me tĂ« cilin pĂ«rballet trupi i njeriut, nĂ«se mbijeton, ndonjĂ«herĂ« i lĂ« tĂ« pĂ«rhershme pasojat. Veshkat mund tĂ« jenĂ« pĂ«rgjithmonĂ« jofunksionale, zorrĂ«t tĂ« dĂ«mtuara dhe pacienti i lidhur pĂ«r dializĂ« gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«n. Studimi i MorĂ«s tregon se deri nĂ« vitin 2100, 75% e popullsisĂ« nĂ« botĂ« mund tâu ekspozohet valĂ«ve vdekjeprurĂ«se tĂ« tĂ« nxehtit qĂ« zgjasin tĂ« paktĂ«n 20 ditĂ« nĂ« vit.
NĂ«se e kuptojmĂ« procesin e ekspozimit ndaj nxehtĂ«sisĂ« ekstreme, a mund tĂ« njohim shenjat e hershme tĂ« mbinxehjes dhe tĂ« parandalojmĂ« goditjen nga nxehtĂ«sia? Rrobat. GjatĂ« ditĂ«ve me lagĂ«shti, paraqitet e ashtuquajtura skuqje e nxehtĂ«sisĂ«, e njohur edhe si ânxehtĂ«sia gjemboreâ. KĂ«to janĂ« flluska tĂ« vogla si puçrra qĂ« shpĂ«rthejnĂ« kur djersa e bllokuar nĂ«n veshjet e ngushta nuk mund tĂ« avullohet, si pasojĂ« e bllokimit tĂ« poreve tĂ« lĂ«kurĂ«s. Skuqje zakonisht shfaqet nĂ« gjoks, qafĂ« dhe/ose sqetullat, kur veshja Ă«shtĂ« e ngjitur pĂ«r lĂ«kurĂ«, ose rreth gjoksit dhe ijeve nĂ«se veshja Ă«shtĂ« e ngushtĂ«. Skuqja e nxehtĂ«sisĂ« Ă«shtĂ« e ndryshme nga djegia prej diellit dhe flluskat zakonisht nuk janĂ« tĂ« rrezikshme. Edhe nĂ«se nuk ka skuqje, veshja joadekuate mund tĂ« parandalojĂ« djersitjen efektive, pra ftohjen e lĂ«kurĂ«s.
Konsumimi më i madh i lëngjeve siguron proces më efikas të djersitjes dhe e parandalon dehidratimin. Aktivitetet jashtë, si sporti dhe punët e rënda fizike, ose rasti i punëtorëve të cilët janë të detyruar të përdorin veshje mbrojtëse që e parandalojnë djersitjen, kanë rrezik të veçantë nga mbinxehja. Pushimi, rehidrimi, ftohja në mjedise me ajër të kondicionuar, njohja e shenjave të mbinxehjes siç janë skuqjet, ngërçet dhe të ngjashme, janë mekanizma të rëndësishëm të rikuperimit. Natriumi i humbur kompensohet më së miri duke konsumuar ushqim të kripur, kurse trupi i mbinxehur ftohet më së shpejti me një dush të ftohtë.
