29/09/2025
وسواسجبري اختلال (OCD) څه شی دی؟ د دې ډېرې څېرې
په ژوند کې د وېري په څېر بله بده او خطرناکه خبره نشته.
— جواهر لعل نهرو
په دې څپرکي کې به له هغو خلکو سره مخ شئ چې د وسواسجبري اختلال (OCD) لري. دوی له یو ډول عصبي-چلندیز اختلال سره مبارزه کوي چې د دوی ذهن د نا غوښتل شوو فکرونو څخه ډکوي او د تکراري، بېمانا کړنو نه کولو په صورت کې د ورانۍ یا بدبختۍ ګواښ ورسره کوي. دا خلک نادر نه دي، نږدې د هر ۴۰ کسانو څخه یو کس د OCD سره مخ وي.
د رواني ناروغیو د تشخیص او احصایې لارښود (DSM, 2000) کې، وسواسجبري اختلال د اضطرابي اختلالونو په ډله کې ځای لري. نور اضطرابي اختلالونه پکې د وحشت حملې، ټولنیزه وېره، ساده وېره، عمومي اضطراب، او د ټپ وروسته اضطرابي اختلال شامل دي.
OCD د وسواسونو (Obsessions) او/یا جبري کړنو (Compulsions) له لارې پېژندل کېږي، کوم چې وختخوړونکي، کړاو لرونکي، او/یا د عادي ژوند، اړیکو او ورځني فعالیتونو پرمخ وړلو کې خنډ ګرځي.
وسواسونه: دا هغه دوامدار، نا غوښتل شوي فکرونه، انځورونه، یا هڅونې دي چې د یو کس په ذهن تېرېږي او ډېرې اندېښنې او اضطراب زېږوي.
جبري کړنې: دا ښکاره یا پټې تکراري کړنې دي چې د وسواسونو له امله رامنځته شوې اندېښنې د کمولو یا مخنیوي لپاره ترسره کېږي. ډېری وخت دوی داسې انګیري چې دا کړنې به په جادويي ډول له مرګ، ناروغۍ یا نورو بدبختیو څخه د دوی مخه ونیسي.
د OCD بڼې
OCD بېلابېلې څېرې لري، خو د خلکو د فکرونو او کړنو بڼې یو ډول او ښکاره ورته والی لري. تر ټولو عامې نښې یې دا دي:
1. تکراري کتنه (Checking) – بیا بیا د دروازو، کړکیو، ګاز، او نورو وسایلو کتنه د دې لپاره چې د خطر احساس کم کړي. خو دا یوازې لنډه ارامۍ ورکوي، وروسته بېرته اندېښنه راګرځي.
2. مینځل او پاکول (Washing and Cleaning) – له مکروبونو او ککړتیا وېره، د لاسونو، بدن یا کور پرلهپسې مینځل او پاکول، چې د وخت په تېرېدو سره لا زیاتېږي او هېڅ بشپړ ډاډ نه ورکوي.
3. ترتیب او تکرار (Ordering and Repeating) – توکي په دقیق ډول ایښودل، کړنې بیا بیا تکرارول، لکه څراغ چالان او بندول، یا د کوټې له دروازې تېرېدل تر څو “سم” احساس وکړي.
4. مذهبي او اخلاقي وسواس (Scrupulosity) – د دیني او اخلاقي مسایلو په اړه وسواس، زیات لمونځ کول او د نورو نه د خپل “اخلاقي پاکوالي” ډاډ غوښتل، چې د آرام پر ځای نوره اندېښنه زېږوي.
5. زېرمه کول (Hoarding) – داسې شیان راټولول چې نور یې بېکار ګڼي. د هغوی پرېښودل ورته ډېر سخت وي، ځکه چې وېرېږي ښايي په راتلونکي کې ورته اړتیا پېښه شي. دا کړنه په کور کې ګډوډي او د ژوند کولو سخت شرایط رامنځته کوي، ځکه ډېری ځای د “چټلۍ” لخوا نیول کېږي.
6. اصلي وسواسي OCD (Primarily Obsessional OCD) – نا غوښتل شوي، وېرونکي یا کرکجن فکرونه چې ډېری وخت تاوتریخوالي یا جنسي بڼه لري. ډېری وخت ښکاره جبري کړنې نه لري، خو پټې رواني کړنې ترسره کوي، لکه په زړه کې د جملو تکرار، شمېرل، دعا کول، یا د بدن پر ځینو احساساتو ډېر څار. دوی بیا بیا له نورو پوښتنې کوي چې ډاډ ترلاسه کړي چې بل چا ته زیان نه رسوي. خو دا کړنې یوازې لنډمهاله ارام ورکوي، او د وخت په تېرېدو سره اندېښنه لا پسې ډېروي.
ګډې ځانګړتیاوې
ډېری خلک د OCD د بېلابېلو بڼو سره لږ یا ډېر ځان تړلی احساسولی شي. څوک نه دي د دروازې د قلف دوه ځله کتنه کړې، یا د ناڅاپي کرکجن فکر له امله لړزېدلي؟ د یو چا لپاره د زاړه ورځپاڼو ټولګه ډېر ارزښت لري، خو د بل لپاره یوازې “چټلي” ده. کله چې دا فکرونه، احساسات او کړنې دومره پراخ شي چې ورځني ژوند ګډوډ کړي، نو OCD د اصلي ستونزې په توګه ښکاره کېږي.
کیدای شي ته د پورته یادو نښو ځینې ولرې، خو داسې ښکاره نه کړي چې ستا ژوند ته لوی خنډ جوړ کړي. خو که ښه فکر وکړې، ښايي پوه شې چې ستا عادتونه تر هغه ډېر اغېز لري چې تصور یې کوې. آن که ستا نښې دومره شدیدې هم نه وي چې د OCD تشخیص ته ورسېږي، بیا هم د ذهني-چلندیزې درملنې (CBT) لارې درسره مرسته کولی شي.
د OCD لرونکي خلک ډېری وخت د بېلابېلو نښو ګډه تجربه لري. د بېلګې په توګه، چېري پدرک له تکراري کتنې، ذهني جبري کړنو، او د لاسونو مینځلو سره مبارزه درلوده. د ځینو کسانو یوه نښه د کلونو لپاره غالب وي، خو وروسته له منځه ځي او بله یې ځای نیسي. لکه څوک چې کلونه کلونه مینځونکی (washer) وي، وروسته دا وېره له منځه لاړه شي او پر ځای یې د کتنې (checker) ستونزه پیدا کړي. کوم یو ثابت بڼه نه لري، خو د وخت په تېرېدو سره د نښو بدلون ډېر عام دی.
Habib Zazai
کتاب لیکونکی دوکتور بروس او نرس چیري
