07/08/2025
U nastavku možete pročitati isečak iz koautorske knjige "Osnove velnesa", čije je publikovanje inicirala dr Marija Trajkov, profesorka beogradske Akademije strukovnih studija, koja je predložila saradnju i uključila me u projekat realizacije ovog svojevrsnog udžbenika.
Bila sam zadužena za tekstove koji se tiču tradicionalnog pogleda na zdravlje i blagostanje, pre svega ajurvedu, koja zajedno s jogom predstavlja isceliteljski ogranak vedskog znanja, te ovaj koji sledi, o jogi i meditaciji, a koji u celosti možete pročitati u poglavlju pod nazivom "Metalno-emocionalno i holističko orijentisani velnes sadržaji".
"Prema učenju joge, praksa (abhjasa) i nevezivanje (vairagja), su primarni ciljevi za obuku uma. Za umirenje uobičajenih tokova misli odnosno vritija (vritti), kako se u jogi nazivaju, i oslobađanje duboko ukorenjenih stresova koji, kako smo videli, za posledicu imaju disbalans te bolesti, postoji nekoliko metoda koje se koriste u velnesu kao stilu života koji predstavlja težnju ka postizanju ravnoteže između tela i duha. Među njima su najpopularnije meditacija i duboka jogička relaksacija, kao naučno najistraživanije tehnike samorazvoja u svetu danas. To su prirodne, lake i udobne mentalne metode za psihičko i fizičko opuštanje i potpuni razvoj potencijala.
Izraz "meditacija" odnosi se na širok spektar praksi, u rasponu od tehnika dizajniranih da promovišu opuštanje, do vežbi koje se izvode sa dalekosežnijim ciljem, kao što je pojačani osećaj blagostanja (well-being). Meditacija (dhjana) je prirodan proces posmatranja sopstvenog uma i upoznavanja sa njim. Prvi pojam obuhvata distanciranje od emocionalnih reakcija tokom meditacije (kao što su razočarenje, frustracije, samokritika itd.) dok drugi pojam predstavlja odvajanje od rezultata meditacije, odnosno prevazilaženje napora koji se tom prilikom ulaže. Patanđali u svojim "Izrekama o jogi" koristi ta dva termina da objasni kako naš um može biti uzdržan od lutanja: "Praksa i indiferentnost su sredstva za umirivanje kretanja svesti." YS I.12. Postoji mnoštvo naučnih studija koje dokazuju brojne benefite koje vežbač zadobija meditativnom praksom. Meditacija poboljšava rad srca, snižava povišen krvni pritisak, pojačava imunitet ali i lučenje serotonina („hormona sreće“) koji utiče da se osećamo zadovoljno i pozitivno. Pomaže da iz sebe izbacimo nagomilane mentalne toksine. Zato meditacija danas važi za odličan preventivni i terapeutski metod kada je stres u pitanju. Sve više se primenjuje na klinikama i njena delotvornost je potvrđena brojnim istraživanjima. Medicina prepoznaje neophodnost relaksacije i neretko pominje jogičke metode opuštanja kao samostalne ili dopunske terapije nekih poremećaja, naročito psihosomatskih. Nemački neuropsihijatari psihoanalitičar, Johan Šulc (Johan Schulz), proučavao je jogu i njene sisteme iz kojih je izveo autogeni trening, tehniku sličnu meditaciji, a potom je sa uspehom primenjivao u praksi. Eksperimenti su pokazali da praktikovanje joge i meditacija može doprineti proširenju svesti i dubinskom opuštanju. Praktikovanje ove tehnike opuštanja poboljšava pažnju i memoriju, kvalitet sna i smanjuje stanje nervoze i depresije, profesionalnog stresa (na radnom mestu), lična uzbuđenja i traume. Takođe, postoje indicije da utiče na mentalno zdravlje. Štaviše, meditacija poboljšava učinak u psihomotornim zadacima koji podrazumevaju pažnju, koncentraciju, mogućnosti vizuelnog opažanja i repetativne motoričke odgovore. Ovi nalazi podržavaju ideju da meditacija zapravo predstavlja trening svesnosti koji, kada se sprovodi tokom dužeg perioda, uzrokuje izvesne promene u percepciji, pažnji, spoznaji i psihofiziološkim merilima.
Specifičan oblik jogičke meditacije jeste joga nidra, koja ima za cilj da omogući pojedincu ne samo da se odmori i relaksira, već i da izleči sam sebe. To je tehnika duboke i progresivne jogičke relaksacije koja se definiše kao relaksacija postignuta sabranošću uma. Ona predstavlja sintezu drevne mudrosti joge i savremenih naučnih saznanja iz domena neuropsihologije, sistematsku metodu za postizanje potpunog opuštanja. Joga nidra se kroz praksu pokazala kao veoma delotvorna tehnika u prevenciji i redukciji stresa na fizičkom, emotivnom i mentalnom nivou. Ukoliko u toku joga nidre vežbač uspe da održi svesnost prolazeći kroz dublje nivoe svesti, tada kod njega dolazi do oslobađanja svega onog što je duboko potisnuto (emocije, želje i strahovi) i što iz podsvesti rukovodi njegovim svakodnevnim životom, navikama, reakcijama i slično. Istraživanja su pokazala da jedan sat joga nidre zamenjuje četiri sata spavanja kao i da pomaže kod osoba koje imaju probleme sa kvalitetom sna. Zbog svega ovoga nije čudno što ova tehnika, zajedno sa drugim meditativnim, poput transcendentalne meditacije i ciklične meditacije, izaziva interesovanje kod velikog broja naučnika i što se praktikuje u medicinskim ustanovama, a ne samo u velnes centrima. Klinički psiholog Ričard Miler (Richard C. Miller) razvio je takozvani ajrest (engl. iRest) sistem primene joga nidre meditacije kao terapije u bolnicama, zatvorima i klinikama za ratne veterane.
Pored pomenutih tehnika koriste se joga asane (položaji za istezanje i jačanje) i pranajame (tehnike disanja za postizanje harmonije i podizanja energije). Uticaj joga asana na zdravlje danas je opšte poznat. Svaka poza stvara snažan uticaj na određene organe, mišiće, zglobove, krvotok, nervni i limfni sistem, kao i na disanje. Osim toga, asane obezbeđuju prevenciju od bolesti, dugovečnost, vitalnost, balans i snagu. Ajurveda smatra da je disanje fizički aspekt razmišljanja, a da je razmišljanje psihički aspekt disanja. Svaka misao menja aspekt disanja, a svaka promena u disanju menja ritam mišljenja. Profinjavanje daha putem pranajame i tela putem telesne aktivnosti imaju isti cilj kao profinjavanje mentalne aktivnosti tokom meditacije.”
(Maja Vučković, "Osnove velnesa: Udžbenik za studente Odseka Visoka zdravstvena škola", Akademija strukovnih studija Beograd, 2024, str. 195-199.)
