20/11/2023
🧛♂️ Η έρευνα του Vipeholm:
Πώς έμαθαν οι επιστήμονες για την σχέση της ζάχαρης με την τερηδόνα; Μία ιστορία που θυμίζει ταινία τρόμου
🇸🇪 Στη δεκαετία του 1940, η Σουηδία αντιμετώπιζε υψηλό ποσοστό τερηδόνας, με έως και 83% των παιδιών να εμφανίζουν τερηδόνα μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Η αιτία ήταν ασαφής εκείνη την εποχή, καθώς η σχέση μεταξύ της ζάχαρης και της τερηδόνας δεν ήταν ακόμα ξεκάθαρη. Σε μια προσπάθεια να διερευνήσει αυτό το ζήτημα, η σουηδική κυβέρνηση διεξήγαγε πειράματα το 1945 στην πόλη Vipeholm, όπου υπήρχε τότε το μεγαλύτερο άσυλο της χώρας για άτομα με νοητική υστέρηση. Τα πειράματα χρηματοδοτήθηκαν τόσο από τη βιομηχανία ζάχαρης όσο και από την οδοντιατρική κοινότητα, σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί εάν οι υδατάνθρακες επηρεάζουν τον σχηματισμό κοιλοτήτων.
🥣 Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της μελέτης, οι συμμετέχοντες ακολούθησαν μια δίαιτα χαμηλή σε άμυλο και σάκχαρα, συμπληρωμένη με βιταμίνες και φθόριο. Δεν τους επιτρεπόταν να τσιμπολογούν μεταξύ των γευμάτων και το 78% από αυτούς παρέμειναν χωρίς νέες κοιλότητες στα δόντια τους.
🍬 Στη δεύτερη φάση της μελέτης, η ζάχαρη εισήχθη στις δίαιτες, σε υψηλές δόσεις που ξεπερνούσαν τη μέση κατανάλωση ζάχαρης των Σουηδών εκείνη την εποχή. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: στην πρώτη έδιναν κολλώδες ψωμί με πρόσθετη ζάχαρη, η άλλη κατανάλωνε ζαχαρούχα ροφήματα και στην τρίτη ομάδα χορηγούνταν κολλώδεις καραμέλες μεταξύ των γευμάτων, φθάνοντας μερικές φορές έως και τις 24 καραμέλες την ημέρα.
🦷 Οι δύο πρώτες ομάδες παρουσίασαν κάποιες λίγες ανεπιθύμητες ενέργειες (εν προκειμένω τερηδόνες), αλλά η τρίτη ομάδα, με την κολλώδη καραμέλα, υπέστη σημαντικά οδοντικά προβλήματα. Τα δόντια τους χάλασαν σε σημαντικό βαθμό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έγιναν μαύρα. Ενώ πολλά χαλασμένα παιδικά δόντια αντιμετωπίζονταν, συχνά μέσω εξαγωγών, παιδιά με χαμηλότερη λειτουργικότητα έμειναν χωρίς θεραπεία, υπομένοντας τον πόνο των χαλασμένων δοντιών.
🧁 Η 2η φάση του πειράματος, αυτή με τη ζάχαρη, διήρκεσε δύο χρόνια. Το 1949, οι δοκιμές αναθεωρήθηκαν, αυτή τη φορά για να δοκιμάσουν μια πιο «φυσιολογική» διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες. Μέχρι τότε όμως, τα δόντια περίπου πενήντα από τα 660 άτομα στο πείραμα είχαν καταστραφεί ΕΝΤΕΛΩΣ. Παρόλα αυτά, οι ερευνητές είπαν ότι, από επιστημονικής άποψης, το πείραμα ήταν επιτυχημένο. Και όντως ήταν, αλλά... Τα συμπεράσματα της έρευνας του Vipeholm ήταν όντως ΠΟΛΥ σημαντικά, καθώς τεκμηριώθηκε η αιτιολογική σχέση της ζάχαρης με την τερηδόνα, κάτι που δεν ήταν γνωστό, ή έστω ξεκάθαρο έως τότε. Ένα από τα πρακτικά αποτελέσματα της μελέτης ήταν η σύσταση ότι είναι καλύτερο για τα δόντια των παιδιών να τρώνε γλυκά μόνο μία φορά την εβδομάδα, αντί για μια μικρότερη συνολική ποσότητα που όμως κατανέμεται το μεγαλύτερο μέρος της εβδομάδας. Αυτή η πρακτική καθιερώθηκε στη σουηδική κοινωνία και, ακόμη και σήμερα, πολλοί γονείς επιτρέπουν στα παιδιά τους γλυκά μόνο τα Σάββατα, γνωστά ως lördagsgodis (γλυκά του Σαββάτου).
💰 Οι ζαχαροβιομήχανοι είχαν υποστηρίξει την έρευνα, μέσω χορηγίας χρημάτων και γλυκών. Όταν όμως τα πειράματα έδειξαν μια σαφή σχέση μεταξύ της πρόσληψης ζάχαρης και της οδοντικής τερηδόνας, η βιομηχανία δεν χάρηκε με τα αποτελέσματα και ανάγκασε τους ερευνητές να καθυστερήσουν τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Όταν η μελέτη δημοσιεύτηκε τελικά το 1953, άνοιξε μεγάλη δημόσια συζήτηση σχετικά με το γιατί τα αποτελέσματα δεν είχαν δημοσιευτεί νωρίτερα, και το κοινό κατηγόρησε τους Σουηδούς επιστήμονες ότι εξαγοράστηκαν από την βιομηχανία ζάχαρης.
🩺 Η έρευνα του Vipeholm παρείχε εκτεταμένες και μεγάλης σημασίας γνώσεις σχετικά με την οδοντική υγεία και κατέληξε σε αρκετά συμπεράσματα για τη σύνδεση της πρόσληψης ζάχαρης με την τερηδόνα. Ωστόσο, με τα σημερινά δεδομένα θεωρείται ότι είχαν παραβιάσει ΠΟΛΛΕΣ αρχές της ιατρικής δεοντολογίας. Οι ερευνητές είχαν χρησιμοποιήσει ως "εθελοντές" για τα πειράματα ιδρυματοποιημένους ανθρώπους χαμηλής νοητικής ικανότητας, που δεν ήταν σε θέση να συναινέσουν ή να αρνηθούν τη συμμετοχή τους συνειδητά, πολλοί μάλιστα εκ των οποίων ήταν παιδιά. Και, εκτός από αυτό, οι ερευνητές εν γνώσει τους τους εξέθεσαν σε ποσότητες ζάχαρης πολύ υψηλότερες από την μέση κατανάλωση της εποχής, προκαλώντας τους σε επώδυνες και μη αντιστρεπτές βλάβες της υγείας τους.
⚕️ Αν και ακόμα κι εκείνη την εποχή η μεθοδολογία της έρευνας του Vipeholm είχε εγείρει διαφωνίες ως προς την ηθική της, είναι αλήθεια ότι γενικά η τότε κοινωνία, που μόλις είχε βγει από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είχε γενικά την συλλογική ευαισθησία για τέτοια ζητήματα όπως η σημερινή κοινωνία. Είναι αξιοσημείωτο ότι μόλις τη δεκαετία του 1990 εμφανίστηκαν συγγράμματα σχετικά με τις ηθικές πτυχές της έρευνας του Vipeholm. Το 2000, ο Σουηδός διαμεσολαβητής για τα άτομα με αναπηρία ανέφερε ότι οι «υπερβολές» της μελέτης δεν δικαιολογούνταν από τα σημαντικά αποτελέσματα. Η Elin Bommenel, ιστορικός και διδακτορική φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Linköping, πραγματοποίησε μια ενδελεχή μελέτη της έρευνας του Vipeholm στη διατριβή της, η οποία δημοσιεύτηκε το 2006. Ήταν η πρώτη ερευνήτρια που απέκτησε πρόσβαση στα πρωτότυπα έγγραφα από την πειραματική περίοδο στο Vipeholm. Η έρευνά της περιγράφει πώς οι επιστήμονες βρέθηκαν εγκλωβισμένοι μεταξύ των στόχων της έρευνας και της ηθικής τους υποχρέωσης για την προάσπιση της υγείας των ασθενών, καθώς και υπό τεράστια πίεση τόσο από πολιτικά όσο και από οικονομικά συμφέροντα.
🧑🔬 Εδώ και πολλές δεκαετίες, η Σουηδία και οι άλλες Σκανδιναβικές χώρες είναι, εκτός των άλλων, και από τις πιο προηγμένες και πρωτοποριακές χώρες στον τομέα της Οδοντιατρικής επιστήμης στον πλανήτη, αλλά και από τις πιο ευαισθητοποιημένες κοινωνίες σε θέματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Παγκοσμίως δε, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα διέπεται πλέον από πολύ αυστηρούς κανόνες (και) ως προς τα θέματα βιοηθικής και δεοντολογίας. Οι συμμετέχοντες σε ιατρικές έρευνες υποχρεωτικά από τον νόμο ενημερώνονται πλήρως πριν συναινέσουν για την συμμετοχή τους, το πρωτόκολλο της μεθοδολογίας της κάθε έρευνας υφίσταται ενδελεχή έλεγχο πριν εγκριθεί και η έρευνα διακόπτεται πρόωρα εάν διαπιστωθεί κατά τη διάρκειά της ότι η υγεία των συμμετεχόντων τίθεται σε κίνδυνο. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι, και πολλές βασικές γνώσεις που σήμερα θεωρούνται δεδομένες, αποκτήθηκαν με βαρύ κόστος για τον άνθρωπο.
📜 Πηγές:
🔹eviDent Foundation, "Human Research Ethics Online Training - Case Study 1: The Vipeholm Caries Study", accessed 20.10.2023
🔹Sandee LaMotte, "The Swedish cavity experiments: How dentists rotted the teeth of the mentally handicapped to study candy's effect", CNN, October 30, 2019
🔹Gustafsson, B E et al. “The Vipeholm dental caries study; the effect of different levels of carbohydrate intake on caries activity in 436 individuals observed for five years.” Acta odontologica Scandinavica vol. 11,3-4 (1954): 232-64.
🔹Krasse, B. “The Vipeholm Dental Caries Study: recollections and reflections 50 years later.” Journal of dental research vol. 80,9 (2001): 1785-8.
🔹Bommenel Elin, "Sockerförsöket. Kariesexperimenten 1943–1960 på Vipeholms sjukhus för sinnesslöa", Doktorsavhandling (monografi) thesis, 2006 Arkiv.
🔹Maxwell Christopher Graham Manley, H. L. Lane & M. Doshi (2021) Dental disadvantage for people with disability: a potential solution for a problematic area of care, Disability & Society, 36:7, 1197-1202
