12/03/2025
Προβληματισμοί για την εκπομπή "Ψυχώσεις" του Σταύρου Θεοδωράκη
Παρακολουθήσαμε με ενδιαφέρον αλλά και απογοήτευση στους Πρωταγωνιστές του Σταύρου Θεοδωράκη το επεισόδιο για τις “Ψυχώσεις”, στο οποίο εμφανίστηκαν και μίλησαν ανοιχτά τόσο άνθρωποι με ψυχιατρική εμπειρία όσο και ειδικοί ψυχικής υγείας από τον δημόσιο και από τον ιδιωτικό τομέα. Ενδιαφέρον γιατί δεν συνηθίζονται στην ελληνική τηλεόραση εκπομπές που να δίνουν λόγο στα άμεσα θιγόμενα πρόσωπα να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και πώς τις αντιμετωπίζουν. Και απογοήτευση γιατί έλαμψαν διά της απουσίας τους οι πάρα πολλοί συμπολίτες μας – χρήστ(ρι)ες υπηρεσιών ψυχικής υγείας που δεν ακούγονται, δεν αποκτούν βήμα και είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν ένα κυρίαρχο επιστημονικό παράδειγμα, που όχι μόνο δεν τους βοηθά στα ζητούμενά τους αλλά τους εγκλωβίζει σε ένα αυταρχικό σύμπαν, όπου παραβιάζονται κατάφωρα τα ατομικά και κοινωνικά τους δικαιώματα. Εξίσου, δυστυχώς, δεν ζητήθηκε η γνώμη επαγγελματιών που εργάζονται στο πεδίο των ψυχώσεων και προσεγγίζουν κριτικά την ψυχοπαθολογία, εξερευνώντας συνεργατικούς και αλληλέγγυους δρόμους αντιμετώπισής της.
Η απουσία αντιλόγου έκανε να παρουσιαστούν ως θέσφατα αμφισβητούμενες - τουλάχιστον - θέσεις που ερευνώνται αλλά δεν επιβεβαιώνονται στην επιστημονική βιβλιογραφία όπως: “είναι βέβαιο πως ο σοβαρότερος παράγοντας κινδύνου είναι η κληρονομικότητα και η γενετική παρακαταθήκη”, στους ανθρώπους που εκδηλώνουν ψυχώσεις παρατηρούνται “νευροαναπτυξιακά εντυπώματα” και “στατιστικά υστερούν στις σχολικές τους επιδόσεις και στην κοινωνικοποίησή τους και σαν να έχουν μια δυσκολία στην επεξεργασία των λεπτών κινήσεων”, “δεν εξαλείφεται η αρρώστια”, “τα φάρμακα καλυτερεύουν συνεχώς και έχουν λιγότερες παρενέργειες”, “ο αυτοστιγματισμός είναι το βασικό εμπόδιο”, “ένας διπολικός πρέπει να κάνει προφυλακτική θεραπεία όπως ένας διαβητικός ή ένας υπερτασικός”, “είναι συνηθισμένο λάθος των ανθρώπων να κόβουν τα φάρμακα”, “σε πήγανε με το ζόρι και είναι από τις λίγες φορές που λες καλά σου κάνανε έστω και με το ζόρι”.
Εμείς στο Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα στον Χώρο της Ψυχικής Υγείας συντασσόμαστε με εκείνη τη θέση που αντιλαμβάνεται τις λεγόμενες ψυχικές διαταραχές ως ψυχοκοινωνικές κρίσεις, τις οποίες σε αδρές γραμμές εκδηλώνουν οι άνθρωποι όταν δυσκολεύονται να μεταβούν αποτελεσματικά από μια φάση ζωής τους σε μια επόμενη. Οι ψυχοκοινωνικές κρίσεις προφανώς και συμπεριλαμβάνουν επώδυνα συναισθήματα, δύσκολες σκέψεις και υπαρξιακές αγωνίες και εκ πρώτης όψεως ακατανόητες συμπεριφορικές αλλαγές που δοκιμάζουν ή/και ενοχλούν τον περίγυρο και μπορεί να εγείρουν και ανησυχίες. Μα σε καμία περίπτωση, δεν εμφανίζονται "από το πουθενά" και "χωρίς λόγο", δεν είναι ισόβιες και επουδενί δεν δικαιολογούν την ευκολία με την οποία ασκείται η θεσμοποιημένη ψυχιατρική βία προς καταστολή αυτών των εμπειριών. Για εμάς, το παράλογο είναι οι τραυματικές εμπειρίες και όσα πληγώνουν τους ανθρώπους και τους οδηγούν σε κρίσεις να συζητιούνται παρεμπιπτόντως και απλώς ως στρεσογόνοι πυροδότες μιας υποβόσκουσας ευαλωτότητας. Ακόμα και η ψυχοθεραπεία αναφέρεται παρεμπιπτόντως στην εκπομπή ως κάτι που “σε κάνει να συνειδητοποιείς το πρόβλημα” και “να παίρνεις τα φάρμακά σου χωρίς αντίρρηση”.
Η εκπομπή ήρθε να στηρίξει την παρωχημένη άποψη για την ψυχική υγεία και να ενισχύσει τον κυρίαρχο ψυχιατρικό λόγο που κατασκευάζει διαχρονικά και αμετανόητα την αποτυχία της λογικής του ακαταλόγιστου και της άρσης της ελευθερίας επιλογών για τόσους και τόσους συνανθρώπους μας που απευθύνονται σε μια ευάλωτη στιγμή τους στην ψυχιατρική για βοήθεια. Bούτυρο στο ψωμί των φαρμακευτικών κολοσσών που μας καθιστούν πειραματόζωα και θησαυρίζουν στις πλάτες ολόκληρης της κοινωνίας παρά τις κατ΄ επανάληψη καταδικαστικές αποφάσεις, τις αποζημιώσεις και τα υπέρογκα πρόστιμα που πληρώνουν. Ούτε νύξη για τη μεθοδευμένη υποβάθμιση του δημόσιου χαρακτήρα της υγείας που αυξάνει την καταστολή (ακούσιες νοσηλείες, πολυφαρμακία, δεσίματα) και τη βιο-ιατροκεντρική άποψη που παραγκωνίζει εναλλακτικά μοντέλα προσέγγισης του ψυχικού πόνου. Αποστασιοποιούμαστε από αυτήν την ωραιοποίηση της ψυχιατρικής και την αποσιώπηση της δυστυχίας που επιφέρει και καλούμε τους συντελεστές της εκπομπής και κάθε ενδιαφερόμενο/η να ενημερωθούν για πράξεις χειραφέτησης και ευημερίας που είναι εδώ και μισόν αιώνα επιστημονικά τεκμηριωμένη πραγματικότητα στον αντίποδα της ερευνητικά ακάλυπτης και αντιεπιστημονικής μοιρολατρίας της χρονιότητας και της κληρονομικής προδιάθεσης.
Αντί να αποπλαισιώνουμε τις ψυχοκοινωνικές κρίσεις από την οικεία πραγματικότητά τους και να τις καθιστούμε υπόλογες μιας αναπόδεικτης χημικής ανισορροπίας στον εγκέφαλο και ενός γονιδιακού κυνηγιού μαγισσών, αντιπροτάσσουμε να τις βλέπουμε με όρους ποικιλομορφίας, ανάπτυξης και νοήματος μέσα στον ρου της προσωπικής ιστορίας των ανθρώπων και να τις συνδέουμε με τα άμεσα σχεσιακά τους βιώματα και τα ευρύτερα κοινωνικά τους συμφραζόμενα. Εξού και αντί της έμφασης στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων σε ατομικό επίπεδο άσχετα με το συμβαίνει στη ζωή των ανθρώπων και του στίγματος που κατά κόρον αυτή η ίδια η καταπολέμηση επιφέρει, εμείς προκρίνουμε συλλογικές απαντήσεις μέσα από ομάδες αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας των άμεσα ενδιαφερόμενων και δράσεις προς τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων όλων των εμπλεκόμενων στο σύστημα ψυχικής υγείας και τον πολλαπλασιασμό μη-βίαιων προσεγγίσεων των ψυχωσικών κρίσεων. Κι όμως γίνεται, κι όμως το κάνουμε!
Παρατηρήτηριο για τα Δικαιώματα στον Χώρο της Ψυχικής Υγείας, 12-3-2025
