27/09/2025
INFEEKSHINII LAFEE ( Osteomylitis )
=========================
Infeekshinii Lafee jechuun dhukkuba sababa jermiitiin Lafee namaa miidhu jechuudha. Dhukkubni kun dhukkuba baay'ee fayyuuf rakkisaa ta'ee fi kan namoota baay'ee miidha jiruudha. Lafee gosa kamiyyuu miidhamuu danda'us ,yeroo baay'ee garuu Lafee miilaa fi harkaa tu baay'inaan miidhama. Ijoollee araasii irraa eegalee nama guddaatti dhukkubni Kun uumamuu ni danda'a. Kanaaf , hubannoon dhukkuba kanarratti qabaachuun namoota baay'ee gargaaruu ni danda'a.
Akkamitti nama qabuu danda'a❓
Baacteriyaan karaalee sadiin gara Lafee gahuun miidhaa geesisuu danda'a.
1. Karaa hidda dhiigaatiin ( hematogenous spread )
Kana jechuun qaamni keenya lafeerra fagoo jiru tokko baacteriyaan yoo miidhamu, baacteriyaan sun kara hidda dhiigaatiin dhiigaan baatamee lafee qaqqaabuun miidhaa geesisuu danda'a. Haala kanaan Kan miidhama yeroo baayee ijoollee dha.
2. Kara walxuxxuqqii qaama fi lafeetiin (Contageous spreed)
Kutaan qaama keenya lafeetti uwwifamee jiru gaafa jermiin miidhame , salphaatti gara lafeetti darba. Kun baay'inaan namoota ga'eeaaota irratti kan uumamuu fi dhukkubni haala kanaan dhufus jarmoota gosa hedduu ( polymicrobial ) ta'uu malu.
3. Kallattii dhaan/ direct inoculation / : Qaamni keenya sababa akka muramuu/waraanamuutiin / balaadhaa Lafee yoo qunname , lafeen Miidhamuu danda'a.
Namoota Akkamiitu saaxilamaa❓
1. Ijoollee fi jaarsolii- humni dhukkuba ofirra ittisuu isaanii gadi bu'aa waan ta'eef
2. Namoota dhukkuboota biroo kanneen akka sukkaaraa, dhukkuboota hidha dhiigaan wal qabatan, dhukkuba kalee fi kaanserii fi dhukkuboota sirna dhukkuba offirraa ittisuu miidhan qabaniin
3. Namoota hanqina nyaataa qaban
4. Sigaaraa ,alkoolii baay'suu, namoota ajaja ogeessa malee qoricha kara hidda dhiigaan fudhatan ( IV drug users)
5. Miidhama qaama balaadhaan ( trauma and history of previous surgery) fi kanneen biros ni jiru.
Sadarkaan miidhama dhukkuba kanaa akkami❓
Yeroo miidhama irratti hundaa'uun, iddoo sadi qooduun ni danda'a'ama.
1) infeekshinii yeroo gabaaba( Acute Osteomylitis ) ; Lafee erga miidhamuu eegalee hanga torbee lamaatti jechuudha. Yeroo kana bakka miidhamaatti dhukkubbiin , diimachuun, dhiita'uun fi qaama hoo'isuun dafee mul'achuu danda'a. Yeroo kana mallattoleen infeekshinii qorannoo dhiigaa (CBC, ESR/CRP) irratti mul'achuu damda'anis ,Raajii ( x ray ) irratti Garuu mul'achuu dhiisuu danda'u. Yeroo kanatti ogeessa sirriin yaalamuun carraan fayyuu guddaa dha.
2) infeekshinii yeroo giddu galeessaan( sub acute osteomylites ) ; lafeen erga miidhamuu eegalee torbee 2 oli yoo ta'e dha. yeroon yoo hin yaalamne ykn immoo sababa dandeettii dhukkuba offirraa ittisuu keenyaa fi baakteeriyaa gidduutti godhamu yeroo dheeraa fudhachuun Kan dhufuudha.
Yeroo kana , dhiitaa fi dhukkubbiin dabaluu danda'a. Malaanis dhuka Lafee keessatti kuufamuu eegala. Miidhamni Lafee x ray irratti mul'achuu eegala. Yeroo kanatti yaaliin qorichaa fi baqaksanii yaaluu barbaaduu dan'a.
3. Infeekshiinii Lafee Ture / qancare ( chronic osteomylitis) : Kun erga lafeen miidhame torbee ja'aa fi isaa oli yoo ta'ee dha. Jalqaba irraa eegalanii yoo hin yaalamne sadarka kana qaqqaba. Mallattoleen akka malaa basuu, Dooqachuu , dhiita'uu bakka miidhamaa fi qallachuu naannoo miidhamaa mul'achuu danda'a. Sadarkaan kanatti , lafeen miidhamuun malaan duraan dhuka Lafee keessatti uumame Lafee uree gara alaatti baha. Yeroo kanatti dhukkubbii baay'ee fi hoo'i qaamaa jiraachuurra dhiisuu mala. Qorannoowwa dhiiqaas sirrii (Normal ) ta'uu maluu . Qorannoo x - Ray irratti Garuu, lafeen miidhame sirritti mul'ata. Yeroo kanatti yaaliin qorichaa fi akkasumas yaaliin baqaksanii yaaluu ni jira. Garuu carraan fayyuu dhiisuu fi dhukkubichi irra deddeebiin dhukkubuu ( fkn yaalamee Fayyee ammas ji'a 6 n booda ykn waggaa 2 booda akkuma duraatti dhukkubuun jiraachuurra mala).
Yoo yeroon hin yaalamne rakkoon dhufu maali❓
⚠ infeekshii gara qaama birootti ce'uu lubbuu miidhuu danda'a ( it's may cause sepsis)
⚠️Lafee miidhuun qaama hir'uu gochuu danda'a ( keessuma ijoollee irratti)
⚠️Baasii yaalii guddaa ta'uu , yeroo hedduu dhukkubaan rakkachuu ( socio economic crisis)
Rakkoo Furamuu Qabu( Challenges )
Aadaa yeroon mana yaalaa deemuu dhabuu
Mana yaalarra , ogeessa aadaa ykn iddoowwan amantiif filachuu
Erga miidhaman guddaan uumamee gara mana yaalaa deemuu ( late complications )
️
✅Furmaata
1. Qaamni keessan (keessummaan miilli ykn harki) keessan erga waan sin mure/ ykn isin miidhee yoo dhiitaan, dhukkubbii fi diimachuun jiraate - mana yaaala deemuun seeran yaalamuun
2. Sadarkaan turaa irra yoo gahee ; gara mana yaalaa olaanaa bakka ispeeshaalistiin Lafee ( orthopedician ) jirutti ilaalamuu fi hordoffii gochuun barbaachisaa dha.
Dr Assefa Debela ( MD, Resident)
Fayyaam Faaya!
Gaaffiin yoo qabaattan Inbox naaf godhaa🙏🏾